Σπυριδούλα Τουτουδάκη

Όταν έχεις ζήσει από πρώτο χέρι το μύθο των μπουάτ της Πλάκας κι έχεις τραγουδήσει δίπλα στο Νικόλα ’σιμο κατά τα φοιτητικά σου χρόνια, τότε σίγουρα μπορείς να υπερηφανευτείς ότι είσαι ένας αυθεντικός εκπρόσωπος της περίφημης «γενιάς του Πολυτεχνείου». Ωστόσο, η φαρμακοποιός Σπυριδούλα Τουτουδάκη από το Ηράκλειο της Κρήτης, όντας πάντα μια ανήσυχη, καλλιτεχνική φύση που θέλει να εξελίσσεται μαζί με τη μουσική της, δεν έμεινε προσκολλημένη στο παρελθόν. Αμέσως μόλις επέστρεψε στην Κρήτη μετά τις σπουδές της στη φαρμακευτική της Αθήνας είχε την τύχη να γνωριστεί με το σπουδαίο μουσικό Ρος Ντέιλι, μια συνάντηση που τη σημάδεψε ως καλλιτέχνη και ως άνθρωπο, καθώς της έδωσε την ευκαιρία να ανακαλύψει δίπλα του το δικό της μουσικό «δρόμο», τραγουδώντας τραγούδια από την κρητική και όχι μόνο μουσική παράδοση.

Στη συνέντευξη που ακολουθεί, η συνάδελφος από το Ηράκλειο αποτυπώνει μερικές από τις χαρακτηριστικότερες στιγμές μουσικής μυσταγωγίας που έχει ζήσει δίπλα στο δάσκαλο Ρος Ντέιλι, εκφράζει την αισιοδοξία της για το μέλλον της παραδοσιακής μουσικής και υπογραμμίζει πως, πάνω απ? όλα, καλός μουσικός είναι ο σεμνός μουσικός που «ξέρει να ακούει»…


Βοήθησέ μας να σε γνωρίσουμε με κάποια βιογραφικά σου στοιχεία.

Γεννήθηκα στα Ανώγεια της Κρήτης, όπου και έζησα και τα πρώτα μου επτά με οκτώ χρόνια, χρόνια καθοριστικά για μένα. Οι γονείς μου ήταν δάσκαλοι εκεί. Παρ? όλο που ήμουν πολύ μικρή, έχω μνήμες από τα Ανώγεια, κυρίως από τις παρέες που είχα εκεί. Τότε ήταν η «χρυσή» δεκαετία του 1960. Αργότερα βρεθήκαμε στο Ηράκλειο, όπου και μεγάλωσα. Θυμάμαι ότι ήμουν πολύ καλή μαθήτρια στο σχολείο. Βεβαίως, τραγουδούσα σ? όλες τις γιορτές και τις εκδηλώσεις του σχολείου, στα πάρτι, αλλά και στις παρέες. Πάντα τραγουδούσα. Σε κάθε παρέα που βρισκόμουν, μου ζητούσαν να τραγουδάω.

’ρα η διαπίστωση ότι διαθέτεις ωραία φωνή έγινε από πολύ νωρίς;

Mπορώ να πω είναι ότι αυτή η σχέση μου με το τραγούδι υπήρχε ενώ ήμουν ακόμη πολύ μικρή και χωρίς εγώ να την προβάλλω ιδιαίτερα. Όταν επέλεγαν στο γυμνάσιο τα παιδιά για τη χορωδία, εγώ δεν είχα σηκώσει ποτέ το χέρι μου να πω ότι είχα καλή φωνή και ούτε το προέβαλα ποτέ, αν και τραγουδούσα ήδη από το δημοτικό. Ο πατέρας μου έψελνε στην εκκλησία και μάλιστα ήταν καλλίφωνος, ενώ έπαιζε επίσης λίγο βιολί και μαντολίνο. Η φωνή μου λοιπόν ήταν μάλλον ένα φυσικό χάρισμα. Σε πάλκο τραγούδησα για πρώτη φορά λίγο πριν περάσω στο πανεπιστήμιο. Εκείνη τη χρονιά τραγούδησα στην Πλάκα με τον ’σιμο.
Αργότερα πέρασα σε μια σχολή ψυχολογίας και άρχισα τις σπουδές μου εκεί, ενώ ταυτόχρονα έκανα και φροντιστήριο για να ξαναδώσω εξετάσεις. Ήταν στη διάρκεια της μεταπολίτευσης, η πρώτη χρονιά του «αντάρτικου» τραγουδιού. Τότε τραγούδησα για μια σεζόν στην Αθήνα με ένα πρωτοποριακό σχήμα της εποχής, σ? ένα χώρο που λεγόταν μουσικό καφενείο το «Σούσουρο». Εκτός από τον ’σιμο, εκεί εμφανίζονταν και άλλοι γνωστοί καλλιτέχνες, ο Γιάννης Ζουγανέλης και ο Σάκης Μπουλάς.

Πού ακριβώς βρισκόταν αυτό;

Ήταν ένα υπόγειο, στην οδό Αδριανού της Πλάκας. Ήταν μια πολύ ενδιαφέρουσα εμπειρία. Την επόμενη χρονιά μάλιστα, ο Νικόλας ’σιμος μετέφερε το «Σούσουρο» σε μια άλλη στέγη, λίγα μόνο σκαλάκια πιο πάνω. Κάποιες φορές πήγαινα κι εγώ στο συγκεκριμένο χώρο και τραγουδούσα. Ήταν ένας χώρος «πολύ μπροστά» για την εποχή του. Παίζαμε κάποιες από τις μπαλάντες του ’σιμου, παίζαμε μονόπρακτα του Μπρεχτ, ενώ απαγγέλλαμε και ποίηση, ο ’σιμος θυμάμαι είχε απαγγείλει κάποιες φορές Τίτο Πατρίκιο.

Πώς βρέθηκες αλήθεια σ? αυτό το χώρο;

Ούτε καν θυμάμαι πώς βρέθηκα, από κάποια παρέα φαντάζομαι. Κάποιος με πήγε μάλλον κι εκεί μου είπαν ότι ψάχνουν μια κοπέλα για να τραγουδάει. Έτσι λοιπόν είχα αυτή την εμπειρία. Μετά βρέθηκα στο Πανεπιστήμιο και δεν είχα άλλη παρόμοια εμπειρία.

Δηλαδή στα φοιτητικά σου χρόνια δεν ξανασχολήθηκες με το τραγούδι;

Δεν ασχολιόμουν όντας μέσα σε ένα σχήμα. Τραγουδούσα μόνο σε εκδηλώσεις, σε παμπ, σε καταλήψεις κτλ. Γενικά πάντως, δεν είχα τη διάθεση τότε να ασχοληθώ περισσότερο. Εξάλλου, ήμουν και αρκετά «φορτωμένη» με τα εργαστήρια της σχολής, ενώ ήμουν και παντρεμένη, ήδη από τα 19 μου χρόνια.

Και η φαρμακευτική πως προέκυψε;

Ξεκίνησα τη φοίτησή μου στη Φαρμακευτική Σχολή Αθηνών το 1976. Το 1981 πήρα το πτυχίο μου και στη συνέχεια κατέβηκα στο Ηράκλειο της Κρήτης, όπου και άνοιξα ένα φαρμακείο το οποίο και διατήρησα για τριάμιση χρόνια. Βέβαια, με το «κατέβασμά» μου γνώρισα το Ρος Ντέιλι, για την ακρίβεια μου τον γνώρισε μια φίλη μου –αν και τον ήξερα γιατί τον είχα ακούσει– προκειμένου να παίξουμε μαζί σε εκδήλωση μιας ομάδας γυναικών. Όντως εμφανιστήκαμε μαζί και μάλιστα κάτω από περίεργες συνθήκες, μια και κληθήκαμε τελευταία στιγμή να αντικαταστήσουμε ένα ροκ συγκρότημα από την Αθήνα που δεν είχε έρθει. Τελικά η κοινή μας εμφάνιση άρεσε πάρα πολύ στον κόσμο, ενώ ήταν η αρχή της πολύ καλής φιλίας μου με τον Ρος. Έκτοτε εκείνος έπαιζε σε διάφορα μαγαζιά εδώ κι εκεί κι εγώ πήγαινα κάποιες φορές και τραγουδούσα μαζί του, ενώ διατηρούσα παράλληλα και το φαρμακείο μου.

Η συνάντησή σου με τον Ρος Ντέιλι σε βοήθησε να βρεις το μουσικό σου στίγμα;

Αρχικά εγώ δεν είχα σχέση με αυτό το είδος μουσικής, καθώς τραγουδούσα κυρίως μπαλάντες και έντεχνο τραγούδι. Όταν λοιπόν μου ζήτησε ο Ρος να τραγουδήσω το «Τζιβαέρι», εγώ είχα τις αντιρρήσεις μου, ωστόσο εκείνος επέμενε ότι είχα την κατάλληλη φωνή. Την ίδια στιγμή ωστόσο δε μπορώ να πω ότι με πίεσε, αντίθετα με άφησε ελεύθερη, λέγοντάς μου ότι θα βρω μόνη μου το ρυθμό μου. Γενικά, ο Ντέιλι υπήρξε ένας εκπληκτικός δάσκαλος για μένα, καθώς είχε τη διακριτικότητα να με αφήσει να ανακαλύψω μόνη μου την αισθητική και το ύφος των τραγουδιών του, έτσι ώστε να εξελιχθώ κι εγώ σιγά-σιγά μουσικά, αντιλαμβανόμενη την ουσία της μουσικής του. Ποτέ δε μου είπε «πες το έτσι αυτό το τραγούδι», αντίθετα με ωθούσε να βρω το μουσικό μου δρόμο σιγά-σιγά. Κάπως έτσι λοιπόν ξεκίνησα να είμαι μαζί του και συνεχίσαμε τις εμφανίσεις μας εντός και εκτός συνόρων, με πρώτη μια ιστορική συναυλία του Πανεπιστημίου Κρήτης στη Βασιλική του Αγίου Μάρκου το 1983.

Μίλησέ μας λίγο για το «Λαβύρινθο» του Ντέιλι.

Πρόκειται για το μουσικό του εργαστήριο που μετέφερε από τα Πετράλωνα της Αθήνας όπου βρισκόταν αρχικά, στο Χουδέτσι, ένα μικρό χωριό στην ενδοχώρα του νομού Ηρακλείου, δημιουργώντας εκεί σταδιακά ένα διεθνές κέντρο παραδοσιακής μουσικής. Προσκαλεί κάθε χρόνο τους σημαντικότερους δεξιοτέχνες της παγκόσμιας παραδοσιακής μουσικής, ενώ συρρέουν και πάρα πολλά παιδιά απ? όλη την Ευρώπη που θέλουν να μάθουν μουσική κοντά σ? αυτούς τους σπουδαίους δασκάλους. Όλα αυτά τα χρόνια, ο «Λαβύρινθος» είναι κάτι δυναμικό και ζωντανό που εξελίσσεται διαρκώς, ενώ δημιουργεί πραγματικά καταπληκτικούς μουσικούς. Εγώ βέβαια από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 δε μπορώ πλέον να συμμετέχω τόσο πολύ καθώς άλλαξε και το επαγγελματικό μου καθεστώς, ωστόσο είμαι μαζί τους με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.

Όταν μιλάς για αλλαγή, αναφέρεσαι στο διορισμό σου στο νοσοκομείο;

Ναι, διορίστηκα στο νοσοκομείο στις αρχές του 1992, ενώ είχα κλείσει το φαρμακείο μου ήδη από το 1985. Ο άντρας μου είχε τελειώσει τη φαρμακευτική κι αυτός, οπότε ήμασταν δύο φαρμακοποιοί σε ένα φαρμακείο το οποίο ήδη λειτουργούσε «ασθμαίνοντας». Αρχίσαμε λοιπόν να αναζητούμε τι άλλο θα μπορούσαμε να κάνουμε. Τελικά άνοιξε ο άντρας μου δικό του φαρμακείο σε ένα χωριό του Ηρακλείου. Όταν το δικό του άρχισε να πηγαίνει καλύτερα, αποφασίσαμε να κλείσουμε το δικό μου, καθώς θα ήταν δύσκολο να συντηρούμε δύο φαρμακεία.

Ας επανέλθουμε όμως στον Ρος Ντέιλι. Πώς αποτιμάς την προσωπικότητά του ως μουσικού, αλλά και δασκάλου.

Τον αγαπάω πάρα πολύ κυρίως γιατί είναι ένας σοφός δάσκαλος και οραματιστής με μεγάλη δύναμη. Πολλές φορές εμφανίζεται να είναι μπροστά από την εποχή του, ενώ δε διστάζει να πηγαίνει κόντρα με πολλές αντιξοότητες και να τα καταφέρνει.

Μίλησέ μας για τα περίφημα μουσικά του σεμινάρια.

Εφέτος το καλοκαίρι, όπως και τις προηγούμενες χρονιές, διοργάνωσε τα μουσικά του σεμινάρια στο χωριό Χουδέτσι που προανέφερα, γύρω στα 25 χιλιόμετρα μακριά από το Ηράκλειο, το οποίο έγινε για μια ακόμη φορά το «κέντρο του κόσμου».
Μάλιστα, έχει δημιουργηθεί και ένα μουσείο στο οποίο και έχει μεταφέρει μια εκπληκτική συλλογή μουσικών οργάνων. Στη διάρκεια των σεμιναρίων λοιπόν –από τον Ιούνιο μέχρι και τον Αύγουστο– δάσκαλοι από όλο τον κόσμο διδάσκουν μουσική σε μαθητές από όλο τον κόσμο σε δεκαήμερα σεμινάρια και με χαμηλό κόστος. Αν και θα μπορούσε να απευθύνεται σε μια ελίτ μουσικών, εκείνος προτιμά να διοργανώνει σεμινάρια ανοιχτά στον κόσμο, προκειμένου να έρχονται μουσικοί από όλες τις γωνιές του πλανήτη. Κατά τα διάρκεια των σεμιναρίων, τα παιδιά μένουν σε κάποια παλιά σπίτια του χωριού που έχουν ανακαινιστεί γι? αυτό ακριβώς το λόγο, ενώ και ο δήμος υποστηρίζει την όλη προσπάθεια. Όταν πραγματοποιούνται τρία με τέσσερα σεμινάρια ταυτοχρόνως, το χωριό πλημμυρίζει από νέους και ώριμους μουσικούς όλων των εθνοτήτων (οι ηλικίες είναι από 15 μέχρι 65), οι οποίοι παίζουν ό,τι γνωστό και άγνωστο όργανο μπορεί να φανταστεί κανείς, ενώ κάποιοι τραγουδούν.
Όταν συναντιούνται στην πλατεία του χωριού και παίζουν τη μουσική τους, δημιουργείται μια πραγματικά εκπληκτική ατμόσφαιρα. Είναι απίστευτο αυτό που συμβαίνει. Μόνο όποιος το ζήσει μπορεί να το καταλάβει.

Είναι εκπληκτικά όλα αυτά, ειδικά όταν κάνουν και τους άλλους να αγαπούν τη μουσική.

Έτσι ακριβώς. Δεν τον ενδιαφέρει σε καμιά περίπτωση η προβολή, πάνω απ? όλα τον ενδιαφέρει να διδάσκει και να διαμορφώνει άλλους μουσικούς, διευρύνοντας τους ορίζοντές τους και φέρνοντας κοντά διαφορετικά πολιτιστικά και μουσικά ρεύματα. Ίσως η σημαντικότερη απ? όλες τις προσφορές του είναι ότι κατορθώνει να δημιουργεί μια νέα γενιά μουσικών που αγαπούν την αυθεντική παραδοσιακή μουσική και μαθαίνουν παραδοσιακά όργανα, ενώ πριν από τη δική του δραστηριοποίηση η μουσική αυτή ήταν υπόθεση μόνο κάποιων «γέρων» και ελάχιστων εκπομπών της κρατικής τηλεόρασης. Τώρα πια υπάρχει ένα μεγάλο ρεύμα νέων κυρίως ανθρώπων, οι οποίοι ασχολούνται με την παραδοσιακή μουσική, δίνοντάς της νέα ζωή μέσα από το δικό τους «φρέσκο βλέμμα». Τα περισσότερα από αυτά τα παιδιά πειραματίζονται με την παραδοσιακή μουσική και «αναμειγνύουν υλικά» με βάση τη δική τους αισθητική. Χαίρομαι πραγματικά αυτά τα νέα παιδιά, δημιουργούν καταπληκτικά πράγματα. Έτσι, στον τομέα της παραδοσιακής μουσικής ο Ρος δημιούργησε ιστορία κι αυτό είναι το πιο σπουδαίο απ? όλα.

Ψάχνοντας κανείς στο internet διαπιστώνει πως υπάρχει και μια δισκογραφική δουλειά σου με τον Ρος Ντέιλι. Πώς προέκυψε αυτό;

Πρόκειται για μερικά από τα τραγούδια που τραγουδάμε, καθώς δεν έχουμε βγάλει σε δίσκο όλα μας τα τραγούδια, μόνο κάποια έχουν καταγραφεί. Εξάλλου, δεν είναι και η ευτυχέστερη εποχή για να συμμετέχεις σε δισκογραφικές προσπάθειες κι αυτό μας δημιουργεί θλίψη!

Κάποιοι κάνουν λόγο για το «θάνατο» της δισκογραφίας. Από την άλλη πλευρά ωστόσο, υπάρχουν νέες μορφές προώθησης της μουσικής μέσω του internet.

Με απασχολεί πάρα πολύ αυτή η υπόθεση. Πώς θα επιβιώσουν τόσοι δημιουργοί; Ζούμε σε μια ρευστή και μεταβατική περίοδο και σ? αυτό τον τομέα και όλοι περιμένουμε να βρεθούν νέα πρότυπα. Πάντως είχα κι άλλες συμμετοχές σε CD, όπως για παράδειγμα σε μια παραγωγή του Μήτσου Σταυρακάκη. Όσο για τις συναυλίες, αμείβομαι μεν αλλά όχι με μεγάλα ποσά και αφού δεν εμφανίζομαι συχνά δεν μπορεί σε καμιά περίπτωση να θεωρηθεί ως τρόπος επιβίωσης αυτή η δραστηριότητα.

Στον ελεύθερο χρόνο σου ακούς άλλους μουσικούς;

Ναι. Ακούω τα πάντα. Μπορώ να ακούω από έθνικ, ποπ και τζαζ, μέχρι ελληνική μουσική από τραγουδοποιούς όπως ο Μάλαμας, ο Περίδης και οι αδελφοί Κατσιμίχα.

Κλείνοντας, ποια στοιχεία είναι αυτά που μας κάνουν να εκτιμάμε έναν μουσικό;

Στο Ρος Ντέιλι άρεσε το φυσικό χρώμα της φωνής μου. Ωστόσο, κάποτε μου είπε ότι για εκείνον το μυαλό είναι εξίσου σημαντικό. Πρέπει ένας μουσικός να είναι πρώτα απ? όλα καλός ακροατής, καθώς ακούγοντας παλιούς μουσικούς καλλιεργείς την αισθητική σου. Αυτό το καταλαβαίνεις όταν ακούς τους λυράρηδες της Κρήτης, καθώς η μουσική τους έχει εσωτερική δύναμη, δεν επιδέχεται επιφανειακή προσέγγιση. Δυστυχώς αυτό είναι το πρόβλημα των σύγχρονων τραγουδιστών. Δεν ακούνε. Τέλος, όταν ασχολείσαι με ένα είδος μουσικής, οφείλεις να το προσεγγίσεις με σεβασμό, να το μάθεις, να το καταλάβεις και να βρεις το ύφος του. Και κυρίως να ξέρεις ότι δεν είσαι εσύ το «κέντρο», είναι η μουσική. Οι καλοί μουσικοί δεν είναι ποτέ εγωκεντρικοί.