Πολλαπλά τα οφέλη από το εμβόλιο του πνευμονιόκοκκου

"Η ανοσοποίηση, μέσω του εμβολιασμού, είναι ένας τρόπος προστασίας από σοβαρές ασθένειες. Τα εμβόλια περιέχουν ένα μικρό τμήμα του μικροβίου ή ιού ή μικρές ποσότητες ουσιών που παράγουν τα μικρόβια. Οι ουσίες αυτές έχουν υποστεί ειδική επεξεργασία, ώστε να μην μπορούν να προκαλέσουν νόσο ή αν αυτή προκληθεί (σπανίως από τα «ζωντανά εξασθενημένα» εμβόλια) να είναι πολύ ελαφρότερη από τη φυσική νόσο. Αντίθετα, βοηθούν τον οργανισμό να παράγει αντισώματα τα οποία θα καταπολεμήσουν το μικρόβιο σε επόμενη επαφή με αυτό. Για το λόγο αυτό τα εμβόλια είναι πολύ ασφαλή και μάλιστα είναι από τις ασφαλέστερες φαρμακευτικές ουσίες που χορηγούνται στον άνθρωπο." 

’ρθρο του  Γιώργου Συρογιαννόπουλου, καθηγητή Παιδιατρικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Γιατί χρειαζόμαστε τους εμβολιασμούς

Ο ανθρώπινος οργανισμός διαθέτει φυσική άμυνα εναντίον διαφόρων λοιμώξεων, καθώς παράγει ουσίες για την καταπολέμησή τους, οι οποίες λέγονται αντισώματα. Πολλές όμως φορές, ιδιαίτερα στην παιδική ηλικία, το αμυντικό σύστημα του οργανισμού χρειάζεται ενίσχυση για να καταπολεμήσει ορισμένες πολύ σοβαρές λοιμώξεις, οι οποίες μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές και μακροχρόνιες βλάβες στον οργανισμό του παιδιού ή ακόμα και το θάνατο. Η ενίσχυση του οργανισμού μέσω των εμβολίων είναι μια από τις σημαντικότερες παρεμβάσεις της δημόσιας υγείας που κατάφεραν να μειώσουν τη βρεφική και παιδική θνησιμότητα και να αυξήσουν το προσδόκιμο επιβίωσης στις σύγχρονες κοινωνίες.

Τι είναι το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών
Κάθε χώρα διαμορφώνει ένα Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών, στο οποίο περιλαμβάνονται τα εμβόλια που η πολιτεία θεωρεί ως υποχρεωτικά για τον εμβολιασμό βρεφών και νηπίων. Το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών περιλαμβάνει τα απαραίτητα εμβόλια, τη συνιστώμενη δοσολογία και την ηλικία χορήγησης κάθε δόσης. Το πρόγραμμα ανταποκρίνεται στις επιδημιολογικές ανάγκες κάθε χώρας και στη δυνατότητα του υγειονομικού συστήματος να υλοποιήσει πλήρως το συνιστώμενο εμβολιαστικό πρόγραμμα. Η τήρηση του Εθνικού Προγράμματος πρέπει να είναι υποχρεωτική για τους γονείς και τους γιατρούς, γιατί μόνο έτσι εξασφαλίζεται η μέγιστη δυνατή συλλογική ανοσία και απολαμβάνει η κοινωνία τα οφέλη του συλλογικού εμβολιασμού. Στη χώρα μας το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών είναι από τα πλέον προηγμένα και εξασφαλίζει εξαιρετικές δυνατότητες προστασίας της δημόσιας υγείας για τους πολίτες μας. Είναι συνεπώς αυτονόητη υποχρέωση όλων μας να το τηρούμε χωρίς παρεκκλίσεις.

Για την πνευμονιοκοκκική νόσο

Τι είναι η πνευμονιοκοκκική νόσος
Μια σημαντική νόσος από την οποία μπορεί να προστατεύσει ο εμβολιασμός είναι η πνευμονιοκοκκική νόσος. Η πνευμονιοκοκκική νόσος αποτελείται από μια ομάδα ασθενειών που προκαλούνται από το βακτήριο του στρεπτόκοκκου της πνευμονίας (Streptococcus pneumoniae), το οποίο είναι επίσης γνωστό ως πνευμονιόκοκκος. Αυτές οι ασθένειες περιλαμβάνουν διεισδυτικές λοιμώξεις, όπως είναι η βακτηριαιμία (μόλυνση του αίματος), η μηνιγγίτιδα (μόλυνση της μεμβράνης που καλύπτει τον εγκέφαλο ή το νωτιαίο μυελό) και η σηψαιμία (μόλυνση του αίματος που ακολουθείται από ανεπάρκεια οργάνων του σώματος). Ο πνευμονιόκοκκος προκαλεί επίσης και μη διεισδυτικές νόσους, συμπεριλαμβανομένης της οξείας μέσης ωτίτιδας (μόλυνση του αυτιού), της πνευμονίας χωρίς βακτηριαιμία και της ιγμορίτιδας.

Ποια είναι η επίπτωση της πνευμονιοκοκκικής νόσου στη δημόσια υγεία
Ο στρεπτόκοκκος της πνευμονίας είναι ένας από τους κύριους παράγοντες νοσηρότητας και θνησιμότητας παγκοσμίως και ευθύνεται για περισσότερους από ένα εκατομμύριο θανάτους βρεφών και παιδιών κάτω των 5 ετών στις αναπτυσσόμενες χώρες, κυρίως εξαιτίας της πνευμονίας. Ακόμη και στις ανεπτυγμένες χώρες με φροντίδα υγείας υψηλής ποιότητας, η πνευμονιοκοκκική μηνιγγίτιδα μπορεί να οδηγήσει στο θάνατο πάνω από το 17% των ασθενών, ενώ άλλοι μπορεί να υποφέρουν από μέτρια ως βαριά απώλεια ακοής ή νευρολογικές συνέπειες, μεταξύ των οποίων κινητικά προβλήματα, επιληψία και νοητική καθυστέρηση. Ήδη, σε πρόσφατη δημοσίευσή του, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας θεωρεί την καταπολέμηση της θνησιμότητας από τον πνευμονιόκοκκο και την ελονοσία ως τις κατεξοχήν προτεραιότητες για την παγκόσμια δημόσια υγεία, καθώς είναι δύο νόσοι που μπορούν να προληφθούν με τον εμβολιασμό.

Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο από την πνευμονιοκοκκική νόσο
Από την πνευμονιοκοκκική νόσο κινδυνεύουν κατεξοχήν τα βρέφη από τη γέννηση μέχρι την ηλικία των 24 μηνών, ιδιαίτερα όμως εκείνα μεταξύ 6 και 12 μηνών. Επίσης τα παιδιά με αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα και τα παιδιά που πηγαίνουν στον παιδικό σταθμό κινδυνεύουν περισσότερο από τη διεισδυτική πνευμονιοκοκκική νόσο. Παράλληλα, σε αυξημένο κίνδυνο για πνευμονιοκοκκικές λοιμώξεις βρίσκονται οι ηλικιωμένοι (άνω των 65 ετών) και οι άνθρωποι με κατεσταλμένο ανοσοποιητικό σύστημα.
Πολύ συχνή πνευμονιοκοκκική λοίμωξη στα παιδιά είναι η οξεία μέση ωτίτιδα. Πολλά παιδιά υποφέρουν από επαναλαμβανόμενα επεισόδια οξείας μέσης ωτίτιδας κατά τη διάρκεια της βρεφικής και παιδικής ηλικίας, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε δυσκολίες στην ακοή αλλά και καθυστέρηση στην ομιλία και την ανάπτυξη των γλωσσικών ικανοτήτων.

Ποια είναι η επιδημιολογία της πνευμονιοκοκκικής νόσου στη χώρα μας
Στοιχεία από τη χώρα μας έδειξαν ότι κάθε χρόνο νοσηλεύονται με σοβαρή πνευμονιοκοκκική λοίμωξη 100 παιδιά ηλικίας κάτω των 5 ετών ανά 100.000 πληθυσμού. Επιπλέον, σύμφωνα με την πανελλαδική καταγραφή του Εθνικού Κέντρου Αναφοράς Μηνιγγίτιδας, το 40% των κρουσμάτων πνευμονιοκοκκικής μηνιγγίτιδας σε παιδιά προσχολικής ηλικίας συμβαίνουν μέσα στο πρώτο έτος της ζωής τους.

Ποιο είναι το εμβόλιο για την προστασία από την πνευμονιοκοκκική νόσο
Από την πνευμονιοκοκκική νόσο μπορούν να προστατευθούν τα παιδιά με το επταδύναμο συζευγμένο εμβόλιο του πνευμονιόκοκκου. Το εμβόλιο προστατεύει από επτά ορότυπους του πνευμονιόκοκκου, οι οποίοι στην Ελλάδα ευθύνονται για το 88% των διεισδυτικών πνευμονιοκοκκικών λοιμώξεων σε παιδιά κάτω των 2 ετών. Φορείς του μικροβίου στην κοινότητα είναι κατεξοχήν τα παιδιά, τα οποία φέρουν τον πνευμονιόκοκκο στο ρινοφάρυγγά τους ιδιαίτερα τα δύο πρώτα έτη της ζωής τους. Ο εμβολιασμός μπορεί να μειώσει τη φορεία του μικροβίου στην κοινότητα και συνακόλουθα την εκδήλωση των λοιμώξεων τόσο ανάμεσα στα παιδιά όσο και στους ενήλικες.

Το εμβόλιο του πνευμονιόκοκκου έχει ενταχθεί στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών στην Ελλάδα και το προτεινόμενο σχήμα εμβολιασμού είναι τέσσερις δόσεις του εμβολίου που χορηγούνται στην ηλικία των 2, 4, 6 και 12-15 μηνών.

Πόσο αποτελεσματικό είναι το εμβόλιο
Η εμπειρία της εφαρμογής του εμβολίου σε εθνικά προγράμματα εμβολιασμών είναι παραπάνω από θετική. Συγκεκριμένα, στις Η.Π.Α. το εμβόλιο εντάχθηκε στο εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμών το 2000. Κάθε χρόνο το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων στις Η.Π.Α. δημοσιεύει σχετικές μελέτες που συγκρίνουν τη συχνότητα εμφάνισης πνευμονιοκοκκικών λοιμώξεων μετά την εφαρμογή του εμβολιασμού σε σχέση με την περίοδο πριν από την εισαγωγή του εμβολίου. Πολύ πρόσφατα δημοσιεύθηκε η ανάλυση για την αποτελεσματικότητα του εμβολίου μετά από 5 έτη γενικού εμβολιασμού. Το 2005 οι λοιμώξεις που οφείλονται σε ορότυπους που περιέχονται στο εμβόλιο μειώθηκαν κατά 98%. Συγκεκριμένα, ενώ την περίοδο 1998-1999 το 80% των πνευμονιοκοκκικών λοιμώξεων στις Η.Π.Α. οφειλόταν σε ορότυπους που περιέχονται στο εμβόλιο, το 2005 αυτοί προκάλεσαν μόνο το 7% των πνευμονιοκοκκικών λοιμώξεων που εκδηλώθηκαν. Το 2005 το 85% των βρεφών είχε εμβολιαστεί με μία τουλάχιστον δόση του εμβολίου. Το σύνολο των πνευμονιοκοκκικών λοιμώξεων, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που οφείλονται σε ορότυπους που δεν περιέχονται στο εμβόλιο, μειώθηκε κατά 77%. Συνολικά στις Η.Π.Α., κατά τα 5 πρώτα χρόνια εφαρμογής του εμβολίου, απετράπησαν 62.000 περιπτώσεις πνευμονιοκοκκικής λοίμωξης σε παιδιά κάτω των 5 ετών. Η ελάττωση αυτή κατά 59% οφείλεται άμεσα στον εμβολιασμό, ενώ το υπόλοιπο ποσοστό αντανακλά την έμμεση ανοσία που προκαλεί ο εμβολιασμός αφού δεν νόσησαν παιδιά που δεν εμβολιάσθηκαν.

Εκτός από τη διεισδυτική πνευμονιοκοκκική νόσο, το εμβόλιο παρέχει προστασία από την οξεία μέση ωτίτιδα που οφείλεται σε πνευμονιόκοκκο. Σε κλινική μελέτη που πραγματοποιήθηκε από το Εθνικό Ινστιτούτο Δημόσιας Υγείας της Φινλανδίας σε 1.662 βρέφη, διαπιστώθηκε μείωση κατά 57% των επεισοδίων της οξείας μέσης ωτίτιδας που προκαλούνται από τους επτά ορότυπους του πνευμονιόκκοκου που περιλαμβάνονται στο εμβόλιο. Παράλληλα, το επταδύναμο πνευμονιοκοκκικό εμβόλιο έχει επιτύχει μείωση κατά 20% της ανάγκης να τοποθετηθούν με εγχείρηση στο ακουστικό τύμπανο σωληνάκια αερισμού του μέσου αυτιού.

Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι το επταδύναμο πνευμονιοκοκικό εμβόλιο μπορεί να προστατεύσει από την πνευμονιοκοκκική νόσο και άτομα που δεν έχουν εμβολιασθεί, φαινόμενο το οποίο ονομάζεται έμμεση ανοσοποίηση ή συλλογική ανοσία. Αυτό γίνεται καθώς, εμβολιάζοντας το παιδί μέσα στην οικογένεια, προστατεύονται έμμεσα και οι γονείς, οι παππούδες, οι γιαγιάδες του και όσοι άλλοι ενήλικες έρχονται σε επαφή με αυτό. Το κοινωνικό όφελος είναι πολύ σημαντικό, γιατί είναι γνωστό ότι οι ηλικιωμένοι είναι η ηλικιακή ομάδα με την κατεξοχήν μεγαλύτερη θνητότητα από λοιμώξεις που προκαλεί ο πνευμονιόκοκκος. Στοιχεία από τις Η.Π.Α. έδειξαν ότι ο υπολογιζόμενος αριθμός περιπτώσεων διεισδυτικής νόσου που οφείλονταν σε ορότυπους του εμβολίου και που προλήφθηκαν λόγω του εμβολιασμού ήταν υπερδιπλάσιος σε άτομα που δεν είχαν εμβολιασθεί, λόγω του φαινόμενου της έμμεσης ανοσοποίησης, σε σχέση με τα άτομα που είχαν εμβολιασθεί.

Επίσης το επταδύναμο εμβόλιο του πνευμονιόκοκκου μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη των επιπλοκών της γρίπης, όπως λ.χ η πνευμονία, όφελος που θα είναι ιδιαίτερα εμφανές σε ενδεχόμενη πανδημία. Για το λόγο αυτό άλλωστε στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης του Ελληνικού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ) για την αντιμετώπιση πανδημίας γρίπης, συνιστάται τα άτομα τα οποία θα εμβολιαστούν για τη γρίπη να λάβουν παράλληλα και το εμβόλιο του πνευμονιόκοκκου.

Μια εξίσου σημαντική προσφορά του εμβολίου είναι η μείωση της ανάγκης χορήγησης αντιβιοτικών στα παιδιά. Καθώς μειώνονται τα περιστατικά πνευμονιοκοκκικής λοίμωξης περιορίζονται οι περιπτώσεις λήψης αντιβιοτικών από παιδιά μικρής ηλικίας. Το γεγονός αυτό μειώνει την πιθανότητα ανάπτυξης αντοχής των μικροβίων έναντι των αντιβιοτικών. Η ελάττωση της μικροβιακής αντοχής θα αποτελεί μια σημαντική κατάκτηση για τη δημόσια υγεία, ιδιαίτερα στη χώρα μας, όπου παρουσιάζεται υπερκατανάλωση αντιβιοτικών φαρμάκων.

Ποια είναι η αποτελεσματικότητα του εμβολίου στην Ελλάδα
Το εμβόλιο εντάχθηκε στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών της χώρας μας τον Ιανουάριο του 2006 και άρχισε να καλύπτεται η δαπάνη του από τα ασφαλιστικά ταμεία στα μέσα του ίδιου έτους. Είναι νωρίς ακόμα να έχουμε την πλήρη εικόνα των αποτελεσμάτων, καθώς στην πρώτη βρεφική ηλικία η κάλυψη με το εμβόλιο δεν υπερβαίνει το 60% των παιδιών και σαφώς θα πρέπει να αυξηθεί. Πολλοί γιατροί και γονείς αρχίζουν τον εμβολιασμό μετά την ηλικία των 6 μηνών, γεγονός που δεν εξασφαλίζει την ιδανική προστασία από το εμβόλιο, καθότι ο εμβολιασμός πρέπει να ξεκινά από την ηλικία των 2 μηνών ώστε τα βρέφη να έχουν αναπτύξει πολύ καλή ανοσία τότε που το έχουν περισσότερο ανάγκη.Παρόλα αυτά οι έρευνες δείχνουν ότι η φορεία του πνευμονιόκοκκου στο ρινοφάρυγγα έχει ήδη μειωθεί σημαντικά για ορότυπους που περιλαμβάνονται στο εμβόλιο. Η σωστή εφαρμογή του Εθνικού Προγράμματος Εμβολιασμού και ο εμβολιασμός όλων των βρεφών από την ηλικία των 2 μηνών θα αποφέρει τα μεγαλύτερα οφέλη στη χώρα μας.