Ποδηλατική Φυλή

Από τον
Νίκο Λιονάκη

«Σύμφωνα με τον Seifried,η κοινωνική ταχύτητα ενός ποδηλάτου είναι 14 χλμ/ώρα, μόνο 3χλμ/ώρα πιο αργή από αυτή ενός μικρού αυτοκινήτου. Αν άλλα κρυμμένα έξοδα (ρύπανση του αέρα και ηχορύπανση, κόστος ατυχημάτων, κόστος κατασκευής δρόμων κτλ.) μπουν επίσης στο λογαριασμό, τότε το μικρό αμάξι είναι 1χλμ/ώρα πιο αργό από το ποδήλατο».

Ο Seifried λάνσαρε τον όρο «κοινωνική ταχύτητα» (social speed) για να αποδώσει την ιδέα της μέσης ταχύτητας των διαφορετικών μέσων μετακίνησης, όταν ληφθεί υπόψη αυτό το κρυμμένο κόστος.
(Μετάφραση από απόσπασμα του βιβλίου του David Engwicht με τίτλο «Street Reclaiming-Creating Livable Streets and Vibrant Communities»)

Η μετακίνηση με το ποδήλατο στην πόλη είναι πιο εύκολη, γιατί το ποδήλατο είναι ευέλικτο στην κυκλοφορία, δε χρειάζεται να σταματάς στο μποτιλιάρισμα, μεταφέρεται εύκολα σε ΗΣΑΠ, ΤΡΑΜ και ΜΕΤΡΟ (μόνο αναδιπλούμενα ποδήλατα προς το παρόν) και επίσης κινείται σε πεζοδρόμια και πεζόδρομους.

Οι ποδηλατόδρομοι κάνουν την εμφάνισή τους στην Αθήνα σιγά σιγά, ενώ σε άλλες επαρχιακές πόλεις και πόλεις του εξωτερικού υπάρχουν εδώ και χρόνια και γεμίζουν με ποδήλατα.

Τέσσερις... οργανωμένοι ποδηλάτες περιγράφουν στο «Φαρμακευτικό Κόσμο» το ποδηλατικό τοπίο της Αθήνας, εκφράζουν την αποψή τους και προτείνουν λύσεις.

Η διαμόρφωση του ποδηλατικού «κινήματος»

Ο πρώτος ποδηλατικός σύλλογος κάνει την εμφάνισή του το 1986 στην Αθήνα υπό το διακριτικό τίτλο «Οι φίλοι του ποδηλάτου». Ψήγματα του κοινωνικού στίγματος εκείνου που έπειτα από 20 χρόνια έμελλε να μετεξελιχθεί σε ένας είδος διεκδικητικού κινήματος υπήρχαν εξαρχής, αν και λιγότερο πρόδηλα. Το 2000 δημιουργείται η «Φυλή του ποδηλάτου», γεγονός που από το όνομα της ομάδας και μόνο καθιστά σαφές ότι αντικρίζουμε πλέον έναν πιο συγκεκριμένο και συμπαγή χαρακτήρα στον «ποδηλατικό χώρο» της πρωτεύουσας. Οι «φίλοι» του ποδηλάτου μετατρέπονται σε «φυλή».

«Το 2004 απαγόρευσαν τη μεταφορά ποδηλάτων στον Ηλεκτρικό Σιδηρόδρομο (ΗΣΑΠ) λόγω των Ολυμπιακών Αγώνων, μέτρο που αν και εμείς περιμέναμε ότι θα σταματήσει να ισχύει με το πέρας τους, αντιθέτως παρέμεινε» λέει ο 33χρονος τραπεζικός υπάλληλος Φίλιππος Φραγκούλης, μέλος του συλλόγου «ΠΟΔΗΛΑΤ-ισσ-ΕΣ», αναφέροντας την αφορμή που χρειάστηκε για να οργανωθούν οι πρώτες μεγάλες διεκδικητικές ποδηλατοπορείες.

Η συγκεκριμένη –και πολυπληθέστερη– ποδηλατική ομάδα της Ελλάδας διαμορφώνεται ουσιαστικά, μέσα από τις παραπάνω ζυμώσεις, το 2006, αποτελώντας τη μετεξέλιξη της «Φυλής» και διατυμπανίζοντας ότι το ποδήλατο δεν είναι, μόνο, παιχνίδι αλλά ένα εναλλακτικό μέσο μετακίνησης, πάθος, αγάπη και, τελικά, ελευθερία μέσα στην αποπνιχτική, στριμωγμένη, μουντή αθηναϊκή πραγματικότητα των εκατομμυρίων αυτοκινήτων. «Πρεσβευτές» αυτής της ολοένα αυξανόμενης –με τη βοήθεια του διαδικτύου– ποδηλατοπαρέας είναι τα περίπου 2.500 μέλη της, από 3 έως 80 χρόνων, τα οποία με τακτικές και ανοικτές συναντήσεις, εκδηλώσεις και ποδηλατοπορείες επιχειρούν να προωθήσουν την ιδέα της μετακίνησης με ποδήλατο, απαιτούν τη μεταφορά τους με το ΜΕΤΡΟ και τη δημιουργία ποδηλατοδρόμων.

Η «κοινωνική ταχύτητα» του ποδηλάτου

«Η χρήση του ποδηλάτου ως εναλλακτικό μέσο μεταφοράς αποτελεί μια άμεση λύση στο κυκλοφοριακό. Το γεγονός αυτό, καθώς και τα μακροπρόθεσμα οφέλη της χρήσης ενός ποδηλάτου, δυστυχώς δεν έχουν γίνει ακόμα αντιληπτά από την ελληνική κοινωνία. Η χρήση του ποδηλάτου βοηθάει στη μείωση του κυκλοφοριακού προβλήματος και επιπλέον δε μολύνει το περιβάλλον, συμβάλλοντας και στη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Επίσης αποτελεί μια γρήγορη και οικονομική λύση για τη μετακίνηση στις σύγχρονες πόλεις, χωρίς επίσης να ξεχνάμε ότι ταυτόχρονα συμβάλλει στη βελτίωση της φυσικής κατάστασης» εξηγεί συνοπτικά ο 33χρονος Νίκος από τους «Ποδηλάτες Δυτικά», οικογενειάρχης, που εργάζεται στον τομέα Διαχείρισης Αποθήκης σε Αμυντικά Συστήματα. «Με όλα λοιπόν τα ανωτέρω, το ποδήλατο συμβάλλει ακόμη και στη μείωση του άγχους» όπως συμπεραίνει ο Νίκος από τη 40μελή παρέα των «Ποδηλάτων Δυτικά».

Οι ποδηλατικές ομάδες έρχονται να καταρρίψουν και άλλον ένα μύθο σχετικά με τη μετακίνηση με ποδήλατο: τα οφέλη στην υγεία με τη χρήση του ποδηλάτου, που συγκαταλέγεται στα αερόβια αθλήματα, είναι να γυμνάζει κυρίως το καρδιοαναπνευστικό σύστημα, καθώς και τους μυς των ποδιών. Το ότι ο ποδηλάτης εισπνέει καυσαέρια κατά την κίνησή του στην πόλη είναι μύθος. Ο ποδηλάτης, εξάλλου, λόγω της ταχύτητάς του, παραμένει πολύ λιγότερο στην κυκλοφορία από τον οδηγό Ι.Χ., από επιβάτες λεωφορείου και πεζούς, σύμφωνα με το Νίκο. Επιπλέον, σε ολλανδική έρευνα του 1995 «The exposure of cyclists, car drivers and pedestrians to traffic-related air-pollutants» («Η έκθεση των ποδηλατιστών, οδηγών και πεζών στη μόλυνση της ατμόσφαιρας που σχετίζεται με την κίνηση στους δρόμους»), βρέθηκαν οι ανώτατοι μέσοι όροι για τις συγκεντρώσεις ρύπων που εισπνέονται σε μία ώρα από ποδηλάτες και οδηγούς αυτοκινήτου. Τα αποτελέσματα ήταν υπέρ του ποδηλάτη κατά 2,5 φορές λιγότερο σε σχέση με τους οδηγούς αυτοκινήτου.

«Ναι λοιπόν, το ποδήλατο είναι κυρίως μεταφορικό μέσο και όχι μόνο παιχνίδι για μικρά παιδιά, άποψη που μερικοί θέλουν να μας επιβάλουν. Στις κοντινές αποστάσεις, μέχρι και τα 6-8 χλμ., είναι ανίκητο, το πιο γρήγορο και πιο βολικό μέσο, ιδιαίτερα για πόλεις όπως η Αθήνα. Μέχρι να βρεις που έχεις παρκάρει το Ι.Χ., να φτάσεις στον προορισμό σου και να κάνεις 5 γύρους για θέση πάρκινγκ, εγώ έχω φτάσει με χαμόγελο, με όρεξη και καλή διάθεση» αναφέρει άλλο ένα μέλος των «Ποδηλάτων Δυτικά», ο 34χρονος Πέτρος, οικογενειάρχης και χημικός μηχανικός.

«Μετακινούμαι με ποδήλατο, καθημερινά τα τελευταία 2 χρόνια, προς και από τη δουλειά μου. Είμαι από τους τυχερούς, κάνω περίπου 7 χλμ. πήγαινε - έλα. Όταν φτάνω το πρωί στο γραφείο, παρατηρώ τους συναδέλφους γύρω μου που σέρνουν τα βήματά τους, πετούν την τσάντα στο γραφείο και με βαριά ξεψυχισμένη φωνή λένε “πάω για καφέ”. Έρχονται με άδειες μπαταρίες “με το καλημέρα”. Μετά από τόσα χρόνια ακόμα μου προξενεί απορία» διηγείται ο Πέτρος που μοιράζεται την προσωπική του εμπειρία. «Σε αντίθεση με όλους αυτούς, εγώ νιώθω ευφορία, μια ανεξήγητη ευχαρίστηση και όρεξη για δουλειά, αφού έφτασα στην ώρα μου χωρίς κίνηση, μποτιλιαρίσματα, κορναρίσματα, εκνευρισμούς και διαξιφισμούς. Δε χρειάστηκε να κάνω ούτε 5 μέτρα για να παρκάρω και είμαι έτοιμος για την εργασία μου».

«Καθημερινά ξέρω ότι έχω κερδίσει χρόνο, τον τόσο πολύτιμο χρόνο, έχω κάνει την πρωινή μου γυμναστική και έχω βοηθήσει τους συμπολίτες μου μηδενίζοντας, στο κομμάτι που μου αναλογεί, εκπομπές καυσαερίων και κίνηση στους δρόμους. Τι καλύτερο;» καταλήγει ο 34χρονος «Δυτικός Ποδηλάτης».

Τα μόνιμα αιτήματα των ποδηλατιστών

«Δεν είναι μόνο να αντιδράς είναι και να προτείνεις» υπογραμμίζει ο Φίλιππος από τους «ΠΟΔΗΛΑΤ-ισσ-ΕΣ», αναφερόμενος στις πρωτοβουλίες που κατά καιρούς παίρνει η ποδηλατική του ομάδα, με προεξέχουσα την εκπόνηση μελέτης σε συνεργασία με μελετητές του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου σχετικά με Ποδηλατικούς ¶ξονες στο Λεκανοπέδιο Αττικής. Η μελέτη βρίσκεται στην ιστοσελίδα της ομάδας www.podilates.gr. «Κάνουμε συναντήσεις με υπουργεία, δημοτικές παρατάξεις» λέει ο Φίλιππος, εκφράζοντας την απογοήτευσή του από τη στάση που κρατάει ο Δήμος Αθηναίων απέναντι στα αιτήματά τους. «Από το 2003 υπάρχει συγκεκριμένη μελέτη που έχει εγκριθεί από το προηγούμενο συμβούλιο και δεν έχει υλοποιηθεί ακόμα» συνεχίζει.

«Στην Ελλάδα όλα κινούνται με ρυθμό χελώνας, έτσι και οι ποδηλατόδρομοι έχουν μείνει στα συρτάρια. Τα σχέδια του ΜΕΤΡΟ να επιτρέψει τη μεταφορά ποδηλάτων αναβάλλονται, αλλά η ελπίδα υλοποίησής τους είναι εμφανής στους δρόμους που σιγά σιγά γεμίζουν με ποδήλατα» προσθέτει ο Νίκος, εντοπίζοντας εδώ ένα καίριο αίτημα που απασχολεί τους ποδηλάτες της πρωτεύουσας. Για το ίδιο θέμα
ο δικηγόρος Αντώνης Σηφάκης, μέλος των «ΠΟΔΗΛΑΤ-ισσ-ΕΣ» που έχουν προεκτείνει την ακτιβιστική τους δράση και σε νομικά μονοπάτια, αναφέρει πως «έχουμε κάνει αίτηση ακύρωσης στο Συμβούλιο της Επικρατείας κατά της απόφασης του υπουργού Μεταφορών, η οποία εγκρίνει τον κανονισμό λειτουργίας του ΜΕΤΡΟ που προβλέπει την απαγόρευση εισόδου ποδηλάτων».

Τα Critical Mass Ride (CMR): ποδηλατο-βόλτες μαζικής διεκδίκησης

Η ιδέα του Critical Mass Ride ξεκίνησε το Σεπτέμβριο του 1992 στο Σαν Φρανσίσκο των Η.Π.Α. Στη συνάντηση μιας αντίστοιχης ομάδας ποδηλατιστών, της «San Francisco Coalition», αποφασίστηκε πως αφού κυκλοφορούν τόσα ποδήλατα στην πόλη αλλά οι συνθήκες είναι τόσο άθλιες, θα έπρεπε τα μέλη της ομάδας να συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και να κάνουν αισθητή την παρουσία τους (www.criticalmass.gr). Φαίνεται ότι και οι συνθήκες στην Αθήνα και στις άλλες πόλεις της Ελλάδας είναι εξίσου άθλιες, αφού οι «βόλτες κρίσιμης μάζας» μεταφέρθηκαν και εδώ και μάλιστα πραγματοποιούνται κάθε πρώτη του μήνα στον Πειραιά, με συγκέντρωση στην Πλατεία Κοραή, και κάθε δεύτερη στην Πλατεία Συντάγματος στην Αθήνα. «Το critical mass ride είναι μια προσπάθεια διεκδίκησης του δικαιώματός μας να χρησιμοποιούμε το δρόμο, αλλά όχι να τον στερούμε από τους άλλους», όπως αναφέρεται στην ιστοσελίδα της ομάδας «Critical Mass Ride».

Το CMR ταυτόχρονα είναι και μέσο πίεσης για την ικανοποίηση των αιτημάτων των ποδηλατιστών να χρησιμοποιούν το ΜΕΤΡΟ. Σύμφωνα με τον Πέτρο, αυτός είναι ο δεύτερος σκοπός τους. Δυστυχώς, για τη μετακίνηση σε μεγάλες αποστάσεις, ακριβώς λόγω της μορφολογίας του εδάφους, του απαράδεκτου σχεδιασμού των οδικών αξόνων μέσα στην πόλη και της απουσίας κυκλοφοριακής αγωγής από οδηγούς αυτοκινήτων, το ποδήλατο είναι εξαρτημένο από άλλα μέσα μεταφοράς. Το ΜΕΤΡΟ είναι ένα από αυτά, ίσως το σημαντικότερο, λόγω των διαδρομών που ακολουθεί και λόγω του σχεδιασμού του.

Ουσιαστικά, το σημαντικότερο ζήτημα που θίγεται και αποτελεί, σε τελευταία ανάλυση, την πεμπτουσία της χρήσης ποδηλάτου στο αστικό περιβάλλον της μεγαλούπολης είναι η «συνδυαστική μετακίνηση», δηλαδή η χρήση ποδηλάτου ως εναλλακτικό μέσο μετακίνησης σε συνδυασμό με τα υπόλοιπα μέσα μαζικής μεταφοράς.

«Δε ζητάμε να ανακαλύψουμε τον τροχό. Ας κοιτάξουν επιτέλους οι ειδήμονες λίγο παραέξω από την Αθήνα. Χώρες ολόκληρες, με ιδιαίτερα άσχημες για το ποδήλατο καιρικές συνθήκες, έχουν στηρίξει τη μαζική μεταφορά των πολιτών και στη χρήση του ποδηλάτου. Η χάραξη ποδηλατοδρόμων, όπου μπορεί να γίνει, θα λύσει μακροπρόθεσμα πολύ περισσότερα προβλήματα από όσα θα δημιουργήσει. Αρκεί να γίνει με σωστό σκεπτικό, να σχεδιαστεί και να υποστηριχθεί σωστά και όχι να αποτελέσει ακόμα ένα πυροτέχνημα ή προεκλογικό μέτρο», όπως παρατηρεί και προτείνει ο Πέτρος.

Η δυναμική εμφάνιση των ποδηλατιστών είναι πραγματικότητα και το λιγότερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να την αναγνωρίσουμε, να τη δεχτούμε και να την υποστηρίξουμε. Τα μέλη αυτής της ολοένα αυξανόμενης «τροχήλατης φυλής» που έχουν επιλέξει να παραμερίσουν το Ι.Χ. και όλες τις ρυπογόνες και χρονοβόρες συνέπειές του, ανεβαίνουν στη σέλα του ποδηλάτου τους και παρά τις αντιξοότητες που προκύπτουν απέναντι σε αυτή τη –γραφική ή ρομαντική για πολλούς– επιλογή τους, συνεχίζουν να αναζητούν εναλλακτικές... οδούς στο δαιδαλώδη χωροταξικό λαβύρινθο της δυσκίνητης μεγαλούπολης, οδούς που σε τελική ανάλυση θα αποβούν ευεργετικοί για όλους μας.