Συμπληρώματα Διατροφής: Οι τρέχουσες τάσεις στην Ελλάδα και στην Ευρώπη

Ως συμπληρώματα διατροφής (ΣΔ) ορίζονται τα προϊόντα που δρουν συμπληρωματικά στη διατροφή, χωρίς να υποκαθιστούν τα κοινά τρόφιμα. Αποτελούν συμπυκνωμένες πηγές συστατικών (μεμονωμένων ή σε συνδυασμό) με θρεπτικές ή φυσιολογικές επιδράσεις και διατίθενται στο εμπόριο σε καθορισμένες μονάδες περιεκτικότητας και σε τιτλοδοτημένες, δοσιµετρικές φαρμακοτεχνικές μορφές (κάψουλες, παστίλιες, δισκία, χάπια, φακελάκια σκόνης, φύσιγγες υγρού προϊόντος, φιαλίδια με σταγονόμετρο). 

Τα συμπληρώματα διατροφής κατηγοριοποιούνται σε βιταμίνες, μέταλλα, αμινοξέα, βότανα (υγρά και ξηρά εκχυλίσματα, θεραπευτικά φυτά, αιθέρια έλαια), υπερτροφές (superfoods), λιπαρά οξέα και προβιοτικά. Οι διατροφικές τους ουσίες προστίθενται σε όσες προσλαμβάνονται από τις τροφές, συμπεριλαμβανομένων αυτών από εμπλουτισμένα τρόφιμα. Σε αντίθεση με τα συμβατικά τρόφιμα, τα συμπληρώματα διατροφής δεν αποτελούνται από μια πολύπλοκη φυσική δομή που περιλαμβάνει συγκεκριμένα μακροθρεπτικά συστατικά (υδατάνθρακες, λίπη και πρωτεΐνες). 

Οι διατροφικές τους ουσίες προστίθενται σε όσες προσλαμβάνονται από τις τροφές, συμπεριλαμβανομένων αυτών από εμπλουτισμένα τρόφιμα. Σε αντίθεση με τα συμβατικά τρόφιμα, τα συμπληρώματα διατροφής δεν αποτελούνται από μια πολύπλοκη φυσική δομή που περιλαμβάνει συγκεκριμένα μακροθρεπτικά συστατικά (υδατάνθρακες, λίπη και πρωτεΐνες). Αν και μια υγιεινή και ισορροπημένη διατροφή είναι αρκετή για την απόκτηση των απαραίτητων μικροθρεπτικών συστατικών, σε ορισμένες περιπτώσεις τα συμπληρώματα είναι χρήσιμα όταν είναι αδύνατο να καλυφθούν οι διατροφικές ανάγκες. 

Γι’ αυτό και τα συμπληρώματα «ρουτίνας» δεν συνιστώνται για το ευρύ κοινό, αλλά μπορεί να είναι απαραίτητα για ορισμένες ομάδες υψηλού κινδύνου. Οι κοινές συστάσεις για τα ΣΔ περιλαμβάνουν: φολικό οξύ σε γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας πριν από τη σύλληψη και στο πρώτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης για την πρόληψη νευρολογικών ανωμαλιών, σίδηρο και βιταμίνη D για τις αυξημένες ανάγκες των εγκύων, βιταμίνη D για βρέφη που θηλάζουν και βιταμίνη Β12 για τους ηλικιωμένους λόγω χαμηλότερης απορρόφησης.

Ενέργεια, πέψη και άγχος οι πιο δημοφιλείς επιλογές

Ως πρώτο κανάλι διανομής των ΣΔ παραμένουν τα φαρμακεία (φυσικά ή ηλεκτρονικά σημεία), στα οποία αντιστοιχεί περίπου το 80% των συνολικών πωλήσεων. Μεταξύ αυτών, κυριαρχούν τα σκευάσματα για την τόνωση της ενέργειας, την πέψη, τα προϊόντα για την καταπολέμηση του άγχους και την υποβοήθηση του ύπνου. Οι τρεις αυτές κατηγορίες συμπληρωμάτων διατροφής αντιπροσωπεύουν το 80% του κύκλου εργασιών στα φαρμακεία και το υπόλοιπο κατανέμεται στα σούπερ μάρκετ και στα καταστήματα παραφαρμακευτικών ειδών.

Από το 2018, η αγορά ΣΔ επεκτείνεται και αναμένεται να συνεχίσει την ανάπτυξη μέχρι το 2028, καθώς εκτιμάται ότι η αξία της ανέρχεται σε 239,4 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ, σε σύγκριση με περίπου 137 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ το 2021. Η αύξηση αυτή μπορεί να αποδοθεί στην εύκολη προσβασιμότητά τους και στη διάθεσή τους ως μη συνταγογραφούμενα προϊόντα. Επιπλέον, οι κανονισμοί και οι νόμοι σχετικά με τα ΣΔ δεν είναι ιδιαίτερα αυστηροί, σε σύγκριση με τα φάρμακα. Δεν απαιτείται έγκριση πριν από την κυκλοφορία τους και οι κατασκευαστές δεν είναι υποχρεωμένοι να αποδείξουν την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητά τους. Στην ευρωπαϊκή αγορά, η κατανάλωση ΣΔ στον ενήλικο πληθυσμό κυμαίνεται πάνω από το 50% στη Φινλανδία και στη Δανία. Στην Ελβετία κυμαίνεται στο 47%, στην Ολλανδία στο 42%, στο Βέλγιο στο 38%, στην Ελλάδα στο 31%, στις Πορτογαλία, Ουγγαρία και Γερμανία στο 24-26%, στο Ηνωμένο Βασίλειο 28-30%, στη Γαλλία στο 22%, στη Σουηδία στο 21% και τα χαμηλότερα ποσοστά καταγράφονται στην Ισπανία (13%), στην Πολωνία (10%) και στην Ιταλία (5%).

Συναφείς οι προτιμήσεις των ευρωπαίων καταναλωτών

Στην Ελλάδα, οι προτιμώμενες κατηγορίες ΣΔ είναι οι πολυβιταμίνες μαζί με μέταλλα, οι απλές πολυβιταμίνες, τα συμπληρώματα ασβεστίου και σιδήρου και οι βιταμίνες D και C. Στην Ιταλία, οι πολυβιταμίνες μαζί με μέταλλα είναι επίσης αυτά που καταναλώνονται πιο συχνά, ακολουθούμενα από μεμονωμένες βιταμίνες ή μέταλλα, φυτικά και βοτανικά σκευάσματα. Τα πιο ευρέως χρησιμοποιούμενα συμπληρώματα από τον πορτογαλικό πληθυσμό είναι τα μέταλλα και οι πολυβιταμίνες. Στην Ιρλανδία, το 30% καταναλώνει πολυβιταμίνες μαζί με μέταλλα, 20% ιχθυέλαια, 12% απλές πολυβιταμίνες. Στο Βέλγιο και στην Ολλανδία, η βιταμίνη D είναι το δημοφιλέστερο συμπλήρωμα (ειδικά στους ηλικιωμένους), ακολουθούμενο από πολυβιταμίνες μαζί με μέταλλα και τη βιταμίνη C. Οι Σουηδοί καταναλώνουν ΣΔ με Ω3-ιχθυέλαια και πολυβιταμίνες μαζί με μέταλλα. Οι Πολωνοί προτιμούν την κατανάλωση συμπληρωμάτων βιταμινών και πιο συγκεκριμένα των Β6, C και D, ενώ τα πιο κοινά μέταλλα είναι το μαγνήσιο, ο ψευδάργυρος και ο σίδηρος. Στην Ελβετία, προτιμούν τα μέταλλα, σε σύγκριση με τα συνδυασμένα προϊόντα και τις βιταμίνες.

Γυναίκες και ηλικιωμένοι: Οι κύριοι χρήστες ΣΔ

Η πλειονότητα των καταναλωτών ΣΔ είναι οι γυναίκες, πιθανότατα διότι τείνουν να ακολουθούν μια πιο υγιεινή διατροφή και τρόπο ζωής από τους άνδρες. Επιπλέον, οι γυναίκες λαμβάνουν ΣΔ για συγκεκριμένους λόγους, ανάλογα με την ηλικιακή ομάδα: προγεννητικές βιταμίνες, ασβέστιο και βιταμίνη D στη μετεμμηνόπαυση για την πρόληψη οστεοπόρωσης. Επιπλέον, στις περισσότερες από τις μελέτες, η χρήση ΣΔ αυξάνεται με την ηλικία. Οι ηλικιωμένοι κινδυνεύουν από υποσιτισμό για διάφορους λόγους, όπως δυσκολίες στη μάσηση, δυσαπορρόφηση, άνοια και συνοσηρότητες, επομένως τα συμπληρώματα μπορεί να τους βοηθήσουν να καλύψουν τις διατροφικές απαιτήσεις του οργανισμού τους. Προκειμένου να ξεπεραστούν οι ελλείψεις σε βιταμίνη Β12, βιταμίνη D και ασβέστιο, που εμφανίζονται συχνά σε αυτόν τον πληθυσμό, πολλές χώρες συνιστούν τη λήψη συμπληρωμάτων βιταμινών και μετάλλων.

Παραδόξως όμως, οι ηλικιωμένοι δεν καταναλώνουν ΣΔ για διατροφικούς λόγους, αλλά για να ενισχύσουν το ανοσοποιητικό τους ή για να συμπληρώσουν μια θεραπεία που αφορά την υγεία συγκεκριμένων οργάνων του σώματος. Σε αυτήν την ηλικιακή ομάδα ωστόσο θα πρέπει να λάβουμε υπόψιν μας με ιδιαίτερη προσοχή τη λοιπή φαρμακευτική αγωγή, ειδικά στις περιπτώσεις πολυφαρμακίας. Επιπλέον, υπάρχει σημαντική ανησυχία για όσους καταναλώνουν συμπληρώματα που περιέχουν μη θρεπτικά συστατικά (π.χ. φυτικά, βότανα, φύκια), τα οποία λόγω του χαρακτηρισμού τους ως «φυτικά - φυσικά» θεωρούνται ασφαλή και αβλαβή. Εδώ υπάρχει ανάγκη για επίσημες οδηγίες σχετικά με την κατάλληλη χρήση συμπληρωμάτων διατροφής και φυτικών σκευασμάτων χωρίς ιατρική συνταγή, λόγω της πιθανής εμφάνισης ανεπιθύμητων ενεργειών. Από μελέτες έχει καταδειχθεί ότι δυνητικά σημαντικές αλληλεπιδράσεις ήταν παρούσες στο 15,1% των ηλικιωμένων ατόμων, γεγονός που μπορεί να αναδείξει τον επιστημονικό ρόλο του φαρμακοποιού κατά την επιλογή κατάλληλου συμπληρώματος βάσει της φαρμακευτικής αγωγής.

Οι λόγοι που οδηγούν τα άτομα στη λήψη ΣΔ

Παρόλο που σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA), «τα συμπληρώματα διατροφής προορίζονται για τη διόρθωση των διατροφικών ελλείψεων και για τη διατήρηση επαρκούς πρόσληψης ορισμένων θρεπτικών συστατικών», έχει τεκμηριωθεί σε πολλές έρευνες ότι οι χρήστες ΣΔ τείνουν να τα καταναλώνουν για την επίτευξη ή τη διατήρηση της καλής κατάστασης υγείας και όχι για να καλύψουν τα διατροφικά τους κενά. Είναι χαρακτηριστικό ότι η εμφάνιση της Covid-19 εστίασε την προσοχή των καταναλωτών σε λύσεις για την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος και για την καταπολέμηση των συμπτωμάτων του ιού. Με βάση αναλύσεις τάσεων καταναλωτών, το ενδιαφέρον για ΣΔ με βιταμίνη C, βιταμίνη D, κουρκουμά, ψευδάργυρο και σκόρδο κορυφώθηκε κατά τα δύο πρώτα κύματα της πανδημίας Covid-19, χωρίς να υπάρχουν επαρκή στοιχεία που να προτείνουν υπέρ ή κατά των ουσιών αυτών για την πρόληψη ή τη θεραπεία της νόσου. Επιπλέον, με βάση μελέτες που πραγματοποιούνται ώστε να αξιολογήσουν την αναγκαιότητα για λήψη ΣΔ, τα αποτελέσματα είναι αντικρουόμενα, κυρίως ως προς τις θετικές επιπτώσεις στην υγεία, και πάντα αναλύοντας συγκεκριμένα συστατικά. 

Για παράδειγμα, τυχαιοποιημένες μελέτες έδειξαν μια σχέση μεταξύ πολυβιταμινών και μετάλλων με τη μείωση όλων των περιπτώσεων καρκίνου στους άνδρες, καθώς και μια συσχέτιση μεταξύ της χρήσης αντιοξειδωτικών και βιταμίνης D με τη μεί-ωση της συχνότητας εμφάνισης καρκίνου. Παρόλα αυτά, άλλες μελέτες δεν επαληθεύουν αυτά τα ευρήματα, ενώ δεν βρίσκουν όφελος και σε καρδιαγγειακές νόσους. Πηγές: 1. Papatesta E.M, et al., "Is Dietary (Food) Supplement Intake Reported in European National Nutrition Surveys?” Nutrients 2023, 15(24), 5090; 2. Kanellou A., et al. British Journal of Nutrition, 2023, 129, 2174–2181

Από το περιοδικό Φαρμακευτικός Κόσμος #200