Φαρμακογενετική και φαρμακογενωμική: το μέλλον της θεραπευτικής

Στην εποχή μας, όπου όλα τα επιστημονικά δεδομένα εξελίσσονται με γρήγορους ρυθμούς, η φαρμακολογία σημειώνει αντίστοιχη πρόοδο;

Η εξέλιξη στη φαρμακολογική έρευνα είναι αλματώδης και αυτό το διαπιστώνει καθένας στο δικό του ερευνητικό πεδίο.
Εγώ π.χ. άρχισα να μελετώ το ρόλο της σεροτονίνης σε διάφορες φυσιοπαθολογικές καταστάσεις στις αρχές του 1970, σε μια εποχή που η μελέτη του σεροτονινεργικού συστήματος ήταν δύσκολη και λόγω ανεπαρκούς υποδομής αλλά και λόγω των πολλαπλών και ετερογενών υποδοχέων της αμίνης και της μη ύπαρξης εκλεκτικών αγωνιστών ή ανταγωνιστών τους.
Σήμερα, ξέρουμε ότι υπάρχουν φάρμακα αντιψυχωσικά, αντικαταθλιπτικά, αντιεμετικά, ανορεξιογόνα που ασκούν δράση σε συγκεκριμένους υποτύπους υποδοχέων της σεροτονίνης. Η έρευνα έχει επεκταθεί σε τομείς, που σχετίζονται με το ρόλο αυτών των υποδοχέων στις ενισχυτικές επιδράσεις φαρμάκων, τα οποία προκαλούν εξάρτηση, ξέχωρα από το ρόλο τους στην όρεξη και τις διαιτητικές προτιμήσεις, ενώ άλλοι υπότυποι σχετίζονται με το άγχος, την ημικρανία, τη σεξουαλική συμπεριφορά, την επιληψία και τη νόσο του Parkinson, καταστάσεις για τις οποίες αναζητούνται φάρμακα που επιδρούν στο σεροτονινεργικό σύστημα.
Τώρα είμαστε σε θέση να μιλάμε και για πολυμορφισμούς κάποιων υποδοχέων της σεροτονίνης, οι οποίοι ενδέχεται να εμπλέκονται στην κατάθλιψη, να σχετίζονται ακόμη και με αυτοκτονίες ατόμων με κατάθλιψη ή να εμπλέκονται στην εμφάνιση εξάρτησης από φαρμακευτικές ουσίες.

Ποια θα λέγαμε ότι είναι η «επανάσταση» στη φαρμακολογία σήμερα;

Η αποκωδικοποίηση του DNA είναι η επανάσταση που κατευθύνει και την επιστήμη της φαρμακολογίας σε νέα ερευνητικά πεδία. Η μέχρι σήμερα αντίληψη που επικρατούσε στις φαρμακοβιομηχανίες ήταν να αναπτύσσουν φάρμακα για μεγάλους πληθυσμούς. Όμως, η αντίδραση σε φάρμακα συχνά διέφερε και ως προς τη διαθέσιμη ποσότητα του φαρμάκου για δράση, αλλά και ως προς τη διαφορετική δράση ανάμεσα σε άτομα, με δυσάρεστα αποτελέσματα.
Αυτή η απρόβλεπτη ανταπόκριση κάποιων ατόμων οδήγησε στην ανάπτυξη της φαρμακογενετικής, η οποία μελετά τα υπεύθυνα γονίδια για τη διαφορετική ανταπόκριση στα φάρμακα.
Μετά τα αποτελέσματα των μελετών του ανθρώπινου γονιδιώματος, η έρευνα έχει διευρυνθεί, γεγονός που ανέπτυξε ένα νέο πεδίο, τη φαρμακογενωμική. Με αυτόν τον τρόπο θα μπορούν να αναγνωρίζονται έγκαιρα τα άτομα που θα ανταποκρίνονται σωστά ή θα παρουσιάσουν βλάβη από ένα φάρμακο, έτσι ώστε να υπάρξει εξατομικευμένη θεραπεία, η οποία θα συνδυάζει άριστα την αποτελεσματικότητα με την ασφάλεια των φαρμάκων.

Aυτό είναι και το μέλλον της φαρμακολογίας;

Bεβαίως, αυτό είναι το μέλλον της φαρμακολογίας. Υπάρχουν, μάλιστα, φαρμακευτικές εταιρείες και εταιρείες βιοτεχνολογίας, που ερευνούν σε αυτό το επίπεδο.
Για παράδειγμα, επειδή ασχολούμαι, όπως είπα, και με το μεταβολισμό, σήμερα γνωρίζουμε πολλές ισομορφές ενζύμων που επηρεάζουν το μεταβολισμό των φαρμάκων. Πολυμορφισμοί, όπως αναφέρθηκε, παρατηρούνται και σε γονίδια υποδοχέων, όπου δρουν φάρμακα. Απώτερος σκοπός, είναι να σχεδιάζονται φάρμακα ανάλογα με τις ανεπάρκειες ή τις υπερεπάρκειες ενζύμων ή τις ιδιαιτερότητες των υποδοχέων που υπάρχουν σε άτομα ή ομάδες ατόμων.
Aν, λοιπόν, ένα φάρμακο δεν μπορεί να μεταβολιστεί σε έναν άνθρωπο, καθώς ο οργανισμός του έστω ότι δε διαθέτει ένα συγκεκριμένο ένζυμο, θα υπάρχει ένα κατάλληλο για την περίπτωσή του φάρμακο, που θα τον απαλλάσσει από τυχόν ανεπιθύμητες ενέργειες της αδυναμίας του αυτής.