Ο θεσμός των διαπολιτισμικών σχολείων

Ο 21ος αιώνας βρίσκει την ελληνική κοινωνία να προσπαθεί να συνθέσει ένα πολυπολιτισμικό παζλ, στο οποίο προστίθενται καθημερινά νέα κομμάτια λόγω της εισροής οικονομικών μεταναστών στη χώρα.

Οι άνθρωποι αυτοί φέρνουν μαζί τους τις οικογένειες, τις παραδόσεις και τον πολιτισμό τους.

Ο μεγάλος αριθμός παιδιών των απόδημων Ελλήνων που επέστρεψαν στην Ελλάδα, μαζί με σημαντικό αριθμό παιδιών αλλοδαπών από διαφορετικές χώρες, γέννησαν νέες εκπαιδευτικές αναγκαιότητες για την ελληνική Πολιτεία και την εκπαιδευτική κοινότητα ειδικότερα.

Στο πλαίσιο αυτό, εμφανίστηκε ο θεσμός των σχολείων διαπολιτισμικής εκπαίδευσης. Από το 1996 μέχρι και σήμερα, λειτουργούν 26 σχολεία διαπολιτισμικής εκπαίδευσης σε όλη την Ελλάδα.

Συγκεκριμένα, υπάρχουν 13 δημοτικά, 9 γυμνάσια και 4 λύκεια, σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Χανιά, Ιωάννινα και Ροδόπη.

Σύμφωνα με στοιχεία του Ινστιτούτου Παιδείας Ομογενών και Διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, ο αριθμός των αλλοδαπών μαθητών στα ελληνικά σχολεία είναι 109.482 και των παλιννοστούντων 20.880, με 4.812 από αυτούς να μαθητεύουν σε διαπολιτισμικά σχολεία.

Όπως εξηγεί στο «Φ.Κ.» ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης και πρόεδρος του τμήματος Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κρήτης, Στέλιος Χιωτάκης:

«Βασικός στόχος της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης είναι να αποκτήσουν τα παιδιά τη γνώση και την ικανότητα να διαχειρίζονται τις πολιτισμικές διαφορές. Τα σχολεία αυτά είναι απαραίτητα για την ομαλή ένταξη των αλλοδαπών στην ελληνική κοινωνία. Δεν πρέπει να είναι στόχος η αφομοίωση στην ελληνική κουλτούρα, αντιθέτως είναι ανάγκη να ξεπεραστεί ο εθνοκεντρισμός στην ελληνική εκπαίδευση και να υπάρχει σεβασμός στη διαφορετικότητα».

Οι ενέργειες της ελληνικής Πολιτείας

Πέρα από την εφαρμογή του θεσμού των διαπολιτισμικών σχολείων, η ελληνική Πολιτεία, από το 1996 μέχρι σήμερα, έχει προβεί σε ενέργειες που στοχεύουν στην εφαρμογή της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Κεντρικό ρόλο στη λειτουργία και την εποπτεία του προγράμματος διαπολιτισμικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα κατέχει το Ινστιτούτο Παιδείας Ομογενών & Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης (Ι.Π.Ο.Δ.Ε.).

Όπως ανέλυσε στο «Φ.Κ.», ο πρόεδρος του Ι.Π.Ο.Δ.Ε., Θεόδωρος Τσουρούλας, κύριο μέλημα είναι η «διαμόρφωση ενός ευέλικτου σχήματος θεσμικής και διδακτικής παρέμβασης που δίνει τη δυνατότητα στον εκάστοτε σύλλογο διδασκόντων να λειτουργήσει τάξεις υποδοχής και φροντιστηριακά τμήματα, προκειμένου να βοηθήσει τους παλιννοστούντες και αλλοδαπούς μαθητές να ενταχθούν ομαλά στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα».

Παράλληλα ο κύριος Τσουρούλας παρουσίασε προγράμματα που αφορούν την εκπαίδευση παλιννοστούντων και αλλοδαπών μαθητών, μουσουλμανοπαίδων και τσιγγανοπαίδων, για να επισημάνει ότι «…η διαπολιτισμική εκπαίδευση αγκαλιάζει αφενός όλες τις ομάδες μαθητών που είναι ευπαθείς στον εκπαιδευτικό αποκλεισμό, αφετέρου και το γηγενή μαθητικό πληθυσμό. Αφετηρία είναι η αναγνώρισης της αξίας του πολιτισμικού και μορφωτικού κεφαλαίου που “φέρει” κάθε μαθητής, αναγνώριση που ανοίγει το δρόμο για ισότιμη και δημιουργική συνύπαρξη σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία».

Τα παιδιά που διψούν για χαρά, διασκέδαση και επιβίωση

Η ιστορία του 2ου Γενικού Λυκείου Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης, που βρίσκεται στο Ελληνικό, ξεκινά το 1986 οπότε και λειτούργησε για πρώτη φορά με αγγλόφωνους μαθητές, παιδιά απόδημων Ελλήνων. Το 1989 μετονομάζεται σε Λύκειο Παλιννοστούντων, συμπεριλαμβάνοντας και τα παιδιά των Ελλήνων που επαναπατρίστηκαν από τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Το 1996, στο πλαίσιο της νέας νομοθεσίας, εντάχθηκε στα σχολεία διαπολιτισμικής εκπαίδευσης.

Η διευθύντρια του σχολείου, Βασιλική Σιούτη, μίλησε στο «Φ.Κ.» δίνοντας μια εικόνα για τη μαθητική ζωή αυτών των παιδιών με τις «δεξιότητες ζωής, που έχουν σαν βασικό χαρακτηριστικό τη δίψα για χαρά, διασκέδαση, επιβίωση στην Ελλάδα».

Τα τελευταία χρόνια έχουμε μαθητικό δυναμικό από πληθώρα χωρών της γης και απ’ όλες τις ηπείρους. Ορισμένα από τα παιδιά αυτά έχουν ελληνική ρίζα και θεωρούνται ομογενείς, ορισμένα προέρχονται από χώρες της Ε.Ε. και άλλα είναι παιδιά αλλοδαπών που ζουν νόμιμα στη χώρα μας. Υπάρχει και ένας πολύ μικρός αριθμός μαθητών, που είναι οι ίδιοι, ή και οι γονείς τους (όταν υπάρχουν), πολιτικοί πρόσφυγες από χώρες όπως το Αφγανιστάν, η Ρουάντα, η Τουρκία και άλλες. Οι περισσότεροι μαθητές είναι χριστιανοί ορθόδοξοι, υπάρχουν όμως και καθολικοί, μουσουλμάνοι, σιχ (ινδουιστές) κ.ά. Είναι παιδιά που δεν γνωρίζουν επαρκώς την ελληνική γλώσσα και επέλεξαν να γραφτούν σε ένα διαπολιτισμικό σχολείο για να ενταχθούν ομαλά στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Η πλειοψηφία των μαθητών δεν κατοικεί στην περιοχή του Ελληνικού, αλλά επέλεξαν να εγγραφούν σε ένα σχολείο διαπολιτισμικής εκπαίδευσης για να έχουν ομαλότερη προσαρμογή στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα.

Το διαπολιτισμικό σχολείο διαφέρει από το σχολείο της περιοχής κατοικίας του μαθητή ως προς τη σύνθεση του μαθητικού δυναμικού, ως προς τη χώρα και το σχολείο προέλευσης, την καταγωγή και την κατοχή της ελληνικής γλώσσας. Η διδακτέα ύλη είναι όμοια με την προβλεπόμενη να διδαχτεί σε κάθε ελληνικό Λύκειο. Μονάχα η μεθοδολογία διαφοροποιείται.

Οι μαθητές προσπαθούν να ανταποκριθούν. Ο καθένας είναι διαφορετικός, έχει διαφορετικά κοινωνικά και εκπαιδευτικά βιώματα και διαφορετικά ενδιαφέροντα. Οι ιδιαιτερότητες κάθε μαθητή μπορεί να τον οδηγήσουν είτε σε καταπληκτικές επιδόσεις είτε να αντιμετωπίσει δυσκολίες. Σε κάθε περίπτωση υπάρχουν μέτρα, όπως η πρόσθετη διδακτική στήριξη, για να βοηθηθεί ένα παιδί και να καλύψει τα γνωστικά κενά.

Το όνειρο των περισσότερων μαθητών και μαθητριών είναι μια θέση στο Πανεπιστήμιο, είτε στην Ελλάδα είτε στο εξωτερικό. Αν αυτό δεν είναι εφικτό, τότε στρέφονται στα ΙΕΚ, προκειμένου να αποκατασταθούν επαγγελματικά και να μείνουν στην Ελλάδα. Με την εφαρμογή της βάσης του 10, για την είσοδο σε ΑΕΙ και ΤΕΙ, είναι πολύ δύσκολη η προσπάθεια για πολλά παιδιά, από τη στιγμή που ήρθαν τα τελευταία χρόνια στο ελληνικό Λύκειο. Παίρνουν το απολυτήριο τους, αλλά η βαθμολογία στις πανελλαδικές δεν είναι υψηλή για τα περισσότερα παιδιά του σχολείου μας. Δεν απογοητεύονται όμως. Ελάχιστοι εγκαταλείπουν το σχολείο και αυτό συμβαίνει για προσωπικούς λόγους, όπως στην περίπτωση ενός ορφανού Αφγανού πολιτικού πρόσφυγα, ο οποίος έμενε σε ένα ξενώνα στο Βύρωνα που έκλεισε, με αποτέλεσμα να μείνει άστεγος. Για τη συγκεκριμένη περίπτωση, το σχολείο μας καταβάλλει προσπάθειες εύρεσης στέγης διότι μας έχει συγκινήσει ο αγώνας του για επιβίωση.

Στόχος μας είναι να απασχολήσουμε πλουραλιστικά και πολυπολιτισμικά τους μαθητές. Στο πλαίσιο αυτό, υπάρχουν δραστηριότητες όπως η θεατρική ομάδα και η έκδοση της εφημερίδας των μαθητών κάθε δίμηνο, με τίτλο «Χωρίς Σύνορα», η οποία έχει τιμηθεί με έπαινο και χρηματικό βραβείο από το Ίδρυμα Μπότση. Παράλληλα διοργανώνουμε ημερίδες και συμμετέχουμε σε εκδηλώσεις όπως η πρόσφατη γιορτή στη γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου, που διοργάνωσε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με θέμα το Διαπολιτισμικό Διάλογο.

Δεν μας έχει τύχει τέτοια περίπτωση. Στην προσευχή οι μαθητές είναι χαρούμενοι επειδή είναι μια νέα μέρα και βλέπουν ξανά τους φίλους τους. Στις εθνικές επετείους συμμετέχουν κανονικά με ποιήματα, τραγούδια και παρελάσεις μαζί με τα άλλα σχολεία.

Υπάρχουν εθνικές γιορτές που κάναμε με χρώμα διαπολιτισμικής διάστασης, συνδέοντας την ιστορία και τις εμπειρίες των χωρών καταγωγής των μαθητών, με τα γεγονότα. Με αυτό τον τρόπο, βγάλαμε διαχρονικά μηνύματα για την ελευθερία, την αδελφοσύνη των λαών, την αλληλεγγύη και την ειρήνη. Στις θρησκευτικές γιορτές τούς εξηγούμε το νόημα της κάθε γιορτής, ενώ η αγαπημένη τους είναι τα Χριστούγεννα, για το πνεύμα, τα γλυκά και τα δώρα που ανταλλάσσουν.

Ο χαρακτηρισμός αυτός είναι άδικος για την περίπτωσή μας. Είναι μια ατυχής συσχέτιση με κοινωνική χροιά. Στα «γκέτο» δεν ισχύει ο νόμος της Πολιτείας αλλά κάποιος ιδιότυπος νόμος. Στο διαπολιτισμικό σχολείο εφαρμόζονται όλοι οι νόμοι και οι εγκύκλιοι του υπουργείου Παιδείας. Τα σχολεία του δικού μας τύπου είναι μια εναλλακτική λειτουργία σχολείου για αλλόφωνα παιδιά, με σεβασμό στις ιδιαιτερότητές τους. Είναι ισότιμο και ισοδύναμο με τα αντίστοιχα γενικά λύκεια της χώρας μας.

Κατά τη γνώμη μου θα πρέπει να επιτρέψει μεγαλύτερη ευελιξία. Θα μπορούσαν να ιδρυθούν προγράμματα πολλών ταχυτήτων που θα ικανοποιούν τις ανάγκες όλων των παιδιών. Επιπλέον, θα βοηθούσε η ύπαρξη κοινωνικού λειτουργού και ψυχολόγου μέσα στα σχολεία, ενώ καλό θα ήταν να λειτουργούσε το σχολείο με τον πρωινό κύκλο όπως λειτουργεί τώρα, αλλά με υποχρεωτικό και τον απογευματινό κύκλο των φροντιστηρίων.

Σε ό,τι αφορά αποκλειστικά το σχολείο μας, θα θέλαμε να μας επιτραπεί η αξιοποίηση σε σχολικό κτίριο του οικοπέδου που μας έχει δοθεί για ιδιόκτητο κτίριο, δεδομένου ότι λόγω των θεμάτων του μητροπολιτικού πάρκου και των απόψεων των τεσσάρων δημάρχων της περιοχής για την αξιοποίησή του, υπάρχει δυσκολία για την υλοποίηση αυτού του στόχου.

Σκασιαρχείο από τη γραφειοκρατία

«Καλέ θεούλη, εμείς είμαστε καλά.
Κάνε, καλέ θεούλη, να ‘χουν όλα τα παιδάκια ένα ποταμάκι γάλα,
μπόλικα αστεράκια, μπόλικα τραγουδάκια.
Κάνε, καλέ θεούλη, να ’ναι όλοι καλά,
έτσι που κι εμείς να μην ντρεπόμαστε για τη χαρά μας».

Με αυτούς τους στίχους από το ποίημα «Πρωινό ’στρο» του Γιάννη Ρίτσου, αντί για την καθιερωμένη προσευχή και το «Πάτερ ημών», ξεκινούσαν τη μέρα τους οι μαθητές στο 132ο δημοτικό σχολείο Αθηνών. Ένα σχολείο στο οποίο σχεδόν το 90% είναι μαθητές και μαθήτριες από διάφορες χώρες (κυρίως από την Αλβανία) και στην πλειοψηφία τους αλλόδοξοι.

Η καινοτομία αυτή, της «εναλλακτικής» πρωινής προσευχής, ήταν μέρος μιας σειράς δράσεων στις οποίες είχαν προχωρήσει οι δάσκαλοι του 132ου δημοτικού της Γκράβας, με σκοπό να καταφέρουν να εντάξουν ομαλά τα παιδιά των μεταναστών στην ελληνική εκπαιδευτική κοινότητα, παράλληλα όμως στάθηκε και η αφορμή να απομακρυνθεί η διευθύντρια του σχολείου και να διακοπούν όλες οι «μη νομότυπες δράσεις», όπως τις χαρακτήρισε το υπουργείο Παιδείας.

Η πρώην, πλέον, διευθύντρια του 132ου Δημοτικού σχολείου της Γκράβας, Στέλλα Πρωτονοταρίου, μιλώντας στο «Φ.Κ.», εξήγησε ότι: «Οι δράσεις που είχαμε αναπτύξει, όπως τα μαθήματα ελληνικών για τους γονείς και η διδασκαλία της μητρικής γλώσσας στα παιδιά, γίνονταν βάσει της οδηγίας του υπουργείου, που έδινε το περιθώριο για παρεμβάσεις του συλλόγου διδασκόντων στο σχολικό πρόγραμμα, με την καθιέρωση φροντιστηριακών μαθημάτων. Οι πρωτοβουλίες μας ήταν στο πνεύμα και στο πλαίσιο της αντιρατσιστικής εκπαίδευσης, με βασικό στόχο την ομαλή συνύπαρξη όλων των παιδιών, ντόπιων και ξένων στο εκπαιδευτικό σύστημα».

Με αφορμή το θέμα της πρωινής προσευχής, υπήρξαν καταγγελίες από οχτώ γονείς και από την τοπική εκκλησία, οι οποίες οδήγησαν στη μετάθεση της κυρίας Πρωτονοταρίου σε άλλο σχολείο. «Δημιουργήθηκε μια πολύ σοβαρή συγκρουσιακή κατάσταση» αναφέρει χαρακτηριστικά στο «Φ.Κ.» η πρώην διευθύντρια του σχολείου. «Δεχτήκαμε ύβρεις, απειλές και καταγγελίες από ακροδεξιά έντυπα ενώ σταμάτησαν όλες οι δραστηριότητες στο σχολείο μετά την απομάκρυνσή μου. Οι δάσκαλοι στο 132ο θέλαμε να είμαστε καλοί εκπαιδευτικοί πρώτα απ’ όλα και όχι καλοί δημόσιοι υπάλληλοι. Αυτός πρέπει να είναι και ο στόχος κάθε εκπαιδευτικού. Υπάρχει το νομικό πλαίσιο για μια σωστή διαπολιτισμική και αντιρατσιστική εκπαίδευση, αλλά απαιτείται η πολιτική βούληση ώστε να λειτουργήσει στην πράξη».

Αντικείμενο μελέτης στο διεθνή χώρο

Ανάμεσα στους ακαδημαϊκούς που ασχολήθηκαν με την περίπτωση του 132ου δημοτικού της Γκράβας, είναι και ο καθηγητής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Γιώργος Τσιάκαλος, ο οποίος τη φετινή χρονιά βρίσκεται στην Κύπρο ασχολούμενος με την προσπάθεια της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης που έχει αρχίσει εδώ και τέσσερα χρόνια, σε μια αναμφίβολα πολυπολιτισμική χώρα.

Όπως αναφέρει στο «Φ.Κ.» ο Γιώργος Ζήσιμος, συνεργάτης του κου Τσιάκαλου και μέλος της εννιαμελούς επιτροπής που συστάθηκε στην Κύπρο τον περασμένο Ιούνιο, «Το σχολείο της Γκράβας όντως είναι περίπτωση που έχει συζητηθεί και τυγχάνει μελέτης, κοινωνιολογικής και παιδαγωγικής, καθώς και εκπαιδευτικής. Ένας από αυτούς που ασχολήθηκαν με το σχολείο, ίσως ο πιο σημαντικός, με την έννοια του αρχαιότερου παιδαγωγού στον ελλαδικό χώρο, είναι ο καθηγητής Γιώργος Τσιάκαλος. Στην προσπάθειά μας εδώ, ένα θέμα που μας απασχολεί και θεωρούμε ότι μπορεί να λειτουργήσει διαθεματικά και να στηρίξει τους γενικότερους σκοπούς που έχουμε θέσει είναι και η διαπολιτισμική εκπαίδευση. Αυτή θα πρέπει να αναφέρεται σε όλα τα παιδιά και όχι μόνο στα “ξένα”, όπως πολύ συχνά γίνεται, διότι στην πραγματικότητα οφείλει να προετοιμάζει όλα τα παιδιά να ζήσουν σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία. Με αυτή τη λογική και για να μη θεωρείται η διαπολιτισμική εκπαίδευση ως εκπαίδευση μόνο για τα “ξένα” παιδιά με αποτέλεσμα να θεωρούνται ότι αυτά είναι το πρόβλημα, ο κ. Τσιάκαλος συχνά χρησιμοποιεί τον όρο αντιρατσιστική εκπαίδευση αντί του όρου “διαπολιτισμική εκπαίδευση”».

Το 132ο δημοτικό σχολείο Αθηνών έγινε αντικείμενο μελέτης για την ακαδημαϊκή κοινότητα, απέσπασε βραβεία για τις πρωτοποριακές δράσεις του και συγκέντρωσε τη στήριξη πληθώρας ανθρώπων, από τον εκπαιδευτικό, τον ακαδημαϊκό, αλλά και τον πολιτικό χώρο. Δυστυχώς, η γραφειοκρατία και οι αναχρονιστικές αντιλήψεις σταμάτησαν αυτό το πρωτοποριακό εγχείρημα.