Παθήσεις του θυρεοειδούς αδένα

Είναι από τους πιο σημαντικούς αδένες του σώματός μας. Οι ορμόνες που παράγει ευθύνονται για τη σωστή και ισορροπημένη λειτουργία του οργανισμού.

Η δυσλειτουργία του προκαλεί πολλά προβλήματα, άλλοτε απλά και άλλοτε σοβαρά, στην υγεία ενός ανθρώπου.

Οι παθήσεις του πλήττουν πολύ περισσότερο τις γυναίκες απ’ ό,τι τους άντρες, ώστε να χαρακτηρίζονται από τους επιστήμονες «γυναικείες παθήσεις».

Η έγκαιρη διάγνωση και η κατάλληλη θεραπεία των νοσημάτων του αποκαθιστά πλήρως τη λειτουργία του οργανισμού.

Μετά το ατύχημα του Τσερνομπίλ, οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι ο καρκίνος όλο και πιο συχνά πλήττει το συγκεκριμένο αδένα.

Ο λόγος για τον αδένα του θυρεοειδούς, για τις παθήσεις του οποίου, τα προβλήματα που προκαλούν αλλά και την αντιμετώπισή τους, μας μιλά ο ενδοκρινολόγος-διαβητολόγος Ιωάννης Μέγας.

Τι είναι ο θυρεοειδής αδένας;

Είναι ένας ενδοκρινής αδένας ο οποίος παράγει τις ορμόνες Τ₃ και Τ₄ και έχει σχέση με την ανάπτυξη και το μεταβολισμό του οργανισμού. Βρίσκεται μπροστά στο λαιμό, στον τράχηλο, κάτω από το ύψος του κρικοειδούς χόνδρου και έχει σχήμα θυρεού ή πεταλούδας. Είναι από τους πιο σημαντικούς, αν όχι ο πιο σημαντικός αδένας του οργανισμού μας. Με τη δράση των ορμονών του, ο θυρεοειδής αδένας ελέγχει με τη σειρά του κάποιους άλλους ενδοκρινείς αδένες, επηρεάζει τη λειτουργία τους και κατ’ επέκταση έχει συμμετοχή και σε άλλα προβλήματα του οργανισμού.

Παρουσιάζονται πολλά προβλήματα. Ένα από αυτά είναι ο υπερθυρεοειδισμός, δηλαδή υπερλειτουργία του θυρεοειδούς αδένα, που σημαίνει ότι κάποιος αισθάνεται κόπωση, έχει απώλεια βάρους, τριχόπτωση, διαταραχή στη συχνότητα της περιόδου εάν πρόκειται για γυναίκα και διαταραχή στη λίμπιντο εάν πρόκειται για άνδρα. Τον υπερθυρεοειδισμό τον συναντάμε στην καθομιλουμένη σαν το «θυρεοειδή που αδυνατίζει». Ένα δεύτερο πρόβλημα είναι ο υποθυρεοειδισμός, όταν δηλαδή ο αδένας υπολειτουργεί και δεν εκκρίνει επαρκείς ποσότητες ορμονών. Σε αυτή την περίπτωση έχουμε αύξηση βάρους, κόπωση, ατονία, τριχόπτωση. Για την καθομιλουμένη είναι ο «θυρεοειδής που παχαίνει». Εκτός από αυτές τις δυο παθήσεις, υπάρχει και μια άλλη πάθηση του θυρεοειδούς που είναι η βρογχοκήλη η απλή ή η οζώδης. Λέγοντας βρογχοκήλη, εννοούμε μια οποιαδήποτε διόγκωση του θυρεοειδούς. Αν ο θυρεοειδής είναι διάχυτα ομότιμα διογκωμένος, μιλάμε για απλή βρογχοκήλη και αν είναι ανώμαλα διογκωμένος με την παρουσία όζων (κομμάτια πάνω στο θυρεοειδή, από τα οποία τα περισσότερα είναι διογκωμένα), μιλάμε για οζώδη βρογχοκήλη. Και στη μία και στην άλλη περίπτωση, συνήθως η παραγωγή των ορμονών Τ₃ και Τ₄ είναι εντός φυσιολογικών ορίων. Μερικές φορές όμως, όταν συνυπάρχουν κι άλλες παράμετροι και καταστάσεις, όπως έλλειψη ιωδίου ή υπερβολική έκθεση σε ιώδιο, μπορεί να έχουμε διαταραχή στην παραγωγή των ορμονών προς τον υπερθυρεοειδισμό ή προς τον υποθυρεοειδισμό.

Τα πιο σοβαρά προβλήματα τα προκαλεί ο υπερθυρεοειδισμός.

Βεβαίως, και μάλιστα ο καρκίνος του θυρεοειδούς φαίνεται ότι έχει πλέον πολύ μεγάλη συμμετοχή στην καθημερινότητα. Συναντάμε τέσσερις τύπους καρκίνου του θυρεοειδούς αδένα: το θηλώδες, το θηλακιώδες, το μυελοειδές καρκίνωμα που είναι πιο σπάνιο και το αναπλαστικό καρκίνωμα, το οποίο είναι πάρα πολύ σπάνιο, αλλά συχνά θανατηφόρο.

Για τους μεν δύο πρώτους τύπους, το θηλώδες και το θηλακιώδες καρκίνωμα, μπορούμε να πούμε ότι τα πράγματα είναι σχετικά καλά. Με την ανίχνευση του καρκίνου και τη χειρουργική αφαίρεση, επιτυγχάνεται ποσοστό ίασης πάνω από 95%. Αφαιρείται όλος ο αδένας και, αναλόγως του τύπου, δίνεται συμπληρωματικά μια θεραπεία με ραδιενεργό ιώδιο, μια φορά μόνο, για να καταστραφούν τυχόν υπολείμματα καρκινικών κυττάρων. Από ‘κει και μετά, ο άνθρωπος μπορεί να ζήσει όλη την υπόλοιπη ζωή του σαν να μη συνέβη τίποτα. Στο μυελοειδές καρκίνωμα τα πράγματα είναι λίγο πιο δύσκολα, γιατί μετά τη χειρουργική αφαίρεση του θυρεοειδούς δεν μπορεί κανείς να δώσει τη θεραπεία με ραδιενεργό ιώδιο και πρέπει να πάει σε πιο βαριές θεραπείες, χημειοθεραπείες ή ακτινοβολίες. Τα αποτελέσματα είναι σχετικά καλά, εάν το πρόβλημα ανιχνευθεί νωρίς. Εκεί που δεν μπορούμε να κάνουμε σχεδόν τίποτα, είναι το αναπλαστικό καρκίνωμα του θυρεοειδούς. Αυτό δεν υπακούει σε καμία θεραπεία. Μπορεί να γίνει χειρουργείο για να ανακουφιστεί ο ασθενής από τα προβλήματα της διόγκωσης, γιατί ο θυρεοειδής είναι πολύ διογκωμένος και συνήθως προκαλεί μηχανικά προβλήματα κατάποσης και αναπνοής, αλλά δεν μπορούμε να μιλήσουμε για ίαση. Αυτός ο τύπος καρκίνου υποτροπιάζει και συνήθως σκοτώνει τον άρρωστο.

Είναι γεγονός. Υπάρχει αυξημένη συχνότητα εμφάνισης θηλώδους και θηλακιώδους καρκινώματος του θυρεοειδούς. Εκείνη την εποχή τα παιδιά που σήμερα είναι 20, 25 και 30 χρονών εκτέθηκαν και απορρόφησαν πολύ περισσότερο ραδιενεργό ιώδιο, με αποτέλεσμα να έχουμε αύξηση της συγκεκριμένης ασθένειας.

Όχι, ο θυρεοειδής είναι γυναικεία πάθηση. Η αναλογία, σύμφωνα με τις τελευταίες στατιστικές μελέτες, δείχνει ότι τέσσερις γυναίκες προς έναν άνδρα θα εμφανίσουν γενικά πρόβλημα στο θυρεοειδή. Από ‘κει και πέρα, για τις υποκατηγορίες εμφάνισης υπερ- ή υποθυρεοειδισμού ή καρκινώματος θυρεοειδούς παίζουν πολλοί παράγοντες ρόλο: οι διατροφικές συνήθειες, η κληρονομικότητα, η εγκατάσταση σ’ ένα περιβάλλον το οποίο είναι πλούσιο ή φτωχό σε ιώδιο. Και για να σας δώσω ένα παράδειγμα: Πάρα πολλοί οικονομικοί μετανάστες που είχαν μεγαλώσει σε περιοχές με ένδεια ιωδίου, όταν ήρθαν στην Ελλάδα και άρχισαν να τρέφονται ή να εκτίθενται σε μεγάλες ποσότητες ιωδίου, παρουσίασαν προβλήματα στο θυρεοειδή τους. Ενδεχομένως αν παρέμεναν στον τόπο τους, για παράδειγμα στη βόρεια Αλβανία που είναι μακριά από τη θάλασσα, να μην είχαν παρουσιάσει ποτέ προβλήματα. Είναι πολλοί οι παράγοντες που υπεισέρχονται.

Η ορμονική επανάσταση που σχετίζεται με την εμμηνόπαυση δεν παίζει κανένα ρόλο στη διαταραχή του θυρεοειδούς. Μια γυναίκα, η οποία πρόκειται να νοσήσει από το θυρεοειδή της θα νοσήσει, είτε είναι σε εμμηνόπαυση είτε όχι, αν υπάρχει κληρονομικότητα.

Η πρώτη και απλή προσέγγιση είναι ένα υπερηχογράφημα στο θυρεοειδή και μια εξέταση αίματος Τ₃, Τ₄, TSH. Από ‘κει και μετά, αν υπάρχει κάποιο κληρονομικό ιστορικό ή αν το άτομο ανήκει σε κάποια ομάδα υψηλού κινδύνου, μπορεί να γίνει συμπληρωματικά και ανίχνευση των αντιθυρεοειδικών αντισωμάτων στην εξέταση αίματος. Τα αντισώματα είναι ουσίες που κυκλοφορούν στον οργανισμό και στρέφονται κατά της λειτουργίας ή κατά των κυττάρων του θυρεοειδούς. Συνήθως η πάθηση αυτή είναι κληρονομική και πρόκειται για τη γνωστή θυρεοειδίτιδα Hashimoto. Απλά όταν ο πληθυσμός των αντισωμάτων είναι διεγερτικός, προκαλεί υπερθυρεοειδισμό και όταν είναι καταστροφικός για τα κύτταρα του θυρεοειδούς, προκαλεί υποθυρεοειδισμό. Αν λοιπόν υπάρχει στην οικογένεια ιστορικό τέτοιων προβλημάτων ή ιστορικό αυτοάνοσων νοσημάτων,
π.χ. ρευματοειδής αρθρίτιδα, ερυθηματώδης λύκος κτλ., τα άτομα αυτά θεωρούνται υψηλού κινδύνου για να αναπτύξουν αυτή την αυτοανοσία του θυρεοειδούς, οπότε εκτός από Τ₃, Τ₄ και TSH ανιχνεύουμε με αιμοληψία και τα αντισώματα. Με αυτές τις εξετάσεις εντοπίζεται το πρόβλημα. Αν θέλουμε όμως, πάμε και σε πιο πολύπλοκες εξετάσεις, με βάση τις ενδείξεις που θα έχουμε από τις πρώτες, όπως σπινθηρογράφημα θυρεοειδούς ή παρακέντηση σε όζον του θυρεοειδούς για την ανίχνευση τυχόν καρκίνου.

Είναι ένα αυτοάνοσο πρόβλημα του θυρεοειδούς· αυτοκαταστροφή θα μπορούσα να το χαρακτηρίσω. Ο θυρεοειδής αναγνωρίζεται από το ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού σαν ένα ξένο σώμα και γι’ αυτό τα αντισώματα του θυρεοειδούς πηγαίνουν και κολλούν πάνω του και τον καταστρέφουν. Το τελικό αποτέλεσμα είναι να παράγονται λιγότερες από το κανονικό ποσότητες ορμονών και να προκαλείται υποθυρεοειδισμός. Λέγεται αυτοάνοσο πρόβλημα και συνυπάρχει και με άλλα αυτοάνοσα νοσήματα, όπως τη ρευματοειδή αρθρίτιδα (καταστρέφονται οι αρθρώσεις), τη λεύκη (καταστρέφονται τα κύτταρα μελανίνης), την καθολική αλωπεκία (καταστρέφεται ο θύλακας της τρίχας και υπάρχει μια γενικότερη αλωπεκία στον οργανισμό). Ο γιατρός που την περιέγραψε ήταν Ιάπωνας και από αυτόν πήρε το όνομά της. Οι Ιάπωνες παρουσιάζουν συχνά αυτή την πάθηση λόγω του γενετικού τους προφίλ. Την παρουσιάζουν και οι Έλληνες αλλά όχι τόσο συχνά. Η πάθηση αυτή έχει να κάνει περισσότερο με την κίτρινη φυλή και όχι με την Καυκάσια, στην οποία ανήκουμε εμείς.

Μια τυχαία διόγκωση στο λαιμό, επώδυνη ή ανώδυνη, ταχυκαρδίες, εφιδρώσεις, απώλεια βάρους με αυξημένη όρεξη, εύκολη κόπωση, ατονία, διαταραχή στη συχνότητα της περιόδου για μια γυναίκα ή απώλεια της λίμπιντο σ’ έναν άνδρα είναι συμπτώματα τα οποία εγείρουν την υπόνοια θυρεοειδοπάθειας και πρέπει ο ασθενής να παρακολουθηθεί.

Ο νωθρός ή τεμπέλης θυρεοειδής είναι στην καθομιλουμένη μια άλλη ονομασία του υποθυρεοειδισμού. Νωθρός σημαίνει ότι δεν παράγει σωστές ποσότητες ορμόνης, δηλ. υπολειτουργεί.

Όταν ανιχνευτεί ο υποθυρεοειδισμός, δίνουμε θεραπεία υποκατάστασης με θυροξίνη, τόση όση χρειάζεται ώστε οι ορμόνες του ασθενούς να είναι μέσα στα φυσιολογικά πλαίσια και να γίνει ευθυρεοειδικός (έτσι λέγεται ο ασθενής που ο θυρεοειδής του λειτουργεί φυσιολογικά). Όταν διαπιστωθεί υπερθυρεοειδισμός, δίνουμε αντιθυρεοειδική αγωγή ώστε να φτάσουν τα επίπεδα των ορμονών από ψηλά στα φυσιολογικά και να είναι πάλι ο ασθενής ευθυρεοειδικός. Όταν διαπιστωθεί μια διόγκωση του θυρεοειδούς του τύπου απλής ή οζώδους βρογχοκήλης, πάλι μπορούμε να δώσουμε θεραπεία με θυροξίνη, ώστε να μπορέσει να ηρεμήσει ο θυρεοειδής και να δούμε κάποια βελτίωση στο μέγεθος των όζων.

Ναι, μερικοί παίρνουν εφ’ όρου ζωής θυροξίνη σε δόση, ώστε να τους κρατάει μέσα στα φυσιολογικά πλαίσια. Αν κάποιος ασθενής έχει μια συγκεκριμένη ανάγκη σε υποκατάσταση θα παίρνει μια δόση συγκεκριμένη, όταν όμως ο τρόπος ζωής του αλλάξει ή η πάθηση του θυρεοειδούς προχωρήσει και χρειάζεται μεγαλύτερη ποσότητα, αναπροσαρμόζεται και η δόση. Ένα καλό παράδειγμα σε αυτές τις περιπτώσεις είναι η γυναίκα που έχει υποθυρεοειδισμό και μένει έγκυος. Πριν μείνει έγκυος μπορεί να έπαιρνε μια δόση υποκατάστασης 75 μικρογραμμάρια θυροξίνης. Από τη στιγμή όμως που θα μείνει έγκυος και η εγκυμοσύνη προχωράει, μπορεί η δόση υποκατάστασης να αυξηθεί μέχρι 150% και μόλις γεννήσει να ξαναγυρίσει στην αρχική της δόση. Επομένως μιλάμε για θεραπεία υποκατάστασης, η οποία δεν είναι σταθερή εφ’ όρου ζωής αλλά αναπροσαρμόζεται ανάλογα με τις ανάγκες του ανθρώπου.

Μια γυναίκα που πάσχει από υπερ- ή υποθυρεοειδισμό μπορεί να μείνει έγκυος υπό την προϋπόθεση ότι είναι σωστά ρυθμισμένη. Τα περισσότερα προβλήματα δημιουργούνται σε μια γυναίκα που είναι αρρύθμιστη. Σε αυτή την περίπτωση η υπερπαραγωγή ή η λιγότερο από το κανονικό παραγωγή των ορμονών επηρεάζει την ωορρηξία της, οπότε μπορούμε να μιλήσουμε για προβλήματα υπογονιμότητας. Από τη στιγμή όμως που η γυναίκα αυτή ρυθμιστεί –κάτι που μπορεί να συμβεί στους δυο πρώτους μήνες θεραπείας– έχει το ίδιο ποσοστό γονιμότητας που έχει μια οποιαδήποτε γυναίκα. Η εγκυμοσύνη μιας γυναίκας που πάσχει από νόσημα του θυρεοειδούς μπορεί να εξελιχθεί φυσιολογικά χωρίς κανένα πρόβλημα για το έμβρυο, αρκεί η έγκυος να συμβουλεύεται τακτικά τον ενδοκρινολόγο και το γυναικολόγο της.

Κατ’ αρχάς μπορεί να γεννηθούν παιδιά χωρίς θυρεοειδή. Πρόκειται για το συγγενή υποθυρεοειδισμό. Σε αυτές τις περιπτώσεις δίνουμε θεραπεία υποκατάστασης για να μπορέσει το παιδί να επιβιώσει και να αναπτυχθεί καλά, νοητικά και σωματικά. Σε όλα τα μαιευτήρια γίνεται πάντα στο νεογέννητο μέτρηση της TSH, παίρνουμε μια σταγόνα αίμα από τη φτέρνα του ποδιού και προσδιορίζουμε μια ορμόνη που σχετίζεται με τη λειτουργία του θυρεοειδούς. Αν διαπιστωθεί πρόβλημα, ενημερώνονται οι γονείς, κάνουν μια επιβεβαίωση και στη συνέχεια το παιδί ξεκινάει θεραπεία υποκατάστασης ή θεραπεία γενικά για το θυρεοειδή και δεν έχει κανένα πρόβλημα. Πάντως, προβλήματα με τον αδένα μπορούν να εμφανιστούν από ένα νεογέννητο μέχρι μια ηλικία 10,12 έως και 14 χρονών.

Είναι μύθος να υποστηρίζουμε ότι κάποια είναι παχουλή γιατί έχει πρόβλημα με το θυρεοειδή της. Από τη στιγμή που έχουν πρόβλημα με το θυρεοειδή τους και είναι καλά ρυθμισμένες, το θέμα του βάρους τους δεν έχει σχέση με το θυρεοειδή. Έχει σχέση με τον τρόπο ζωής, τον τρόπο διατροφής, την καθιστική ζωή, την υπερκατανάλωση υδατανθράκων και λιπαρών φαγητών. Είναι γεγονός ότι μέχρι να ανιχνευθεί ο υποθυρεοειδισμός προκαλεί μια ανεξήγητη αύξηση βάρους. Όταν όμως εντοπιστεί το πρόβλημα και ο ασθενής πάρει τη σωστή δόση θεραπείας, ο θυρεοειδής δεν είναι υπεύθυνος για την αύξηση βάρους. Δεν μπορεί να συνεχίσει να παχαίνει κάποιος, ο οποίος έχει υποθυρεοειδισμό αλλά καλά ρυθμισμένο. Κάτι άλλο συμβαίνει και αυτό το κάτι άλλο είναι συνήθως η καθιστική ζωή και η κακή διατροφή.