Όλα όσα πρέπει να γνωρίζουμε για τα συμπληρώματα διατροφής

Δεκάδες πολύχρωμα χάπια, μπουκαλάκια με σιρόπια, ταμπλέτες, βότανα, ενεργειακά ποτά και διάφορα άλλα σκευάσματα έχουν κατακλύσει για τα καλά τη ζωή των Ελλήνων καταναλωτών τα τελευταία χρόνια. Ονομάζονται «συμπληρώματα διατροφής» και υπόσχονται στην κυριολεξία θαύματα. Από χάσιμο κιλών, μέχρι μακροζωία, ευεξία, αισιοδοξία, αύξηση της μυϊκής μάζας αλλά και της ευφυΐας. Μερικές φορές μάλιστα ταξινομούνται και σε κατηγορίες: «Για τις ανάγκες της σκληρά εργαζόμενης γυναίκας», «Για τις ανάγκες του αθλητή», «Για τις ανάγκες του μαθητή» κ.ά. Υποσχέσεις που κάποιες φορές αποδεικνύονται αναξιόπιστες, σύμφωνα με τους ειδικούς, γιατί πολλές από αυτές εμπεριέχονται σ’ ένα ισχυρό διαφημιστικό πλαίσιο προσέλκυσης καταναλωτών.

Η χρήση συμπληρωμάτων διατροφής αυξήθηκε σημαντικά και στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια, αφού σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, οι Έλληνες τα καταναλώνουν ανεξέλεγκτα, χωρίς μάλιστα να συμβουλεύονται ειδικό πριν από τη χρήση τους. Σύμφωνα με στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα τον περασμένο Απρίλιο ο Πανελλήνιος Σύλλογος Φαρμακαποθηκαρίων, περίπου 11 εκατομμύρια κουτιά με συμπληρώματα διατροφής διακινούνται κάθε χρόνο στην Ελλάδα, ένας αριθμός που φανερώνει την αλματώδη αύξησή τους, αφού το 2004 διακινήθηκαν στη χώρα 7,5 εκατομμύρια κουτιά.

Η αλλαγή του τρόπου ζωής μας, η έξοδος της γυναίκας στην αγορά εργασίας, η αύξηση της διαφήμισης είναι ίσως οι πιο σημαντικοί λόγοι που ο Έλληνας απευθύνεται όλο και περισσότερο στις «μαγικές» αυτές λύσεις για να τονώσει την υγεία του, να απομακρύνει την κούραση και να αισθανθεί καλύτερα.

Το θέμα που τίθεται όμως είναι κατά πόσον όλα αυτά είναι ασφαλή για την υγεία των καταναλωτών, ποιοι και πότε πρέπει να τα λαμβάνουν και από πού πρέπει να τα προμηθεύονται. Οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι η υπερκατανάλωση ορισμένων βιταμινών προκαλεί παθολογικά προβλήματα, ενώ χάπια που σχετίζονται με το αδυνάτισμα κάποιες φορές επιδρούν στους παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο για προβλήματα στην καρδιά και στο αγγειακό σύστημα. Επισημαίνουν επίσης ότι δεν είναι αναγκαίο όλοι οι άνθρωποι να λαμβάνουν καθημερινά τέτοια συμπληρώματα. Αντίθετα χαρακτηρίζουν απαραίτητα την υγιεινή διατροφή, την τακτική σωματική άσκηση και τον καλό ύπνο.

Βέβαια υπάρχουν ομάδες του πληθυσμού που για διάφορους λόγους πρέπει να λαμβάνουν συμπληρώματα βιταμινών, όπως οι ασθενείς με καρδιαγγειακά προβλήματα, οι καπνιστές, εκείνοι που έχουν έλλειψη βιταμινών, οι έγκυοι, οι γυναίκες που βρίσκονται σε ηλικία εμμηνόπαυσης, οι ηλικιωμένοι, οι αλκοολικοί, οι φυτοφάγοι, άτομα που κάνουν δίαιτες αδυνατίσματος, λιποβαρή, αυτοί που αθλούνται ή που έχουν στρες. Πάντα, όμως, μετά τη συμβουλή και την καθοδήγηση ειδικού.

Σύμφωνα με το νόμο, τα προϊόντα αυτά πρέπει να πωλούνται αποκλειστικά στα φαρμακεία και στην ταμπέλα τους είναι υποχρεωτικό να αναγράφεται ο αριθμός έγκρισης του Ε.Ο.Φ. Παρ’ όλα αυτά είναι γνωστό ότι συμπληρώματα διατροφής μπορεί να αγοράσει κανείς σε γυμναστήρια, σε καταστήματα διατροφής ή να παραγγείλει ακόμα και μέσω του διαδικτύου.

Ο κλινικός διαιτολόγος-διατροφολόγος, επιστημονικός συνεργάτης του ΑΠΙΣΧΝΑΝΣΙΣ (κέντρο διαιτολογικής υποστήριξης και μεταβολικού ελέγχου) και εκπαιδευτής Ε.Φ.Ε.Τ. Κωνσταντίνος Αποστολάκης, απαντά σε καίριες ερωτήσεις σχετικές με τα συμπληρώματα διατροφής. Μετά τη συνέντευξη ακολουθεί μια ολοκληρωμένη παρουσίαση των συμπληρωμάτων διατροφής από τη σκοπιά της φαρμακοποιού Ελένης Θεολόγη.

Τι ονομάζουμε «συμπλήρωμα διατροφής»;

Σύμφωνα με τον Εθνικό Οργανισμό Φαρμάκων (Ε.Ο.Φ.) τα συμπληρώματα διατροφής είναι προϊόντα που περιέχουν ένα ή περισσότερα θρεπτικά συστατικά. Ο προορισμός τους είναι να συμπληρώνουν το ημερήσιο διαιτολόγιο του ανθρώπου, όταν η διατροφή του δεν είναι ισορροπημένη. Δεν ανήκουν στην κατηγορία των κοινών τροφών, δεν είναι φάρμακα –σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις περί φαρμάκων– ούτε προϊόντα ειδικής διατροφής και δεν προορίζονται για ειδικές κατηγορίες ατόμων. Το συμπλήρωμα διατροφής περιέχει τουλάχιστον ένα από τα εξής συστατικά: βιταμίνες, ανόργανα συστατικά, βότανα, αμινοξέα, μεταβολίτες, αποστάγματα ή συνδυασμό οποιωνδήποτε από τα παραπάνω συστατικά.

Πότε πρέπει να λαμβάνουμε συμπληρώματα διατροφής;

Επειδή οι ποσότητες των μικροθρεπτικών συστατικών που χρειάζεται ο οργανισμός είναι πολύ μικρές, στην πράξη η διατροφή μάς προσφέρει περισσότερες απ’ όσες χρειαζόμαστε. Έτσι λοιπόν για τους περισσότερους ανθρώπους δεν είναι αναγκαίο να παίρνουν καθημερινά συμπληρώματα διατροφής. Υπάρχουν όμως ομάδες ανθρώπων για τους οποίους η λήψη βιταμινών είναι απαραίτητη. Τα άτομα αυτά για διάφορους λόγους, εάν, π.χ., η διατροφή τους δεν είναι καλή, δεν απορροφά το έντερό τους κανονικά τις θρεπτικές ουσίες ή ανήκουν σε ομάδες με ιδιαίτερα προβλήματα ή αυξημένες ανάγκες, χρειάζονται συμπληρώματα βιταμινών.

Ποιους αφορά αυτό;

’τομα με έλλειψη βιταμινών, εγκύους, γυναίκες σε ηλικία εμμηνόπαυσης, ασθενείς με καρδιαγγειακά προβλήματα, καπνιστές, αλκοολικούς, ηλικιωμένους, φυτοφάγους. Επίσης, άτομα που δεν έχουν το χρόνο να καταναλώνουν πλήρη και επαρκή γεύματα, που κάνουν δίαιτες αδυνατίσματος, άτομα λιποβαρή (εφόσον κρίνεται απαραίτητο από τον αρμόδιο επιστήμονα υγείας), εκείνα που θέλουν να βελτιώσουν τη συνολική τους υγεία, τη φυσική τους κατάσταση, που αθλούνται ή έχουν στρες. Τέλος, ασθενείς ή πάσχοντες σε ανάρρωση (π.χ. από σύνδρομο δυσαπορρόφησης, ηπατοχολικά νοσήματα, εγκαυματίες, άτομα με συγγενή προβλήματα μεταβολισμού).

Η υπερβολική κατανάλωση βιταμινών ή άλλων θρεπτικών στοιχείων εμπεριέχει κινδύνους για την υγεία των καταναλωτών;

Είναι καλό να θυμόμαστε ότι οι μεγάλες ποσότητες από ορισμένες βιταμίνες προκαλούν παθολογικά προβλήματα. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τις λιποδιαλυτές βιταμίνες Α, D, E, και Κ. Αυτές δε διαλύονται στο νερό αλλά στο λίπος, απορροφούνται από το έντερο, αποθηκεύονται στον οργανισμό (λίπος, συκώτι) και απελευθερώνονται σταδιακά, ανάλογα με τις ανάγκες που προκύπτουν. Λόγω του μεταβολισμού τους, οι λιποδιαλυτές βιταμίνες, όταν συγκεντρωθούν σε υψηλές ποσότητες στον οργανισμό μας, μπορεί να είναι επικίνδυνες-τοξικές.

Όλα αυτά που υπόσχονται τα προϊόντα αυτά και που αναγράφονται μερικές φορές και στις συσκευασίες τους έχουν δόση αλήθειας ή απλώς είναι στοιχεία για να προσελκύσουν ευκολότερα καταναλωτές;

Για πολλά από αυτά που λέγονται για τη χορήγηση σκευασμάτων διατροφής δεν υπάρχουν ικανοποιητικά στοιχεία που να τεκμηριώνουν την ευεργετική τους δράση. Παράλληλα, οι βιομηχανίες κατασκευής και προμήθειας στους καταναλωτές κάθε μορφής σκευασμάτων και συμπληρωμάτων βιταμινών κάνουν ό,τι μπορούν για να αναδεικνύουν τα θετικά των προϊόντων τους. Οι καταναλωτές θα πρέπει να προφυλαχθούν από προϊόντα που κυκλοφορούν στην αγορά και δεν επιτυγχάνουν όσα ισχυρίζεται η διαφήμισή τους ή δεν περιέχουν όλα αυτά που γράφουν ότι περιέχουν. Το μικρότερο κακό που κάνουν τα προϊόντα-απάτη είναι να οδηγούν τους αγοραστές τους σε σπατάλη χρήματος, ενώ μπορούν ακόμη να προκαλέσουν κάποια επιβλαβή κατάσταση στην υγεία των καταναλωτών. Τα διατροφικά συμπληρώματα-απάτη μπορούν συχνά να αναγνωριστούν από την ετικέτα τους, τη διαφήμισή τους ή από τη συνοδευτική τους βιβλιογραφία.

Γιατί τα τελευταία χρόνια παρατηρείται σημαντική αύξηση στη ζήτηση και στην κατανάλωση τέτοιων προϊόντων;

Είναι γεγονός ότι παρατηρείται μεγάλη αύξηση παγκοσμίως στις πωλήσεις τέτοιων προϊόντων και ο κύριος λόγος είναι ο γρήγορος ρυθμός ζωής που προτρέπει στην αναπλήρωση των θρεπτικών συστατικών μέσω συμπληρωμάτων αντί της διατροφής.

Γνωρίζετε αν ο Ε.Ο.Φ. ελέγχει τη σύνθεση των προϊόντων που κυκλοφορούν στην αγορά;

Ο Ε.Ο.Φ. τονίζει ότι τα προϊόντα που πωλούνται στο διαδίκτυο ή παραγγέλλονται μέσω διαφημίσεων δεν υπόκεινται σε έλεγχο ποιότητας από επίσημες κρατικές αρχές και γι’ αυτό οι χρήστες τους «θέτουν δυνητικά την υγεία τους σε σοβαρό κίνδυνο».

Μια ισορροπημένη διατροφή επαρκεί για να καλύψει τις ανάγκες του οργανισμού σε θρεπτικά στοιχεία;

Γνωρίζουμε πως καταναλώνοντας καθημερινά πέντε μικρομερίδες φρούτων και λαχανικών, λαμβάνουμε μια σημαντική ποσότητα βιταμινών, ιχνοστοιχείων, φυτικών ινών, αλλά και άλλων θρεπτικών συστατικών. Επιπρόσθετα, ακολουθώντας μια διατροφή κατά το μοντέλο της Μεσογειακής Πυραμίδας της Διατροφής με παρούσες όλες τις ομάδες των τροφίμων σε σωστές αναλογίες και ποσότητες, προσφέρουμε στον οργανισμό μας όλα τα θρεπτικά συστατικά. Τέλος, συμπεριλαμβάνοντας στη διατροφή μας κάποια ειδικά τρόφιμα που περιέχουν συγκεκριμένα συστατικά, με αποδεδειγμένη θετική και ευεργετική δράση για τον οργανισμό μας, π.χ. αντιοξειδωτικές βιταμίνες, φλαβονοειδή, ρεσβερατρόλη, καλύπτουμε ακόμα περισσότερο τις διατροφικές μας ανάγκες μέσα από μια πλήρη διατροφή. ’ρα υπάρχει η γενική αποδοχή πως μια δίαιτα με τρόφιμα από όλες τις ομάδες μπορεί υπό φυσιολογικές συνθήκες να καλύψει τις διατροφικές ανάγκες του γενικού πληθυσμού.

Πριν από τη λήψη οποιουδήποτε συμπληρώματος διατροφής χρειάζεται η συμβουλή γιατρού ή ειδικού;

Η χρήση τους πρέπει να γίνεται πάντα με τη συμβουλή του ειδικού επιστήμονα (κλινικός διατροφολόγος, γιατρός, επιστήμονας τροφίμων κ.ά.) ο οποίος, εξετάζοντας τις ανάγκες μας και το ιατρικό ιστορικό, καθορίζει με βάση τις συνιστώμενες ημερήσιες προσλήψεις αν και τι μας χρειάζεται.

Ο καταναλωτής τι πρέπει να προσέχει για τη σωστή επιλογή του προϊόντος;

Είναι απαραίτητο να κοιτάζει πάντα την ταμπέλα του προϊόντος. Εκεί πρέπει να αναγράφονται τα ονόματα των συστατικών, η ποσότητα ανά δόση, η συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη, οι πηγές, ο αριθμός έγκρισης του Ε.Ο.Φ. και φυσικά η ημερομηνία λήξης.

Από πού πρέπει οι καταναλωτές να προμηθεύονται τα συμπληρώματα, γιατί βλέπουμε ότι τελευταία γίνονται παραγγελίες ακόμα και μέσω του ίντερνετ;

Τα συμπληρώματα διατροφής διατίθενται αποκλειστικά από τα φαρμακεία, με βάση την υπουργική απόφαση με αριθ.Υ1/Γ.Π 127962/03 27.2.2004. Σύμφωνα με τη νομοθεσία, η πώλησή τους ορίζεται να διενεργείται από καταρτισμένο προσωπικό, το οποίο μπορεί να είναι: διαιτολόγος, εγγεγραμμένος γιατρός, φαρμακοποιός ή άλλο πρόσωπο το οποίο θα είναι καταρτισμένο σε σχέση με τα συμπληρώματα διατροφής ή την υγιεινή διατροφή.

Τα λεγόμενα ενεργειακά ποτά (energy drinks) που τα καταναλώνουν ιδιαίτερα οι έφηβοι είναι επικίνδυνα για την υγεία τους;

Επιστημονικές μελέτες έχουν αναδείξει τον ευεργετικό ρόλο των ενεργειακών ποτών στην αθλητική απόδοση, υπό προϋποθέσεις όμως. Η σχέση των ενεργειακών ποτών στην αθλητική απόδοση δεν είναι τόσο απλή, αφού υπάρχουν πολύ σημαντικοί παράγοντες που καθορίζουν την αναγκαιότητα αλλά και το κατά πόσο θα υπάρξουν τα επιθυμητά αποτελέσματα στην απόδοση από τη χρήση τους. Οι πιο σημαντικοί από τους παράγοντες αυτούς είναι: το είδος, η διάρκεια και η ένταση της άσκησης, η περιεκτικότητα (%) των υδατανθράκων αλλά και το είδος αυτών, η ποσότητα κατανάλωσης κ.ά. Όπως έδειξε αμερικανική ιατρική έρευνα, τα λεγόμενα ενεργειακά ποτά (energy drinks) μειώνουν την αίσθηση του κινδύνου στους εφήβους, που αυτοί κυρίως τα καταναλώνουν, με αποτέλεσμα να τους κάνουν να διακινδυνεύουν περισσότερο απ’ όσο τους «προτρέπει» η ηλικία τους. Οι ερευνητές διαπίστωσαν πως η κατανάλωση ενεργειακών ποτών είναι ένας παράγοντας για την πρόβλεψη επικίνδυνης συμπεριφοράς μεταξύ των εφήβων και των νεαρών ενηλίκων. Τα ποτά αυτά έχουν ήδη συνδεθεί με κρούσματα ναυτίας, ταχυκαρδίες και επισκέψεις στην εντατική νοσοκομείων. Τελευταία φάνηκε πως, όταν καταναλώνονται σε μεγάλες ποσότητες, μπορεί να οδηγήσουν σε επιθετικές και ακραίες συμπεριφορές.

Υπάρχουν συμπληρώματα διατροφής (βιταμίνες, μέταλλα κ.ά.) που βοηθούν στην απώλεια βάρους και τα οποία μπορούν οι ενδιαφερόμενοι να τα παίρνουν άφοβα;

Τα άτομα που παίρνουν χάπια για να χάσουν βάρος λόγω παχυσαρκίας, θα επωφεληθούν συνήθως μόνο από πολύ μικρή απώλεια περιττών κιλών. Οι περισσότεροι θα παραμείνουν σημαντικά παχύσαρκοι ή υπέρβαροι. Το συμπέρασμα των ερευνητών είναι ότι τα πιο σημαντικά συμπληρώματα, όπως η ορλιστάτη, η σιμπουτραμίνη και η ριμοναβάντη, μειώνουν μόνο λίγο το βάρος του σώματος. Έχουν επιδράσεις στους παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο για την καρδιά και το αγγειακό σύστημα και το καθένα έχει ειδικές παρενέργειες. Η υγιεινή διατροφή, ο περιορισμός κατανάλωσης των υπερβολικών θερμίδων, η τακτική σωματική άσκηση και ο καλός ύπνος είναι οι καλύτεροι μέθοδοι ριζικής αντιμετώπισης της μάστιγας της παχυσαρκίας. Κάποτε θα πρέπει να αποβληθεί η λανθασμένη αντίληψη της διατήρησης όλων των ανθυγιεινών συνηθειών και της επίλυσης των προβλημάτων της υγείας μ’ ένα χάπι.

Τα συμπληρώματα διατροφής στο φαρμακείο

Οι βιταμίνες για την τόνωση του οργανισμού έχουν τη μεγαλύτερη ζήτηση σήμερα στα φαρμακεία από τα συμπληρώματα διατροφής, ενώ τα τελευταία χρόνια παρατηρείται σημαντική αύξηση στη ζήτηση και στην κατανάλωση αυτών των προϊόντων.

Αυτά τονίζει η φαρμακοποιός Ελένη Θεολόγη, επισημαίνοντας ότι τα συμπληρώματα τα ζητούν εξίσου και οι άντρες και οι γυναίκες, αφού σήμερα δουλεύουν σκληρά και οι δύο. Υπογραμμίζει επίσης ότι τα τελευταία χρόνια η ζήτηση τέτοιων προϊόντων έχει επεκταθεί και σε μικρές ηλικίες, αφού πλέον συμπληρώματα λαμβάνουν και οι μαθητές, κάτι που δε συνέβαινε παλαιότερα.

Στα φαρμακεία, όπως μας εξηγεί η Ε. Θεολόγη, υπάρχουν συμπληρώματα διατροφής (βιταμίνες, μέταλλα, ιχνοστοιχεία, ουσίες για τόνωση, υποκατάστατα ορμονών), όχι όμως πρωτεΐνες που λαμβάνουν οι αθλητές για αύξηση της μυϊκής μάζας, γιατί αυτές δε θεωρούνται συμπληρώματα διατροφής. Όλα τα προϊόντα που υπάρχουν στα φαρμακεία έχουν την έγκριση του Ε.Ο.Φ., γι’ αυτό ο φαρμακοποιός απαγορεύεται να πουλάει προϊόντα, στο κουτί των οποίων δεν αναγράφεται ο αριθμός έγκρισης του Οργανισμού.

Αρκετοί είναι αυτοί που ζητούν ένα προϊόν από το φαρμακοποιό με δικιά τους πρωτοβουλία και επιλογή, χωρίς να έχουν την καθοδήγηση του ειδικού και, όπως τονίζει η Ε. Θεολόγη, σε αυτό ακριβώς το σημείο τίθεται το μεγάλο θέμα για τους φαρμακοποιούς: «Όταν έρθει ο πελάτης και ζητήσει ένα συγκεκριμένο προϊόν, ο φαρμακοποιός πριν του το δώσει, πρέπει οπωσδήποτε να του κάνει κάποιες ερωτήσεις που θα αφορούν τον τρόπο ζωής του, για να μπορέσει να διαπιστώσει τις πραγματικές του ανάγκες. Επίσης επιβάλλεται να τον ρωτήσει εάν πάσχει από κάποια ασθένεια, γιατί εάν π.χ. έχει θυρεοειδή, τότε δεν κάνει να πάρει συμπληρώματα που περιλαμβάνουν ιώδιο. Επίσης πρέπει να γνωρίζει ότι η βιταμίνη Α προκαλεί υπερβιταμίνωση, ενώ η βιταμίνη C, που είναι και η πιο διαδεδομένη, μπορεί να δημιουργήσει πέτρα στα νεφρά, αν κάποιος την πάρει σε μεγάλες ποσότητες».

Σχετικά με το θέμα των συμπληρωμάτων διατροφής κυκλοφορούν και πλάνες, υποστηρίζει η φαρμακοποιός, αναφέροντας την περίπτωση κάποιων που επαναπαύονται λέγοντας «δεν τρώω φρούτα και λαχανικά αλλά παίρνω βιταμίνες». Πρόκειται για ένα μεγάλο μύθο. Ο κόσμος πρέπει να καταλάβει ότι όλα αυτά τα προϊόντα είναι συμπληρώματα και όχι υποκατάστατα τροφής, συμπληρώνει η Ε. Θεολόγη.

Όσο για τους ελέγχους που γίνονται στα συγκεκριμένα προϊόντα, αναφέρει πως υπάρχουν εταιρείες εισαγωγής που δεν υποβάλλουν τα απαραίτητα χαρτιά στον Ε.Ο.Φ., είτε λόγω γραφειοκρατίας είτε λόγω παράλειψης. Και εδώ γίνεται το μπέρδεμα, γιατί αυτά τα προϊόντα δεν απαγορεύεται να διαφημιστούν, με αποτέλεσμα ο κόσμος να τα ζητάει κανονικά. Τέτοιου είδους προϊόντα ο φαρμακοποιός κανονικά δεν πρέπει να τα διακινήσει. Το θέμα όμως δεν είναι τόσο απλό, αφού γενικά σε αυτό το κομμάτι επικρατεί μια ασάφεια και μια χαλαρότητα. Όταν και εάν δημιουργηθεί το πρόβλημα, τότε μόνο παρεμβαίνει ο Ε.Ο.Φ. Εξάλλου είναι γνωστό ότι όπου υπάρχουν πολλά κέντρα διακίνησης το πράγμα εμπλέκεται.