Δεκάδες προϊόντα της ελληνικής γης μελετώνται για την καλλυντική τους αξία

Τα φυτά αποτελούν σημαντικό κομμάτι των προϊόντων περιποίησης του δέρματος με τη χρήση τους τις περισσότερες φορές να στηρίζεται στην παράδοση. 

Η σύγχρονη έρευνα, πέρα από τον προσδιορισμό της χημικής σύστασης αυτών των φυτών, μπορεί να αποκαλύψει και τους μηχανισμούς δράσης, δηλαδή ποια βελτιώνουν την υφή των προϊόντων (π.χ. βλέννες και πολυσακχαρίτες), ποια συνεισφέρουν στη συντήρηση των προϊόντων (π.χ. αιθέρια έλαια), ποια προσφέρουν ελκυστικό χρώμα, άρωμα και εμφάνιση (π.χ. χρωστικές, αιθέρια έλαια) και τέλος τη βιολογική δραστικότητα. Συγκεκριμένα, αξιολογούνται η ικανότητα εξουδετέρωσης ελευθέρων ριζών (πρόβλημα αποτελεί η υπέρμετρη παρουσία τους λόγω της έκθεσης του δέρματος σε επιβλαβείς περιβαλλοντικές συνθήκες), η προστασία από την υπεριώδη ακτινοβολία, η αντιγηραντική και λευκαντική δράση, αλλά και αντιφλεγμονώδεις/επουλωτικές και αντιμικροβιακές δράσεις.

Αιθέρια έλαια

Τα αιθέρια έλαια είναι συνήθη συστατικά υψηλής αξίας σε καλλυντικά προϊόντα λόγω του αρώματος που προσδίδουν. Η παρουσία τους είναι σε μικρά ποσοστά λόγω του αλλεργιογόνου χαρακτήρα ορισμένων κύριων συστατικών τους, όπως η λιναλοόλη, το λεμονένιο, η κιτράλη κ.ά. Τα περισσότερα έχουν αντιμικροβιακές ιδιότητες, οι οποίες περισσότερο συνεισφέρουν στη συντήρηση των προϊόντων, ενώ δεν λείπουν οι μελέτες για αντιοξειδωτική και αντιφλεγμονώδη δράση αυτών. Η σύσταση των αιθέριων ελαίων, αυτοφυών και καλλιεργούμενων αρωματικών φυτών και πώς αυτή μεταβάλλεται με τον γονότυπο, το περιβάλλον, την εποχή συλλογής και τις συνθήκες της απόσταξης μελετάται από πολλές ερευνητικές ομάδες στην Ελλάδα. 

Τα αποτελέσματα αυτά μπορεί να αποτελέσουν οδηγό για την επιλογή αιθέριων ελαίων με επιθυμητά χαρακτηριστικά και σίγουρα πολύτιμο εργαλείο για τη διάκριση των φυσικών από τα συνθετικά αρώματα και την καταγραφή της προέλευσης της πρώτης ύλης. Σε αυτό το πεδίο, μεγάλο ενδιαφέρον έχουν οι νέοι τρόποι παρασκευής των καλλυντικών προϊόντων με αιθέρια έλαια. Για παράδειγμα, η χρήση καλλυντικών προϊόντων με λιπιδικά νανοσωματίδια φορτισμένα με αιθέριο έλαιο δεντρολίβανου προσέφερε μεγαλύτερα οφέλη σε εθελοντές με αφυδατωμένο δέρμα και μικρή ελαστικότητα σε σχέση με τα συμβατικά (1). Από το Εργαστήριο Φαρμακευτικής Τεχνολογίας του Τμήματος Φαρμακευτικής του Πανεπιστημίου Πατρών προτείνονται νέοι τρόποι χειρισμού γνωστών αιθέριων ελαίων, όπως της μαστίχας Χίου, με αξιοποίηση διαφόρων νανοφορέων (2).

Εκχυλίσματα αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών

Μια αξιόλογη ερευνητική ομάδα εξέτασε εκχυλίσματα από 440 είδη της ελληνικής χλωρίδας ως προς την αντιοξειδωτική ικανότητα με χρωματομετρικές μεθόδους και σε κυτταρικές σειρές, την ικανότητα αναστολής της τυροσινάσης (λευκαντική δράση) και την ικανότητα αναστολής διαφόρων διεργασιών της κυτταρικής γήρανσης (3). Από την εξαντλητική μελέτη όλων των παραμέτρων κατέληξαν στην επιλογή 18 φυτικών ειδών. Από αυτά, άλλα είναι ευρύτατα γνωστά, όπως το καλοκαιρινό θρούμπι (Satureja ortensis), τα είδη της ρίγανης (Origanum majorana και Origanum vulgare ssp. hirtum) και του φασκόμηλου (Salvia fruticosa, Salvia pomifera, Salvia officinalis, Salvia sclarea), το τσάι του βουνού (Sideritis scardica), το θυμάρι (Τhymus vulgaris), το βαλσαμόχορτο (Hypericum perforatum), το μελισσόχορτο (Melissa officinalis), η αγριοτριανταφυλλιά (Rosa damascena) και άλλα είναι λιγότερο γνωστά, όπως τα Umbilicus horizentalis, Sedum sediforme, Paeonia mascula.

Το τσάι του βουνού (ιδιαίτερα το Sideritis raeseri και Sideritis clandestina) και τα διαφορετικά taxa της αυτοφυούς Salvia έχουν αποτελέσει αντικείμενο μελετών και του Εργαστηρίου Φαρμακογνωσίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Έχουμε αναπτύξει εργαλεία για τον προσδιορισμό της χημικής τους σύστασης, έχουμε δείξει τις αντιοξειδωτικές τους ιδιότητες και παράλληλα έχουμε αναπτύξει νέους τρόπους εκχύλισης με φυσικά συστατικά (φυσικοί βαθέως ευτηκτικοί διαλύτες) για να μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε καλλυντικά προϊόντα. Ιδιαίτερα για τη Salvia verticillata, ένα είδος πλούσιο σε ροσμαρινικό οξύ, έχουμε δείξει και ανασταλτική δράση επί της τυροσινάσης.

Η αντράκλα (Portulaca oleracea) είναι ένα φυτό περισσότερο γνωστό για τη χρήση του στη μαγειρική. Όμως εμείς με έναυσμα μελέτες που δείχνουν ότι προστατεύει τους ινοβλάστες και τα κερατινοκύτταρα από την υπεριώδη ακτινοβολία, μελετήσαμε τους τρόπους επεξεργασίας και εκχύλισης του φυτού. Η αφαίρεση του μόνιμου make-up από το δέρμα, πρόβλημα που αναδεικνύεται τη σημερινή εποχή, δεν έχει εύκολη λύση. Μια πρόσφατη μελέτη μάς φανερώνει τη δυνατότητα αποχρωματισμού μελανιών που έχουν ως βάση οξείδια του σιδήρου με εκχύλισμα των φύλλων του γερανιού (Pelargonium zonale) (4).

Τελειώνοντας την περιγραφή των ερευνών για εκχυλίσματα αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών του ελλαδικού χώρου, θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθούμε στον «κόκκινο χρυσό», τον κρόκο Κοζάνης (στίγματα του Crocus sativus). Πέρα από τις χρωστικές του ιδιότητες λόγω των περιεχόμενων κροκινών και το πικάντικο άρωμά του, οι μελέτες δείχνουν ότι διαθέτει αντιφλεγμονώδη και αντιοξειδωτική δράση, αναστέλλει τη μελανογένεση και λειτουργεί ως φίλτρο της υπεριώδους ακτινοβολίας (5).  Μια νέα εφαρμογή των φυτικών εκχυλισμάτων είναι η χρήση τους ως «πράσινα» αναγωγικά μέσα για τη σύνθεση νανοσωματιδίων. Υδροαλκοολικά εκχυλίσματα δίκταμου (Origanum dictamnus), φασκόμηλου (Salvia officinalis), ιπποφαούς (Elaeagnus rhamnoides, syn. Hippophae rhamnoides), και καλέντουλας (Calendula officinalis) ήταν καλά αναγωγικά μέσα που οδήγησαν στην παραγωγή νανοσωματιδίων αργύρου διαφορετικής μορφολογίας κάθε φορά, τα οποία είχαν καλή αντιοξειδωτική ικανότητα και δεν διείσδυσαν τον δερματικό φραγμό (6).

Κυκλική Οικονομία – Αξιοποίηση Παραπροϊόντων Συμβατικών Καλλιεργειών

Αξιόλογες πρώτες ύλες μπορεί να προκύψουν και από κοινά καλλιεργούμενα είδη. Σε μια πρόσφατη μελέτη διερευνήσαμε τη δυνατότητα αξιοποίησης των κλαδιών και των φύλλων της αμπέλου, τα οποία απορρίπτονται ή καίγονται επιβαρύνοντας το περιβάλλον, ως δραστικά συστατικά σε καλλυντικά προϊόντα (7). Τα στιλβένια ήταν η κύρια κατηγορία ενώσεων στα κλαδιά και οι φλαβονόλες στα εκχυλίσματα των φύλλων.

Αντίστοιχα, μελέτες αναδεικνύουν την απομόνωση φαινολικών ενώσεων από τα απόβλητα της οινοποιίας (8). Ένα πρόσφατο άρθρο ανασκόπησης που περιγράφει τις ευεργετικές ιδιότητες για το δέρμα φυτικών ειδών που είναι πλούσια σε πολυφαινόλες, περιλαμβάνει τις ελιές, τα μήλα, τα κάστανα, τα ροδάκινα, τις μελιτζάνες, τα ρόδια και τις τομάτες, δίνοντας ιδέες για περαιτέρω αξιοποίηση αυτών των κοινών καλλιεργειών στη χώρα μας (9). 

Στο πλαίσιο της κυκλικής οικονομίας, αξίζουν να αναφερθούν οι ερευνητικές μελέτες για την ανάκτηση φαινολικών ενώσεων από τα φύλλα της ελιάς (οι οποίες λειτουργούν και ως UV φίλτρα), τα φύλλα του θάμνου της μαστίχας Χίου αλλά και τα υπολείμματα του καφέ, ενώ ιδιαίτερη μνεία αξίζουν οι έρευνες για απομόνωση του σκουαλενίου –βασικού συστατικού της βιομηχανίας καλλυντικών που παράγεται με τη θανάτωση καρχαριών– από παραπροϊόντα της καλλιέργειας της ελιάς (8,10-12).

Μικροφύκη

Μια πηγή πολύτιμων συστατικών, η οποία δεν είναι φυτικό είδος, αλλά μπορεί να καλλιεργηθεί σε βιοαντιδραστήρες είναι τα μικροφύκη. Είναι πηγή πολύτιμων λιπαρών οξέων, καροτενοειδών, πρωτεϊνών και σε μερικές περιπτώσεις φαινολικών ενώσεων. Πέρα από τις μελέτες της καλλιέργειας, των τρόπων εκχύλισης και της επίδρασης στη χημική σύσταση και τις αντιοξειδωτικές ιδιότητες, έχει μελετηθεί και η ικανότητά τους να δρουν ως φίλτρα της UV ακτινοβολίας. Τα μικροφύκη Tisochrysis lutea και Chlorella minutissima έδειξαν δείκτη προστασίας περί το 30, ενώ κρέμες με εκχύλισμα από το Nannochloropsis oculata προσέφεραν ενυδατική δράση σε υγιείς εθελοντές (13).

Τελειώνοντας….

Η Ελλάδα είναι προικισμένη με πλούσιο χλωριδικό πλούτο (περισσότερα από 7000 διαφορετικά taxa) και συνάμα η βιομηχανία των καλλυντικών προϊόντων είναι σε περίοδο άνθισης. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλες οι φυτικές πρώτες ύλες των ελληνικών καλλυντικών προέρχονται από την Ελλάδα, λόγω αρκετών δυσχερειών στην εύρεση επαρκούς ποσότητας καλλιεργούμενης φυτικής ύλης, στη σταθερότητα και στην τυποποίηση αυτών. Η έντονη αναζήτηση τέτοιων μοναδικών πρώτων υλών από τους παραγωγούς είναι όμως εμφανής στα νέα προϊόντα των ελληνικών εταιρειών. Παράλληλα, η ελληνική επιστημονική κοινότητα δραστηριοποιείται και προσπαθεί να αναδείξει νέες δυνητικά φυτικές πρώτες ύλες από τον ελλαδικό χώρο, τη βιοδραστικότητά τους και νέους τρόπους χρήσης. Το μέλλον προμηνύεται ενδιαφέρον…

Βιβλιογραφία: (1) Montenegro, L.; Pasquinucci, L.; Zappalà, A.; Chiechio, S.; Turnaturi, R.; Parenti, C. Rosemary Essential Oil-Loaded Lipid Nanoparticles: In Vivo Topical Activity from Gel Vehicles. Pharmaceutics 2017, 9 (4), 48. https://doi.org/10.3390/pharmaceutics9040048. (2) Vrouvaki, I.; Koutra, E.; Kornaros, M.; Avgoustakis, K.; Lamari, F. N.; Hatziantoniou, S. Polymeric Nanoparticles of Pistacia Lentiscus Var. Chia Essential Oil for Cutaneous Applications. Pharmaceutics 2020, 12 (4), 353. https://doi.org/10.3390/pharmaceutics12040353. (3) Sklirou, A. D.; Angelopoulou, M. T.; Argyropoulou, A.; Chaita, E.; Boka, V. I.; Cheimonidi, C.; Niforou, K.; Mavrogonatou, E.; Pratsinis, H.; Kalpoutzakis, E.; Aligiannis, N.; Kletsas, D.; Trougakos, I. P.; Skaltsounis, A. L. Phytochemical Study and In Vitro Screening Focusing on the Anti-Aging Features of Various Plants of the Greek Flora. Antioxidants 2021, 10 (8), 1206. https://doi.org/10.3390/antiox10081206. (4) Andreou, E.; Triantafyllou, A. K.; Mountsaki, S.; Rallis, E.; Lamari, F. N.; Hatziantoniou, S.; Kefala, V. Permanent Make-Up (PMU) Inks Decolorization Using Plant Origin Materials. Cosmetics 2022, 9 (3), 48. https://doi.org/10.3390/cosmetics9030048. (5) Mzabri; Addi; Berrichi. Traditional and Modern Uses of Saffron (Crocus Sativus). Cosmetics 2019, 6 (4), 63. https://doi.org/10.3390/cosmetics6040063. (6) Siakavella, I. K.; Lamari, F.; Papoulis, D.; Orkoula, M.; Gkolfi, P.; Lykouras, M.; Avgoustakis, K.; Hatziantoniou, S. Effect of Plant Extracts on the Characteristics of Silver Nanoparticles for Topical Application. Pharmaceutics 2020, 12 (12), 1244. https://doi.org/10.3390/pharmaceutics12121244. (7) Triantafyllou, A. K.; Lamari, F. Grape Leaves and Canes as Sources of High-Value Bioactive Compounds: Chemical Characterization, Antioxidant, and Tyrosinase-Inhibitory Properties; Thessaloniki, Greece, 2022; p s-0042-1759074. https://doi.org/10.1055/s-0042-1759074. (8) Kodjapashis, M. P.; Zentelis, A. D.; Zagklis, D. P.; Sygouni, V.; Paraskeva, C. A. Resin Adsorption of Phenolic Compounds from Olive Leaf and Coffee Residue Extracts: Batch and Packed Column Adsorption Experimental Investigation and Mathematical Modeling. Separations 2023, 10 (5), 313. https://doi.org/10.3390/separations10050313. (9) Hoang, H. T.; Moon, J.-Y.; Lee, Y.-C. Natural Antioxidants from Plant Extracts in Skincare Cosmetics: Recent Applications, Challenges and Perspectives. Cosmetics 2021, 8 (4), 106. https://doi.org/10.3390/cosmetics8040106. (10) Galanakis, C. M.; Tsatalas, P.; Galanakis, I. M. Implementation of Phenols Recovered from Olive Mill Wastewater as UV Booster in Cosmetics. Industrial Crops and Products 2018, 111, 30–37. https://doi.org/10.1016/j.indcrop.2017.09.058. (11) Anagnostou, C.; Beteinakis, S.; Papachristodoulou, A.; Pachi, V. K.; Dionysopoulou, M.; Dimou, S.; Diallinas, G.; Skaltsounis, L. A.; Halabalaki, M. Phytochemical Investigation of Pistacia Lentiscus L. Var. Chia Leaves: A Byproduct with Antimicrobial Potential. Fitoterapia 2023, 170, 105648. https://doi.org/10.1016/j.fitote.2023.105648. (12) Michailidis, D.; Papaioannou, V.; Papaefstathiou, G.; Stathopoulos, P.; Skaltsounis, L. A. A Green Methodology for Extraction and Isolation of Squalene as Value-Added Product from Refinery by-Products; Thessaloniki, Greece, 2022; p s-0042-1759076. https://doi.org/10.1055/s-0042-1759076. (13) Liakopoulou, A.; Mountsaki, S.; Gkioni, M.; Kornaros, M.; Lamari, F.; Hatziantoniou, S. Study of the Cosmetic Properties of Microalgae Ex-Tracts – The Case of Nannochloropsis Oculate. Review Clinical Pharmacology and Pharmacokinetics, International Edition 2022, 35 (3).