Συντακτική ομάδα ΦΚ

Πάνος Καναβός: Το σύστημα υγείας, παρά τα προβλήματα, διαχειρίζεται τη σοβαρότερη υγειονομική κρίση των τελευταίων 100 χρόνων

11/5/2020 4:20:43 μμ

Ο καθηγητής LSE απαντά σε ερωτήσεις του κοινού στο #Communitytalks του Health Daily

Πολλά ήταν τα ερωτήματα των ακροατών κατά τη διαδικτυακή συζήτηση του καθηγητή του LSE Πάνου Καναβού με την αρχισυντάκτρια του Health Daily Νέλλη Καψή, με αποτέλεσμα πολλά από αυτά να μείνουν αναπάντητα. Ο καθηγητής δήλωσε ότι θα απαντήσει γραπτώς σε όλα τα ερωτήματα και το Health Daily ανέλαβε να δημοσιεύσει τις απαντήσεις αυτές, ενώ τον ευχαριστεί για το χρόνο του.

HD: Η κυβέρνηση ανακοίνωσε την επαναλειτουργία των χειρουργείων και των τακτικών εξωτερικών ιατρείων. Εκτός από το τεστ αντισωμάτων που αναφέρατε ότι είναι απαραίτητο για τους υγειονομικούς, ποια άλλα μέτρα θεωρείτε απαραίτητα για την προστασία γιατρών και ασθενών στα χειρουργεία;

Θεωρώ απαραίτητο τον συνδυασμό και των δυο τεστ, δηλαδή της δοκιμασίας ελέγχου που εντοπίζει τον ιό στο αναπνευστικό μας σύστημα και εκείνης που ανιχνεύει τα αντισώματα. Όποιος δεν έχει αντισώματα, μπορεί να είναι ή να μην είναι φορέας του ιού. Οι φορείς του ιού (γιατροί, νοσηλευτές και γενικότερο προσωπικό ιατρείων και χειρουργείων) θα πρέπει βέβαια να βρίσκονται σε καραντίνα μέχρι αρνητικοποίησης της δοκιμασίας ανίχνευσης του ιού.

HD: Τα κριτήρια αξιολόγησης των τεστ αντισωμάτων θα είναι κοινά για όλες τις χώρες ή κάθε χώρα θα επιλέξει αυτό που θεωρεί πιο αξιόπιστο; Ποια η διαφορά μεταξύ των τεστ αντισωμάτων και rapid tests;

Τo rapid test σημαίνει γρήγορο τεστ και αναφέρεται είτε στην ανίχνευση της παρουσίας του ιού στον οροφάρυγγα (παίρνοντας επίχρισμα) τη στιγμή της δοκιμασίας ή στα αντισώματα. Το τεστ αντισωμάτων είναι συγκεκριμένο τεστ. Κάθε χώρα έχει τη δική της εγκριτική αρχή. Μπορεί να εγκρίνει το δικό της τεστ ή να εισάγει ένα εμπορικό τεστ επιλογής της από άλλη χώρα και να αιτηθεί την επικύρωσή του από τον οργανισμό που επιβλέπει το τεστ. Σίγουρα πρέπει να είναι αξιολογημένα και επικυρωμένα τα τεστ αντισωμάτων για να εμπιστευθεί κανείς τα αποτελέσματα.

HD: Σε δημοσίευμα των New York Times, με δεδομένη την «σιωπηλή υποξία» (μείωση οξυγόνου στο αίμα) που προκαλεί η Covid-19, υπάρχει σύσταση για χρήση οξυμέτρου σε όλους τους ασθενείς με Covid-19, ακόμα και όταν δεν βιώνουν δύσπνοια. Ποια είναι η γνώμη σας;

Δεν κατανοούμε πλήρως τη σιωπηλή υποξία. Η λοίμωξη με COVID δεν είναι η μόνη ασθένεια που την έχουμε παρατηρήσει. Είναι όντως επικίνδυνη, αν είναι αληθινή, και λέω «αν» είναι αληθινή, διότι υπενθυμίζω ότι το οξύμετρο δεν μετράει αέρια αίματος αλλά «διαβάζει» το οξυγόνο όπως περνάει μέσα από τα αγγεία. Υπάρχουν συχνά «ψευδοϋποξίες», που δεν οφείλονται σε πραγματική πτώση του οξυγόνου, αλλά σε άλλα αίτια που αλλοιώνουν την ακριβή ανάγνωση οξυγόνου (από τοπική σύσπαση αγγείων μέχρι και βαμμένα νύχια!). Οι άρρωστοι δεν πρέπει να βασίζουν τις αποφάσεις τους να ζητήσουν ιατρική βοήθεια ή όχι στη δική τους ανάγνωση του οξύμετρου, αλλά να επικοινωνούν συνεχώς με έναν γιατρό που ξέρει την πορεία τους ή να ζητήσουν βοήθεια στο νοσοκομείο, αν νοιώσουν δύσπνοια ή άλλου τύπου αδιαθεσία.

HD: Πώς θα διαχειριστούμε την επόμενη μέρα ως κοινωνία, με δεδομένο ότι δεν αναμένεται να έχουμε εμβόλιο πολύ σύντομα; Πώς θα μπορέσει να λειτουργήσει η οικονομία, όταν έχουμε διαδοχικά lockdown;

Θέλω να πιστεύω ότι δεν θα φτάσουμε σε διαδοχικά lockdown. Η οικονομία μετά το lockdown θα ανοίξει σταδιακά και με προϋποθέσεις, έτσι ώστε αν δούμε αύξηση των κρουσμάτων σε κάποια περιοχή, θα πρέπει υπάρξει αμέσως παρέμβαση με περιορισμό της δραστηριότητας. Αυτό όμως δεν συνεπάγεται γενικό lockdown σε όλη την οικονομία. Υπάρχουν τέσσερις βασικές προϋποθέσεις για να μην έρθουμε σε αυτήν την κατάσταση: πρώτον, σχολαστική τήρηση των ατομικών κανόνων υγιεινής, δεύτερον, τήρηση των συστάσεων για κοινωνική αποστασιοποίηση, τρίτον τήρηση των κανόνων με τους οποίους θα ανοίξουν οι οικονομικές δραστηριότητες και τέταρτον συνεχές testing στο γενικό πληθυσμό για να παρακολουθείται η πορεία της νόσου. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι σε αυτό το περιβάλλον που έχει διαμορφωθεί και έως ότου βρεθεί θεραπεία κάποιες συνήθειες μας θα αλλάξουν.

HD: Όπως αναφέρατε, η Ελλάδα υστερεί σημαντικά στη διενέργεια των τεστ στον πληθυσμό. Συνεπώς, πώς θα είναι δυνατόν να γνωρίζουμε την πραγματική κατάσταση αναφορικά με τη μετάδοση της νόσου, τον αριθμό αυτών που νοσούν ή έχουν νοσήσει και συνεπώς να συνταχθούν ασφαλή πλάνα εξόδου σε διαφορετικές περιοχές της χώρας;

Με την επάνοδο στην μερική κανονικότητα, αρχίζει και η διενέργεια τεστ στον γενικό πληθυσμό. Έχει ήδη αναφερθεί από πλευράς κυβερνήσεως ότι υπάρχει σχέδιο για τη διενέργεια 40.000 τεστ την εβδομάδα. Η διεθνής εμπειρία μάς διδάσκει ότι όσα περισσότερα τεστ γίνονται τόσο καλύτερη είναι η εικόνα παρακολούθησης της νόσου. Ο συνολικός μηχανισμός και η άμεση δραστηριοποίηση του για την ιχνηλάτηση όσων έχουν έρθει σε επαφή με κάποιον που έχει προσβληθεί, είναι επίσης σημαντικός.

HD: Υπάρχει κάποιο αξιόπιστο πλάνο για υγειονομικά ασφαλή άφιξη και διαμονή τουριστών στη χώρα μας, της οποίας η οικονομία εξαρτάται από τα ταξιδιωτικά έσοδα;

Σίγουρα είναι ένας τομέας που μας ενδιαφέρει άμεσα, όμως δεν είμαι ειδικός στο θέμα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, απ' όσο μαθαίνω δεν έχουμε δει ακόμα κάποιο απτό αποτέλεσμα συνεργασίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο που να επιτρέπει τουρισμό χωρίς να προϋποθέτει καραντίνα στη χώρα προορισμού. Διμερείς συμφωνίες ίσως είναι ευκολότερο να υπάρξουν με την προϋπόθεση ότι πιστοποιούνται όσοι ταξιδιώτες φεύγουν από τις χώρες τους για διακοπές στο εξωτερικό.

HD: H έγκριση φαρμάκων, όπως το remdesivir για θεραπεία Covid-19, δεν θα οδηγήσει σε μια fair-price επανατιμολόγησή τους, η οποία όμως ταυτόχρονα να είναι και cost-effective; Και ποια θα μπορούσε να είναι μια τέτοια τιμή, όταν μιλάμε για δισεκατομμύρια σκευάσματα; Ή σε τέτοιες ακραίες ιστορικά περιπτώσεις δεν θα ισχύσουν όλα όσα ξέραμε για τον καθορισμό των τιμών;

Tο ύψος της τιμής είναι μια πραγματικά πολυ-παραγοντική μεταβλητή. Ένας βασικός παράγοντας είναι το αποτέλεσμα του φαρμάκου: αν, όπως έχει γίνει γνωστό από πρόσφατη μελέτη, η χορήγησή του μειώνει το recovery time ασθενών κατά 4 ημέρες, η τιμή του θα είναι πολύ χαμηλότερη από το αν καταδεικνυόταν ότι μείωνε τη θνητότητα. Ένας άλλος παράγοντας είναι ο όγκος παραγωγής και το αν ένας συγκεκριμένος κατασκευαστής έχει την παραγωγική δυναμικότητα να παράξει τις δόσεις που χρειάζονται σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.

Σε περιπτώσεις ακραίες, όπως αυτή που βιώνουμε, τα εργαλεία που έχουμε περιλαμβάνουν την ηθεληματική αδειοδότηση (voluntary licensing) και την υποχρεωτική αδειοδότηση (compulsory licensing) εκ μέρους του κατασκευαστή, έτσι ώστε να υπάρξει παραγωγή σε σύντομο χρονικό διάστημα. Η διαφορά τους έγκειται στο γεγονός ότι στην πρώτη περίπτωση ο κατασκευαστής επιδιώκει να συνάψει συμφωνίες με άλλους κατασκευαστές, έτσι ώστε να υπάρξει παραγωγή στο βαθμό που απαιτείται, ενώ στη δεύτερη περίπτωση, υποχρεούται σε μια τέτοια συμφωνία από το σύστημα υγείας μιας χώρας. Και στις δυο περιπτώσεις, η τιμή του προϊόντος είναι χαμηλή –κοντά στην τιμή ενός γενοσήμου– και ανεξάρτητη από το μέγεθος του οφέλους που μπορεί να έχει το φάρμακο.

HD: Πόσο πιθανό θεωρείτε να υπάρξει μια διεθνής συμφωνία για την προμήθεια του εμβολίου, όταν αυτό υπάρξει, σε όλο τον κόσμο, τη στιγμή που ήδη από την πρώτη στιγμή της πανδημίας υπήρχε σκληρός ανταγωνισμός σε διεθνές επίπεδο και πολλές χώρες απαγόρευσαν τις εξαγωγές ιατροφαρμακευτικού υλικού, εξοπλισμού προστασίας και άλλων σημαντικών για την αντιμετώπιση της κρίσης ειδών;

Θα πρέπει να υπάρξει μια τέτοια συμφωνία, όπως επίσης θα πρέπει να υπάρξει συμφωνία για την παραγωγή του εμβολίου (ή των εμβολίων) έτσι ώστε να καλυφθεί η ζήτηση με το μικρότερο δυνατό κόστος. Επίσης ο εμβολιασμός πρέπει να γίνει με κάποια σειρά: οι ευπαθείς ομάδες και το νοσηλευτικό προσωπικό να έχουν προτεραιότητα, για παράδειγμα.

HD: Η πανδημία φυσικά είναι το κυρίαρχο θέμα, όμως υπάρχουν στον κόσμο και άλλες σοβαρές ασθένειες που εξελίσσονται. Πόσο θεωρείτε ότι το lockdown, η μείωση της παραγωγικής δραστηριότητας και η ενασχόληση με τις θεραπείες και το εμβόλιο κατά του κορονοϊού έχουν επιβραδύνει το R&D για την ανάπτυξη νέων φαρμάκων;

Πιστεύω ότι ο σχεδιασμός για το R&D είναι μακροπρόθεσμος και δύσκολα θα επηρεαστεί σημαντικά. Αναπόφευκτα, μπορεί να υπάρξει μερικός επαναπροσδιορισμός πόρων πάνω στο πλαίσιο που διαμορφώνει ο κορονοϊός, αλλά έχουν διατεθεί επιπλέον πόροι για έρευνα και ανάπτυξη στο συγκεκριμένο πεδίο. Επίσης να μην ξεχνάμε ότι σε γενικές γραμμές από το σύνολο της καινοτομίας και των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας που διαθέτει η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα, ιστορικά λιγότερο από το 8% αξιοποιείται.

HD: H πανδημία κατέδειξε όλες τις αδυναμίες των συστημάτων υγείας στον πλανήτη και κυρίως τα κενά στην εντατική θεραπεία, αλλά και στην φροντίδα των ηλικιωμένων ατόμων (πχ. ηλικιωμένοι αφέθηκαν μόνοι να πεθάνουν στα γηροκομεία). Η επόμενη μέρα μήπως θα μας αναγκάσει να επανασχεδιάσουμε το σύστημα υγείας και εάν ναι, ποια σημεία θα πρέπει να ξαναδούμε;

To πολύ βασικό που κατέδειξε η πανδημία είναι ότι το δημόσιο σύστημα υγείας παρ' όλα τα προβλήματα που έχει, είναι σε θέση να αντεπεξέλθει στις ανάγκες του πληθυσμού και να διαχειριστεί τη σοβαρότερη υγειονομική κρίση των τελευταίων 100 χρόνων. Το δημόσιο σύστημα υγείας θα βγει ενισχυμένο, πχ με περισσότερες κλίνες ΜΕΘ. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλα έχουν λυθεί. Χρειάζονται παρεμβάσεις για να βελτιωθεί η οργάνωση και η αποδοτικότητα του συστήματος, και έμφαση στην πρόληψη και την πρωτοβάθμια φροντίδα.