Πρωταγωνιστούμε στην κοινωνική προσφορά, όχι στα κέρδη!

Συνέντευξη εφ’ όλης της ύλης για τα φλέγοντα ζητήµατα που απασχολούν το χώρο του φαρµάκου παραχώρησε στο «Φαρµακευτικό Κόσµο» ο Γραµµατέας του Δ.Σ. του Φαρµακευτικού Συλλόγου Αττικής (Φ.Σ.Α.) Μπάµπης Χαρός. Με δεδοµένο το ότι οι εξελίξεις στο χώρο του φαρµάκου είναι κατά το τελευταίο διάστηµα πραγµατικά καταιγιστικές, ενώ οι φαρµακοποιοί βρίσκονται, όλο και συχνότερα το τελευταίο καιρό, στο επίκεντρο µιας «δίνης» φηµών, δηµοσιευµάτων αλλά και προτάσεων που αφορούν στο επαγγελµατικό µέλλον τους εν µέσω της οικονοµικής κρίσης, οι απόψεις ενός τόσο ενεργού συνδικαλιστή που γνωρίζει τον κόσµο του φαρµάκου «από τα µέσα», σίγουρα είναι επίκαιρες αλλά και ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες.

Με δεδοµένη την οικονοµική κρίση που βιώνουµε, ποιος θα ήταν κατά τη γνώµη σου ο καλύτερος χειρισµός του ζητήµατος της ανατιµολόγησης των φαρµάκων, έτσι ώστε και η φαρµακευτική δαπάνη να ελεγχθεί αλλά και ο κλάδος µας να µη δεχτεί ακόµα ένα πλήγµα;

Νοµίζω ότι θα έπρεπε να υπάρξει µια λογική προσέγγιση στα πράγµατα, ούτως ώστε να µην πέσουν δραµατικά οι τιµές και υπάρξουν µεγάλοι κραδασµοί στην αγορά λόγω των παράλληλων εξαγωγών και των επακόλουθων ελλείψεων φαρµάκων που θα δηµιουργηθούν. ’λλωστε, το να επέµβεις στις τιµές ως µέσο άσκησης πολιτικής έχει εφαρµοσθεί και παλαιότερα και είχε ένα - θα έλεγα - πολύ βραχυπρόθεσµο αποτέλεσµα. Ας θυµηθούµε ότι και τη δεκαετία του ’90 ήταν για έξι χρόνια «παγωµένες» οι τιµές και η αύξηση της φαρµακευτικής δαπάνης ήταν σε διψήφιο νούµερο. Η αγορά ξεπερνάει τις µειώσεις των τιµών µε την αντικατάσταση παλαιότερων θεραπειών από νέες θεραπείες, αλλά και µε την υποκατάσταση των παλαιών και φθηνών φαρµάκων από νέα ακριβά φάρµακα. Σήµερα τα 100 πρώτα σε κυκλοφορία φάρµακα κατέχουν το 50% της αγοράς. Αυτό σηµαίνει ότι υπάρχει µια υποκατάσταση σε ποσοστό πάνω από 50% µε καινούρια και ακριβά φάρµακα.

Η αλήθεια είναι ότι το υπουργείο Ανάπτυξης δεν παρακολουθούσε την εξέλιξη των τιµών. Ένα φάρµακο έπαιρνε τιµή πρώτα στην αγορά µιας ακριβής χώρας και µετά σύµφωνα µ’ αυτήν έπαιρνε τιµή στην Ελλάδα. Το υπουργείο δεν παρακολουθούσε κατόπιν την τιµή του φαρµάκου όταν κυκλοφορούσε και σε άλλες φθηνότερες χώρες, ούτως ώστε να αναγκάσει τη βιοµηχανία να κατεβάσει τις τιµές. Γι’ αυτό και εξακολουθούσαν να υπάρχουν φάρµακα τα οποία είναι ακριβότερα στην Ελλάδα σε σύγκριση µε άλλες χώρες, επειδή δεν εφαρµόστηκε ποτέ ο νόµος. Σήµερα, ο γενικός γραµµατέας του υπουργείου Ανάπτυξης λέει ότι έχει αποκτήσει πλέον µια ψηφιακή βάση δεδοµένων που έχει τις τιµές για τις 22 από τις 27 χώρες. Τώρα εάν λειτουργήσει σωστά, αυτό παραµένει ένα ερωτηµατικό.

Μια σειρά δηµοσιεύσεων στις εφηµερίδες, ακόµη και η ανακοίνωση του ίδιου του ΣΦΕΕ, έδειξαν ότι σε λιανική τιµή 100 ευρώ ενός φαρµάκου, 62,8 ευρώ αντιστοιχούν στη φαρµακοβιοµηχανία, 23,8 στο φαρµακείο, 5,3 στο χονδρεµπόριο και 8,2 ευρώ είναι ο Φ.Π.Α. Από τα πράγµατα, λοιπόν, φαίνεται ότι εάν παρέµβεις στο 23,8 του φαρµακοποιού, το οποίο µάλιστα εµπεριέχει φορολογία η οποία φτάνει στο 40%, τα οφέλη που θα έχει το σύστηµα είναι απειροελάχιστα. Εάν δεν κάνεις µια σοβαρή παρέµβαση στο 62,8 της βιοµηχανίας που είναι τα 2/3 της τιµής του φαρµάκου, οτιδήποτε και να κάνεις στα υπόλοιπα τα αποτελέσµατα θα είναι πενιχρά. Ας θυµηθούµε εδώ ότι το 1998 η τιµή της βιοµηχανίας ήταν το 50% της λιανικής τιµής του φαρµάκου και µε την τότε κατάργηση των κρατήσεων υπέρ τρίτων έφτασε στο 62,8%, επειδή οι παρεµβάσεις έγιναν από την τιµή της βιοµηχανίας και µετά. Εάν θυµάσαι, ο κλάδος των φαρµακείων είχε «ξαναµατώσει» τότε µε µια απώλεια γύρω στα 25 δις δραχµές, ενώ η βιοµηχανία έχασε µόλις 1 δις.

Ναι. Φτάνει να σκεφτούµε ότι το 23,8 (η τιµή του φαρµάκου που αντιστοιχεί στο φαρµακείο) απασχολεί µαζί µε τους φαρµακευτικούς συνεταιρισµούς - που είναι το 50% της αγοράς - 20.000 εργαζόµενους. Την ίδια στιγµή, η βιοµηχανία απασχολεί σήµερα µόλις 13.000! Κι όχι µόνο αυτό. Η βιοµηχανία δίνει µόνο το 2,96% του τζίρου της σε φορολογία (περίπου 144 εκατοµµύρια ευρώ), ενώ µεσοσταθµικά στην Αµερική οι µητρικές εταιρείες έχουν µέσο όρο γύρω στο 15%. Αναλογικά η βιοµηχανία έπρεπε να πληρώνει σε φορολογία περίπου 800 εκατοµµύρια ευρώ! Συµπερασµατικά λέω ότι το 23,8 του φαρµακείου σε σύγκριση µε το 62,8 της φαρµακοβιοµηχανίας και απασχολεί περισσότερους εργαζόµενους και πληρώνει περισσότερους (κατά 15% ) φόρους. Επιπρόσθετα, µέρος των κερδών του φαρµακοποιού έχουν επενδυθεί στους προµηθευτικούς του συνεταιρισµούς, οι οποίοι έχουν εξυγιάνει το κύκλωµα της φαρµακευτικής διανοµής µε πολλαπλά οφέλη και για τη δηµόσια υγεία.

Χάρη στις πιέσεις του Φαρµακευτικού Συλλόγου Αττικής – κατά κύριο λόγο – αλλά και στο γεγονός ότι οµαλοποιήθηκαν κάποια προβλήµατα που προέκυψαν, τα πράγµατα πάνε να «µπουν σε µια σειρά» για τα περισσότερα από τα ταµεία. Οι καθυστερήσεις είναι από 7 έως και 26 µέρες. Το µεγάλο πρόβληµα βέβαια παραµένει ο ΟΠΑΔ. Εκεί υπάρχει µια «µαύρη τρύπα» που συνεχίζεται από τα παλαιότερα χρόνια. Το θέµα πρέπει να λυθεί θεσµικά και µας το έχουν υποσχεθεί, καθώς είχαµε µια συνάντηση µε την κα. Γεννηµατά και µας είπε ότι έχει διάθεση να λυθεί το πρόβληµα, µε τους εξής τρόπους: να γίνει ταµείο κανονικό το Δηµόσιο, να πάρει τα λεφτά που χρειάζεται από τον ετήσιο προϋπολογισµό και να γίνει ο εξορθολογισµός των πόρων.

Το υπουργείο Ανάπτυξης µας διαβεβαίωσε στη συνάντηση που είχαµε µε τους επιτελείς του ως Φ.Σ.Α., ότι είµαστε εκτός της οδηγίας Μπολκεστάιν (για το άνοιγµα των κλειστών επαγγελµάτων) και εποµένως δεν υπάρχει κανένα θέµα «ανοίγµατος» του επαγγέλµατος. Δηλαδή παρότι υπάρχει µια συζήτηση και φαίνεται από τα πράγµατα ότι ανακυκλώνουν το θέµα κάποιοι κύκλοι στις εφηµερίδες κ.λπ., οι υπηρεσίες υγείας, στις οποίες ανήκουµε κι εµείς, έχουν εξαιρεθεί από την απελευθέρωση. ’ρα δεν υπάρχει άµεσα θέµα. Πιθανώς σε κάποια άλλη χρονική συγκυρία, αλλά αυτή τη στιγµή όχι. ’λλωστε, ο ανταγωνισµός υπό την έννοια της ανεξέλεγκτης αύξησης του αριθµού των φαρµακείων, περισσότερα προβλήµατα θα δηµιουργήσει στη δηµόσια υγεία, παρά θα ωφελήσει.

Αν παρατηρήσουµε το τι συµβαίνει στην Ευρώπη, θα δούµε ότι δε χρειάζεται «να ανακαλύψουµε την Αµερική». Αυτό που λείπει σίγουρα και αποτελεί σηµαντική διαρθρωτική αλλαγή για το ασφαλιστικό σύστηµα είναι η µηχανογράφηση. Χωρίς αυτή δεν µπορούν να υπάρχουν ακριβή στοιχεία καταγραφής της φαρµακευτικής δαπάνης και εξαιτίας αυτού αρνήθηκε η φαρµακοβιοµηχανία ως όφειλε να αποδώσει το περίφηµο rebate (έκπτωση προς τα ασφαλιστικά ταµεία). Αυτό συνέβη επειδή ακριβώς η χώρα είναι εναρµονισµένη µε τα διεθνή λογιστικά πρότυπα και δεν υπήρχε ακριβής καταγραφή της συγκεκριµένης δαπάνης. Εγώ από το 1998, 12 χρόνια πριν, όταν είχα εκλεγεί στον Πανελλήνιο Φαρµακευτικό Σύλλογο, είχα πει σε έναν υπουργό που είχαµε επισκεφθεί: «αντί για βιβλιάρια, πάρε ηλεκτρονικούς υπολογιστές και εκτυπωτές στους γιατρούς, ώστε εκεί να εκτυπώνουν τις συνταγές, σ’ ένα χαρτί Α4». Ο φαρµακοποιός θα µπορούσε κάλλιστα µε ένα scanner να ζει µια καθηµερινότητα χωρίς σφραγίδες, χωρίς µαγικές λέξεις (όπως... χρόνια πάθηση), χωρίς αµφισβητήσεις και µάλιστα θα γινόταν και έλεγχος του προφίλ του συνταγογράφου γιατρού, του φαρµακείου αλλά και της «βιοµηχανίας» κάποιων λίγων συναδέλφων που – κατά δήλωση του υπουργού – «έχουν βιβλιάρια στα φαρµακεία και συνταγογραφούν παράνοµα».

Ακριβώς. Έχουµε το παράδειγµα ενός ταµείου, των δηµοσιογράφων, που χάρη στη µηχανογράφηση που έχουν εδώ και πάρα πολλά χρόνια, η φαρµακευτική δαπάνη αλλά και οι άλλες δαπάνες υγείας, από βιοχηµικές, εργαστηριακές εξετάσεις κ.λπ. είναι απόλυτα ελεγχόµενες. Σε παγκόσµιο επίπεδο, µέσα από την συνταγογράφηση το σύστηµα ξέρει το ακριβές κόστος της περίθαλψης. Βγαίνουν οι προϋπολογισµοί για τους γιατρούς. Υπάρχουν ακόµα και στοιχεία επιδηµιολογικά και έτσι µπορείς να χαράξεις ουσιαστικά µια πολιτική για την υγεία και το φάρµακο.

Κατά τη συνάντηση µε το γενικό γραµµατέα του υπουργείου Ανάπτυξης κ. Κοµνηνό, θέσαµε το ζήτηµα. Να σηµειωθεί πως το υπουργείο Ανάπτυξης φαίνεται ουσιαστικά να είναι ο συντονιστής της όλης προσπάθειας για τη φαρµακευτική πολιτική. Υποστηρίξαµε ότι εφόσον πάµε σε αλλαγές και τοµές, θα πρέπει ο φαρµακοποιός να ανακτήσει ένα µέρος του χαµένου τζίρου και των κερδών του, µέσα από τέτοιες επιλογές που δε θα επιβαρύνουν το ασφαλιστικό σύστηµα. Υποστηρίξαµε ότι πανευρωπαϊκά το δικαίωµα υποκατάστασης ωφελεί τα ασφαλιστικά συστήµατα από την άποψη ότι κάνει δύο πράγµατα: πρώτον βάζει στην άκρη την «προκλητή» ζήτηση των γιατρών – έτσι ο γιατρός δεν έχει κανένα ενδιαφέρον να συνταγογραφήσει περισσότερο από ό,τι πρέπει – και δεύτερον, η επιλογή γίνεται από έναν άνθρωπο – το φαρµακοποιό – που δεν µπορεί να προκαλέσει ζήτηση. Εάν, µάλιστα, η επιλογή του φαρµακοποιού είναι σε φάρµακα που βρίσκονται στη λίστα, τότε δεν έχει κανένα επιπλέον κόστος το ασφαλιστικό σύστηµα.

Σίγουρα ο φαρµακοποιός θα έχει οφέλη: και επιστηµονική τόνωση και αυξηµένο κύρος για το επάγγελµά του. Επίσης θα έχει οφέλη οικονοµικά, µέσα από το καλύτερο σέρβις των εταιρειών. Αυτό όµως που είναι σηµαντικό είναι ότι αυτά τα οφέλη του δε θα επιβαρύνουν το ασφαλιστικό σύστηµα.

Υπήρξε υπόσχεση του γενικού γραµµατέα του υπουργείου Ανάπτυξης ότι θα µας δοθεί το δικαίωµα υποκατάστασης των φαρµάκων σε κάποιες θεραπευτικές κατηγορίες και σε φάρµακα όπως οι στατίνες, τα αντιυπερτασικά κ.ά. Καταλαβαίνουµε όλοι ότι η υποκατάσταση δεν µπορεί να επεκταθεί άµεσα σε όλες τις θεραπευτικές κατηγορίες, για παράδειγµα σε φάρµακα του κεντρικού νευρικού συστήµατος δεν µπορεί εύκολα ο ασθενής να αλλάξει θεραπείες. Υπήρξε αυτή η διάθεση, λοιπόν, από την κυβερνητική πλευρά και αυτό µας θυµίζει πως µπορούµε µε ευελιξία και κατάλληλους χειρισµούς να κάνουµε την κρίση ευκαιρία για τον κλάδο µας.

Προκειµένου το σύστηµα να µην έχει κανένα πρόβληµα, θα έπρεπε να υπάρχει ένα άριστο «πάντρεµα» µεταξύ µηχανογραφηµένης συνταγής και ηλεκτρονικού ελέγχου των συνταγών. Όµως, πραγµατικά εδώ γίνεται κάτι πρωτόγνωρο. Πάµε να «παντρέψουµε» ένα ηλεκτρονικό σύστηµα ελέγχου των συνταγών µε χειρόγραφα στοιχεία. Πρόκειται για µια «µεσοβέζικη» πολιτική. Αν σε µια συνταγή καλυφθούν τα διάφορα πεδία από λάθος, για παράδειγµα από µια σφραγίδα γιατρού, τότε δεν µπορεί το scanner να τα ιχνηλατήσει και σ’ αυτήν την περίπτωση ο έλεγχος γίνεται οπτικός. Εάν αυτό γίνει σε περισσότερες από µία συνταγές, η δυνατότητα του scanner να ελέγχει 7.000.000 συνταγές του ΙΚΑ το µήνα ουσιαστικά «πάει περίπατο». Βέβαια, παρόλα αυτά πιστεύω ότι πρέπει να γίνει µια προσπάθεια να στηριχθεί αυτός ο κατ’ όνοµα ηλεκτρονικός έλεγχος των συνταγών, παρά το ότι δε θα έχει την απόδοση που θα έπρεπε, από την άποψη ότι τα οφέλη για το σύστηµα είναι προφανή.

Η απάντηση είναι ότι ο φαρµακοποιός θα αποκτήσει τον πραγµατικό του ρόλο, δηλαδή απελευθερωµένος εντελώς από µια βασανιστική γραφειοκρατία, θα µπορεί – κι εδώ χρειάζεται να αποκτήσει τα εφόδια – να ασχοληθεί ουσιαστικά µε τον ασθενή. Να µάθει από τι πάσχει, να έχει το ιστορικό του, να γνωρίσει τη φαρµακευτική αγωγή του, να τον προστατεύει από ανεπιθύµητες ενέργειες και αλληλεπιδράσεις µεταξύ των φαρµάκων, να κατακτήσει την πλήρη γνώση των νέων βιοτεχνολογικών φαρµάκων. Ουσιαστικά η ηλεκτρονική εποχή απελευθερώνει το φαρµακοποιό από τα τετριµµένα και τη γραφειοκρατία και τον κάνει πραγµατικό επιστήµονα και σύµβουλο υγείας.

Από τους λογαριασµούς που κατατέθηκαν στο σύλλογο µέχρι τώρα δεν φαίνεται ότι υπάρχει σοβαρή µείωση του τζίρου. Ίσως δεν έχει φανεί ακόµη. Από συζητήσεις πάντως που κάνουµε µε συναδέλφους φαίνεται ότι από τους τελευταίους µήνες του 2009 και µετά όντως υπάρχει µια µείωση του τζίρου, αρκετά µεγάλη – της τάξης του 20% – στα καλλυντικά κι αν βάλεις µέσα και τα φάρµακα µεσοσταθµικά έρχεται περίπου γύρω στο 10%.

Στη βάση της λογικής που ανέφερα και πριν, ότι δηλαδή η κρίση µπορεί να δηµιουργήσει και ευκαιρίες, τοποθετώ και µια πρόταση διεξόδου από τέτοιες απώλειες που πιθανότατα θα έχει ο κλάδος, σε συνδυασµό µάλιστα µε το υπαρκτό πρόβληµα του πληθωρισµού των ελληνικών φαρµακείων. Η πρόταση ανήκει στον γ.γραµµατέα του υπουργείου Ανάπτυξης. Κατά τον κο Κοµνηνό, «θα µπορούσε µέσα από το καινούριο ΕΣΠΑ, να επιδοτηθούν οι συγχωνεύσεις φαρµακείων και µάλιστα να υπάρξει αλλαγή του νόµου, έτσι ώστε στα σηµεία από τα οποία θα φεύγουν τα φαρµακεία για να συγχωνευθούν να µην µπορούν να ανοίξουν άλλα». Θεωρώ αυτήν την πρόταση µια πολύ ενδιαφέρουσα προσέγγιση προς την κατεύθυνση να δηµιουργήσουµε επιχειρηµατικά υγιείς και επιστηµονικά ισχυρές µονάδες. Μόνο τέτοιες µεγάλες (σε κεφάλαια και ανθρώπινο δυναµικό) και συνεχώς αναπτυσσόµενες µονάδες, που θα προκύψουν από συστεγάσεις φαρµακείων, θα µπορούν να αντεπεξέλθουν στις οικονοµικές αλλά και επιστηµονικές προκλήσεις του µέλλοντος. Νοµίζω δε ότι ως συνδικαλιστές πρέπει να εστιάσουµε και να διεκδικήσουµε αυτήν την προσέγγιση, να εκµεταλλευτούµε δηλαδή τέτοιες λογικές χρηµατοδότησης για να συνεργαστούµε και να ενωθούµε. Ας µην το ξεχνάµε, το µέλλον το φτιάχνουν οι παρέες!

Φαρµακευτική πολιτική είναι: µηχανογράφηση, γενόσηµα και έλεγχος των ποσοτήτων των φαρµάκων. Είναι εκεί που επικεντρώνουν όλα τα µοντέρνα φαρµακοοικονοµικά συστήµατα. Και κάτι άλλο: τα µέτρα που λαµβάνονται θα πρέπει να εντάσσονται σε µια συνδυαστική πολιτική. Από µόνες τους η ανατιµολόγηση και η λίστα δε θα κάνουν τίποτα, πρέπει να υπάρχει ένας συνδυασµός. Το δικαίωµα υποκατάστασης χωρίς τη λίστα, δε µπορεί να λειτουργήσει. Ακόµα, η λίστα αντιµετωπίζει τα φάρµακα που έχει λήξει η πατέντα τους και υπάρχουν αντίγραφα. Τα πρωτότυπα φάρµακα δεν µπορεί να τα αντιµετωπίσει. Εκεί λοιπόν πρέπει να υπάρχουν οδηγίες συνταγογράφησης που να είναι δεσµευτικές ή προαιρετικές για το γιατρό. Πρέπει να υπάρχει πάντα ο έλεγχος και η διαφάνεια του προφίλ της συνταγογράφησης του γιατρού ή ακόµα και οι προϋπολογισµοί ανά γιατρό. Όλα αυτά βοηθούν.

Νοµίζω ότι πρόκειται για ένα πολύ καλό «εργαλείο». Με αυτές πρέπει να αποδείξεις ποια στοιχεία ωφέλειας προσθέτεις στο ασφαλιστικό σύστηµα. Υπάρχουν δηλαδή µετρήσηµα µεγέθη. Στην Αγγλία π.χ. είναι µετρήσιµο µέγεθος το εάν ένα νέο φάρµακο προσφέρει στην ποιότητα ζωής του ασφαλισµένου κάποιο καλύτερο αποτέλεσµα από το φάρµακο που έχει αντικαταστήσει. Όταν αποδειχθεί, λοιπόν, ότι αυτό δεν προσφέρει στο σύστηµα κάτι καλύτερο, η εταιρεία επιστρέφει τα λεφτά που έχει δαπανήσει το σύστηµα.

Πρέπει να λάβουµε σοβαρά υπόψη µας ότι σύµφωνα µε τις εκτιµήσεις όλων των εταιρειών αλλά και τις κινήσεις που γίνονται παγκόσµια στη φαρµακευτική αγορά (π.χ. εξαγορά της Wyeth από την Pfizer), µέχρι το 2020 το 50% της φαρµακευτικής δαπάνης θα αναλώνεται για ογκολογικά φάρµακα. Οδεύουµε, δηλαδή, σε βιοτεχνολογικά παραγόµενα φάρµακα, τα οποία είναι ακριβά κι αυτό νοµίζω είναι κοινωνική πολιτική, τα φάρµακα αυτά να µπορούν να αποζηµιώνονται από τα ασφαλιστικά ταµεία. Για να το πετύχουµε αυτό θα πρέπει να εξοικονοµηθούν πόροι. Οι πόροι θα εξοικονοµηθούν από τα φάρµακα στα οποία έχει λήξει η πατέντα, τα µη συνταγογραφούµενα και διαφηµιζόµενα φάρµακα, από τις µειώσεις των τιµών, από τη λίστα, γενικά όλα αυτά τα µέτρα είναι προς αυτήν την κατεύθυνση.

Όχι! Η εξοικονόµηση πόρων έχει µια άλλη λογική, αναπτυξιακή. Δηλαδή εξοικονοµώ πόρους από εκεί που µπορώ, χωρίς να στερώ το φάρµακο από τον ασφαλισµένο. Στην κατεύθυνση, όµως, του να µπορεί να αποζηµιώνει µελλοντικά το ασφαλιστικό σύστηµα φάρµακα απαραίτητα, για σοβαρές παθήσεις, για τον κόσµο που δε θα έχει τη δυνατότητα να τα πληρώσει. Φάρµακα που θα προσθέτουν στον κόσµο χρόνια ζωής, εκεί που δεν υπήρχε παλαιότερα ελπίδα. Αυτό είναι κοινωνική πολιτική!