Φαρμακευτική βιοτεχνολογία από το χθες στο σήμερα

Φαρμακευτική βιοτεχνολογία από το χθες στο σήμερα: τι έχει αλλάξει;

Η Φαρμακευτική Βιοτεχνολογία γεννήθηκε με την έγκριση και κυκλοφορία της ανασυνδυασμένης ινσουλίνης. Είκοσι χρόνια μετά, είμαστε σε φάση ωρίμασης και αξιολόγησης των θετικών και αρνητικών στοιχείων της εντυπωσιακής ανάπτυξης της βιοτεχνολογίας. Η βιοτεχνολογία στην αρχή λειτούργησε στο πλαίσιο μικρών βιοτεχνολογικών εταιρειών, οι οποίες έκαναν ταυτοποίηση και μελέτη φαρμακευτικών στόχων για ανάπτυξη φαρμάκων, ενώ η ανάπτυξη και παραγωγή προϊόντων μετατίθεται με πώληση των πνευματικών δικαιωμάτων στις μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες. Σήμερα, παρατηρείται αύξηση στη σύναψη συμφωνιών με άλλες βιοτεχνολογικές εταιρείες παρά με μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες, δηλαδή διαφαίνεται μια τάση των βιοτεχνολογικών εταιρειών για αυξημένο ρόλο στην παραγωγή τελικών προϊόντων, αλλά και στη διαδικασία έγκρισης φαρμάκων. Ανταγωνιστικό πλεονέκτημα των βιοτεχνολογικών εταιρειών είναι η τεχνολογική εμπειρία και η δυνατότητα καινοτομίας και αξιοποίησης νέων τεχνολογιών, όπως γονιδιωματική, πρωτεομική, chips πρωτεϊνών και γονιδίων και η αυτοματοποιημένη διαλογή ενώσεων με φαρμακολογική δράση, με χρήση κυτταρικών δοκιμών (Ηigh - Τhroughput Screening).

Ενόψει των biogenerics πιστεύετε ότι υπάρχει επαρκής κρατική προστασία;

Μάλλον αναφερόμαστε στις κατευθυντήριες γραμμές και τη νομοθεσία που αναπτύσσεται στο πλαίσιο των εγκρίσεων από το FDA και την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Επί της ουσίας, πιστεύω ότι τα βιοτεχνολογικά προϊόντα προστατεύονται από μόνα τους, με την έννοια ότι είναι πολύ πιο δύσκολη η αναπαραγωγή τους, λόγω πολυπλoκότητας της χημικής δομής τους.

Αντίθετα με τα συμβατικά φάρμακα, τα οποία είναι συνήθως μικρά οργανικά μόρια, τα βιοτεχνολογικά φάρμακα είναι πολύπλοκα μόρια (πρωτεΐνες και μονοκλωνικά αντισώματα, αντινοηματικά νουκλεοτίδια) των οποίων η δομή (π.χ. γλυκοζυλίωση, διαμόρφωση) - κρίσιμη για τη δράση και το φαρμακολογικό αποτέλεσμα - καθορίζεται από το σύστημα και τις ακριβείς συνθήκες παραγωγής.

Το δεύτερο στοιχείο είναι ότι, ακόμη και αν κάποιος μπορεί να επαναλάβει την παραγωγή ενός φαρμάκου και να ικανοποιήσει αυτό που το FDA και οι αρμόδιοι οργανισμοί ονομάζουν συγκρισιμότητα, θα απαιτηθούν νέες κλινικές δοκιμές για να αποδειχθεί ότι το φάρμακο είναι αποτελεσματικό και ασφαλές. Ο κίνδυνος τοξικότητας ή ακόμη και θνησιμότητας είναι μεγαλύτερος σε σχέση με τα συμβατικά φάρμακα.

Για παράδειγμα, ένα σκεύασμα αυξητικής ορμόνης, είχε ένα αρχικό θετικό review από την Ε.Ε., αλλά σε δεύτερη φάση δεν εγκρίθηκε, γιατί δεν αποδείχθηκε συγκρισιμότητα. Για πολλούς, είναι ερώτημα το κατά πόσο μπορούν να παραχθούν biogenerics, το σίγουρο είναι πάντως ότι δεν μπορούν να παραχθούν με το ρυθμό που παράγονται τα generics για τα συμβατικά φάρμακα.

Η βιοτεχνολογική έρευνα κατευθύνεται σε πιο σπάνιες παθήσεις;

Είναι αλήθεια ότι τα βιοτεχνολογικά φάρμακα στοχεύουν τόσο τις συνηθισμένες ασθένειες (καρκίνος, άσθμα, αυτοάνοσα νοσήματα, διαβήτης, καρδιοαγγειακές ανωμαλίες κ.τ.λ.) όσο και ασθένειες με μικρή εμφάνιση στον πληθυσμό, ενώ οι μεγάλες φαρμακοβιομηχανίες παράγουν φάρμακα που αφορούν πολύ μεγαλύτερο πληθυσμό. Τα βιοτεχνολογικά φάρμακα αφορούν ασθένειες με μεγάλη θνησιμότητα και νοσηρότητα, ενώ τα συμβατικά φάρμακα αφορούν, σε πολύ μεγάλο βαθμό, χρόνιες ασθένειες. Χαρακτηριστικό είναι το υψηλό κόστος των βιοτεχνολογικών φαρμάκων που επιβαρύνει τα ασφαλιστικά ταμεία.

Με δεδομένο αυτό το υψηλό κόστος, τα βιοτεχνολογικά φάρμακα δε γίνονται απρόσιτα για τον πολύ κόσμο;

Παρόλο που τα βιοτεχνολογικά φάρμακα είναι ακριβά, οι αριθμοί δείχνουν ότι χορηγούνται σε σημαντικό βαθμό, ήδη το έτος 2000, 50 βιοτεχνολογικά φάρμακα είχαν αγορά 20 δις δολ. Όμως, το υψηλό κόστος δεν κάνει προσιτά αυτά τα φάρμακα σε χώρες του Τρίτου Κόσμου. Προκύπτει, έτσι, ένα κοινωνικο-οικονομικό πρόβλημα με παγκόσμια διάσταση, το μεγάλο θέμα των αγνοημένων ασθενειών και των ασθενειών που αφορούν τους φτωχούς. Δηλαδή, αν οι βιοτεχνολογικές εταιρείες δουλεύουν για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες ασθενειών του Τρίτου Κόσμου, τις αναπτυσσόμενες χώρες και κατά πόσον τα προϊόντα τους είναι προσιτά σε αυτόν τον πληθυσμό.

Για παράδειγμα, όταν εγκρίθηκαν οι πρώτοι αναστολείς της πρωτεάσης του HIV και τα κοκτέιλ φαρμάκων, σε ένα χρόνο η θνησιμότητα των ασθενών με AIDS στις Η.Π.Α. μειώθηκε κατά 50%. Όμως, το πολύ υψηλό ετήσιο κόστος αυτής της θεραπείας ήταν απόλυτα απαγορευτικό για έναν ασθενή στην Αφρική, όπου οι πληθυσμοί είναι φορείς σε ποσοστά έως και 50%.

Στο μέλλον, η χορήγηση των βιοτεχνολογικών φαρμάκων θα γίνεται με βάση διαγνωστικό τεστ για επιλογή του πληθυσμού που θα ωφελείται από το συγκεκριμένο φάρμακο με αναμενόμενα θετικά φαρμακοοικονομικά αποτελέσματα. Ήδη, επιτυχημένα βιοτεχνολογικά φάρμακα με μεγάλη αγορά, όπως το γενετικά τροποποιημένο μονοκλωνικό αντίσωμα Herceptin (Transuzumab, Genentech/ Roche) και το Gleevec (Imatinib Mesylate, Novartis), χορηγούνται με βάση ειδικό διαγνωστικό τεστ. Δηλαδή, μιλάμε για εξατομικευμένη συνταγογράφηση που αφορά τη βιολογική βάση της ασθένειας και το μεταβολισμό του φαρμάκου που καθορίζεται από το γενετικό υπόστρωμα του ασθενούς.

Το δικό σας ερευνητικό αντικείμενο ποιο είναι ακριβώς;

Η δική μου δραστηριότητα αφορά κυρίως σε θέματα καρκίνου, συγκεκριμένα, την ταυτοποίηση φαρμακευτικών στόχων για ανάπτυξη αντικαρκινικών φαρμάκων, τα οποία αφορούν κυρίως γονίδια-πρωτεΐνες που ενέχονται στον καρκίνο.

Μελετάμε το λειτουργικό ρόλο τους, χρησιμοποιώντας σύγχρονες τεχνολογίες ταυτοποίησης, κλωνοποίησης και μεταφοράς γονιδίων, καθώς και τη δυνατότητα αξιοποίησής τους στη μοριακή διάγνωση.

Πιστεύουμε ότι η μοριακή διαγνωστική είναι στα ενδιαφέροντα του φαρμακοποιού, γιατί εφαρμόζεται όχι μόνο για τη διάγνωση, πρόγνωση, σταδιοποίηση ασθενειών, αλλά και για την αξιολόγηση της δράσης των φαρμάκων και τον προσδιορισμό της ελάχιστης υπολειπόμενης νόσου κατά τη φαρμακοθεραπεία, όταν η νόσος δεν είναι διαγνώσιμη με μακροσκοπικές μεθόδους.

Στη μοριακή διάγνωση εντάσσεται, κατά την προσωπική μου άποψη, και η φαρμακογενωμική, δηλαδή να μπορεί κανείς με μοριακή ανάλυση να προβλέψει την ανταπόκριση του ασθενούς σε συγκεκριμένο φάρμακο και να αξιολογήσει ποια θα είναι τα επίπεδα τοξικότητας. Πιστεύουμε, μάλιστα, ότι αν οι φαρμακοποιοί δραστηριοποιηθούν σε θέματα, όπως είναι η κλινική φαρμακευτική, θα πρέπει να έχουν τέτοια γνώση.

Παρέχεται αυτή η γνώση στους μελλοντικούς φαρμακοποιούς από το πανεπιστήμιο;

Γίνεται σημαντική προσπάθεια προς αυτή την κατεύθυνση. Επίσης, ασκούμε τους φοιτητές στο εργαστήριο, όπου μαθαίνουν βασικές μεθόδους κλωνοποίησης γονιδίων, PCR, κατευθυνόμενης μεταλλαξιγένεσης για εισαγωγή μεταλλάξεων π.χ. σε φαρμακευτικές πρωτεΐνες 2ης γενιάς και ανίχνευσης πολυμορφισμών. Φυσικά, οι επιλογές μας είναι σε γονίδια και πρωτεΐνες που έχουν σχέση με τα φάρμακα.

Νομίζω ότι ο σημερινός πτυχιούχος φαρμακοποιός πρέπει να έχει τέτοιες γνώσεις λόγω της ραγδαίας εξέλιξης της επιστήμης. Επειδή ο ρόλος του φαρμακοποιού είναι και κοινωνικός, θα πρέπει να είναι αναβαθμισμένη και η ψυχολογία του.

Προσπαθώ να αναβαθμίσω την ψυχολογία των φοιτητών μου, καλλιεργώντας την επιστημονικότητά τους, η οποία στη συνέχεια λειτουργεί θετικά στην ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίμησής τους. Προσπαθώ να ελκύσω το ενδιαφέρον τους, συνδέοντας συστηματικά το αντικείμενο του μαθήματος με το επιστημονικό γίγνεσθαι του παρόντος. Το επίπεδο του νέου Έλληνα φαρμακοποιού θα πρέπει να είναι ανταγωνιστικό στο ευρωπαϊκό και το διεθνές περιβάλλον.