Παχυσαρκία: Η επιδημία του 21ου αιώνα

Οι εποχές στις οποίες η τελευταία µπουκιά ισοδυναµούσε µε τη «δύναµή µας» και τα πεινασµένα παιδάκια στην Αφρική ήταν επιχείρηµα για να αδειάσουµε το πιάτο µας, αποτελούν πια «φαντάσµατα» του παρελθόντος, καθώς τα σύνδροµα των προηγούµενων γενεών που έκαναν τους ανθρώπους να εκτιµούν και την παραµικρή µπουκιά φαγητού, έχουν περάσει πλέον ανεπιστρεπτί. Η εισβολή του junk food στη ζωή µας, σε «συνεργασία» µε την καθιστική ζωή και τον περιορισµό της άσκησης, είναι οι βασικοί παράγοντες που µας έχουν οδηγήσει στο αντίθετο άκρο, ενώ έχουν «στέψει» την παχυσαρκία «βασίλισσα των επιδηµιών» του 21ου αιώνα και έχουν επιβάλει σε πολλούς τη «δικτατορία της ζυγαριάς». Κάθε τόσο βλέπουν το φως της δηµοσιότητας έρευνες που συνδέουν το αυξηµένο σωµατικό βάρος µε οτιδήποτε µπορεί να φανταστεί κανείς. «Τα αυξανόµενα ποσοστά παχυσαρκίας µεταξύ των νέων Αµερικανών θα µπορούσαν να υπονοµεύσουν το µέλλον του στρατού των ΗΠΑ» υποστήριξαν πρόσφατα δυο συνταξιούχοι στρατιωτικοί στην Αµερική, ενώ στη Ρουµανία η κυβέρνηση κατέθεσε πρόταση για τη φορολόγηση των φαγητών που είναι πλούσια σε ζάχαρη και λιπαρά! Η παχυσαρκία είναι πια η ταχύτερα αναπτυσσόµενη µάστιγα για τη δηµόσια υγεία συνοψίζουν συµπερασµατικά οι επιστήµονες, ενώ και στην Ελλάδα όπου γεννήθηκε η µεσογειακή διατροφή, τα αντίστοιχα ποσοστά είναι αρκετά υψηλά ώστε να παίρνουµε «τιµητικές» πρωτιές σε ολόκληρη την Ευρώπη, δηµιουργώντας προβληµατισµό σε ειδικούς και µη. Για το τι είναι παχυσαρκία, για τους κινδύνους που αυτή εγκυµονεί, για τις παγίδες της αλλά κυρίως για το τι θα πρέπει να προσέξουν οι γονείς ώστε να µη «φτιάξουν» παχύσαρκους ενήλικες, µιλά στο «Φαρµακευτικό Κόσµο» ο Ιωάννης Μανιός, Επίκουρος Καθηγητής στο Τµήµα Επιστήµης Διαιτολογίας – Διατροφής του Χαροκόπειου Πανεπιστηµίου.

Τι εννοούµε όταν µιλάµε για παχυσαρκία και ποιος είναι ο επιστηµονικός της ορισµός;

Ο επιστηµονικός ορισµός της παχυσαρκίας – όπως τουλάχιστον έχει δοθεί αυτός από διεθνείς φορείς – είναι το µακροχρόνια θετικό ενεργειακό ισοζύγιο το οποίο οδηγεί σε εναπόθεση λίπους στο σώµα. Όταν λέµε «µακροχρόνια θετικό ενεργειακό ισοζύγιο», αναφερόµαστε σε µια αυξηµένη ενεργειακή πρόσληψη σε σχέση µε µια χαµηλή ενεργειακή δαπάνη. Με άλλα λόγια, αυξηµένη πρόσληψη θερµίδων από το φαγητό, σε σχέση µε µια χαµηλή δαπάνη θερµίδων από τις καθηµερινές µας δραστηριότητες.

Ποια είναι η διαφορά µεταξύ ενός φυσιολογικού, ενός υπέρβαρου και ενός παχύσαρκου ανθρώπου;

Για να αξιολογήσουµε το σωµατικό βάρος κάποιου, χρησιµοποιούµε το Δείκτη Μάζας Σώµατος. Ο Δείκτης Μάζας Σώµατος είναι το πηλίκο του βάρους, εκφρασµένου σε κιλά, δια του ύψους, εκφρασµένου σε µέτρα, στο τετράγωνο. Είναι ένας πρακτικός τρόπος υπολογισµού. Όταν το πηλίκο αυτής της διαίρεσης στους ενήλικες έχει τιµές µεταξύ 18,5 και 25, τότε το βάρος κάποιου είναι φυσιολογικό για το ύψος του. Εάν είναι κάτω από 18,5 το άτοµο είναι ελλιποβαρές. Εάν το πηλίκο αυτό είναι από 25 µέχρι 30, τότε το άτοµο είναι υπέρβαρο. Αν είναι 30 µε 35, έχουµε πρώτου βαθµού παχυσαρκία, αν είναι 35 µε 40 έχουµε δεύτερου βαθµού παχυσαρκία και όταν είναι πάνω από 40 έχουµε τρίτου βαθµού παχυσαρκία. Αυτό που θα ήθελα ωστόσο να επισηµάνω είναι ότι ο Δείκτης Μάζας Σώµατος είναι απλά ένα εύκολο και γρήγορο «εργαλείο» για να αξιολογήσει κάποιος το βάρος του. Στην πραγµατικότητα όµως, αυτό που θέλουµε είναι να µετρήσουµε το λίπος. Για παράδειγµα, ορισµένες γυναίκες ή κορίτσια που ακολουθούν αυστηρές δίαιτες, µε αποτέλεσµα το βάρος τους συχνά να αυξοµειώνεται, µπορεί να έχουν φυσιολογικές τιµές για το Δείκτη Μάζας Σώµατος, αλλά το ποσοστό λίπους στο σώµα τους να είναι αυξηµένο.

Αντίστοιχα, πότε ένα παιδί θεωρείται παχύσαρκο;

Οι παραπάνω τιµές αναφοράς που σας έδωσα για το Δείκτη Μάζας Σώµατος αφορούν στους ενήλικες. Όταν µιλάµε για παιδιά και εφήβους χρησιµοποιούµε πάλι το ίδιο εργαλείο, αλλά οι τιµές εδώ διαφοροποιούνται. Δηλαδή, υπάρχει µια ειδική κλίµακα µε τιµές αναφοράς που διαφοροποιούνται ανά έξι µήνες, µε τη βοήθεια των οποίων αξιολογούµε τι θεωρείται φυσιολογικό βάρος και τι θεωρείται υπέρβαρο όταν πρόκειται για παιδιά και εφήβους.

Ποιες είναι οι αιτίες της παχυσαρκίας; Είναι το κακό φαγητό και η καθιστική ζωή ή µπορεί να παίζει ρόλο και κάποιος κληρονοµικός παράγοντας;

Οι αιτίες της παχυσαρκίας είναι πολλές και για την ακρίβεια διαφορετικές σε κάθε πληθυσµό, ανάλογα µε το αν µιλάµε για παιδιά, εφήβους ή ενήλικες. Πολύ συχνά στις συµπεριφορές που οδηγούν σε αυξηµένη πρόσληψη θερµίδων συµπεριλαµβάνεται και η κατανάλωση «κρυµµένων» θερµίδων, όπως είναι αυτές που έχουν τα αναψυκτικά, οι τυρόπιτες, οι πίτσες αλλά και πολλά τρόφιµα που υπάρχουν στα κυλικεία. Για παράδειγµα, µπορεί να θεωρούµε ότι µία τυρόπιτα είναι µια υγιεινή επιλογή. Και όµως, πρόκειται για τροφή που κρύβει πάνω από 450 θερµίδες. Συνεπώς, οι «κρυµµένες» θερµίδες που δεν τις συνειδητοποιεί ο κόσµος είναι ένα πρόβληµα. Φυσικά, από την άλλη πλευρά η χαµηλή σωµατική άσκηση, υπό την έννοια της ηµερήσιας δραστηριότητας κάθε µορφής, είναι κι αυτή υπεύθυνη για την παχυσαρκία. Σε ό,τι αφορά στην κληρονοµικότητα, θα ήθελα να τονίσω το εξής: υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που µπορεί να χαρακτηρίζονται από έναν καθιστικό τρόπο ζωής ή να έχουν άσχηµες διατροφικές συνήθειες, αλλά να είναι γενετικά «προστατευµένοι» ως προς το να µην εµφανίσουν αυξηµένο σωµατικό βάρος. Αυτοί λοιπόν οι άνθρωποι έχουν το «προνόµιο» να µην είναι το ίδιο ευάλωτοι στην παχυσαρκία, σε σχέση µε κάποιους άλλους ανθρώπους που ακολουθούν το ίδιο µοντέλο συµπεριφοράς.

Ωστόσο, συνήθως τα άτοµα µε αυξηµένο σωµατικό βάρος έχουν µεν τη γενετική προδιάθεση, αλλά κυρίως έχουν τις «λάθος συµπεριφορές». ’ρα, η γενετική προδιάθεση µπορεί να υπάρχει, αλλά είναι µόνο προδιάθεση κι αυτό σηµαίνει ότι µε ένα σωστό τρόπο διατροφής και µε άσκηση, το πρόβληµα του αυξηµένου βάρους µπορεί να µην εµφανιστεί ποτέ.

Τα ποσοστά παχυσαρκίας είναι υψηλά στην Ελλάδα;

Δυστυχώς, σε ό,τι αφορά στα ποσοστά παχυσαρκίας, η Ελλάδα είναι σε πολύ υψηλή θέση και στον ενήλικο και στο παιδικό πληθυσµό. Έχουµε από τις υψηλότερες τιµές στην Ευρώπη και στον κόσµο.

Πιστεύετε ότι η παχυσαρκία τείνει να πάρει τη µορφή επιδηµίας;

Ήδη είναι µια επιδηµία. Αρκεί να σκεφτούµε µόνο ότι στον ελληνικό παιδικό πληθυσµό, τα παιδιά που χαρακτηρίζονται ως υπέρβαρα ή παχύσαρκα αποτελούν περίπου το 35-40% του συνολικού πληθυσµού. Στους δε ενήλικες και όσο ανεβαίνει η ηλικία, δηλαδή από τα 20, στα 40, στα 60 κτλ., τα ποσοστά αυτά φτάνουν στο 60 και στο 70% του πληθυσµού. Αντιλαµβάνεστε λοιπόν ότι αφού η παχυσαρκία αφορά τις µεγάλες µάζες του πληθυσµού, ουσιαστικά µιλάµε για µια επιδηµία.

Ποιες είναι οι επιπλοκές που προκαλεί στην υγεία η παχυσαρκία;

Η παχυσαρκία οδηγεί σε πάρα πολλά προβλήµατα υγείας. Τα πιο συνηθισµένα είναι ο σακχαρώδης διαβήτης και τα καρδιαγγειακά νοσήµατα, ενώ η παχυσαρκία σχετίζεται ακόµα και µε διάφορες µορφές καρκίνου, αλλά και µε κάθε νόσο που θα µπορούσε κανείς να φανταστεί. Σίγουρα πάντως η παχυσαρκία είναι άµεσα συνυφασµένη µε το σακχαρώδη διαβήτη και τα καρδιαγγειακά νοσήµατα, στα οποία συνυπολογίζω την υψηλή χοληστερόλη, τα υψηλά τριγλυκερίδια και την αυξηµένη αρτηριακή πίεση. Και επιµένω στα τελευταία συµπτώµατα, καθώς µε το που διορθώνει κάποιος λίγο το βάρος του, αµέσως βλέπει και τα επίπεδα του σακχάρου να πέφτουν, αλλά και την αρτηριακή πίεση να µειώνεται γρήγορα.

Η παχυσαρκία αφαιρεί χρόνια ζωής;

Ναι, αφαιρεί. Όσοι έχουν αυξηµένο σωµατικό βάρος, κινδυνεύουν όπως είπαµε από πάρα πολλά νοσήµατα, ενώ φαίνεται ότι έχουν και χαµηλότερο προσδόκιµο ζωής.

Πότε ένας παχύσαρκος πρέπει να αναζητήσει ιατρική βοήθεια;

Ουσιαστικά ένας παχύσαρκος θα µπορούσε να καταφύγει σε ένα γιατρό και συγκεκριµένα στη χειρουργική αντιµετώπιση του προβλήµατός του, όταν ο Δείκτης Μάζας Σώµατος που αναφέραµε είναι πάρα πολύ αυξηµένος, δηλαδή είναι πάνω από το 40, αλλά και αν έχει ήδη επανειληµµένα αποτύχει να ρυθµίσει το σωµατικό του βάρος, αλλάζοντας τον τρόπο ζωής του. ’ρα σε αυτή τη περίπτωση, όταν και τα δύο παραπάνω συµβαίνουν, τότε ίσως ο παχύσαρκος πρέπει να επισκεφθεί κάποιον ειδικό και να εξετάσει το ενδεχόµενο της χειρουργικής επέµβασης.

Αναφέραµε ήδη τη χειρουργική επέµβαση ως τρόπο αντιµετώπισης της παχυσαρκίας. Πέρα όµως από αυτή, ποιοι άλλοι τρόποι υπάρχουν;

Όπως αναφέραµε και στην αρχή, ο ορισµός της παχυσαρκίας είναι το µακροχρόνιο θετικό ισοζύγιο ενέργειας. ’ρα για να µπορέσει κάποιος να διορθώσει το βάρος του, δεν έχει παρά µακροχρόνια και πάλι να µετατρέψει το θετικό ισοζύγιο ενέργειας σε αρνητικό. Δηλαδή, σε επίπεδο εβδοµάδας, µήνα και έτους, οι προσλαµβανόµενες από το φαγητό θερµίδες να είναι λιγότερες από αυτές που «καίει» στις καθηµερινές του δραστηριότητες. Αυτό είναι το µυστικό, το µόνο ουσιαστικά, µυστικό της επιτυχίας.

Οι χηµικές δίαιτες, καθώς και οι λεγόµενες «ιδιόρρυθµες» δίαιτες, θα µπορούσαν να είναι η απάντηση στην προσπάθεια ενός παχύσαρκου ατόµου για να µειώσει το σωµατικό βάρος του;

Αν µε τον όρο «χηµική δίαιτα» εννοούµε για παράδειγµα τη δίαιτα ’τκινς, µια δίαιτα που ακούµε πάρα πολύ, θα πρέπει να πούµε ότι σε αυτή τη δίαιτα το ζητούµενο είναι ο ασθενής να καταναλώνει ελάχιστους υδατάνθρακες, µε απεριόριστη πρόσληψη πρωτεΐνης και λίπους. Αυτό βασίζεται στο σκεπτικό ότι ένα φαγητό που περιέχει µόνο κρέας δεν είναι τόσο εύληπτο αν δε συνοδεύεται από λαχανικά, πατάτες ή ψωµί, λόγου χάρη. Από την άλλη πλευρά, το «µυστικό» βρίσκεται στο ότι όταν κάποιος δεν προσλαµβάνει υδατάνθρακες, δε µπορεί να µεταβολίσει καλά το λίπος και κατά συνέπεια, το σώµα του αυξάνει τις κετόνες. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα ο οργανισµός να οδηγείται σε αυξηµένη ούρηση, προκειµένου να τις αποβάλει. ’ρα, ο ασθενής δε χάνει λίπος αλλά χάνει γρήγορα νερό, µε αποτέλεσµα να αφυδατώνεται. Αυτό στο οποίο θέλω να καταλήξω είναι το εξής: δε θα πρέπει να κρίνουµε το αποτέλεσµα µιας δίαιτας µόνο µε κριτήριο τη βραχυπρόθεσµη απώλεια σωµατικού βάρους. Μια δίαιτα πρέπει να µπορεί να υιοθετηθεί µακροπρόθεσµα, να µπορεί δηλαδή να γίνει µέρος του τρόπου ζωής του ενδιαφεροµένου, έτσι ώστε να µπορεί να την ακολουθεί στο διηνεκές, χωρίς να καταπιέζεται. Και µια χηµική δίαιτα, είναι µια “καταπιεστική” δίαιτα. Επίσης, δε θα πρέπει να ξεχνάµε ότι µια δίαιτα θα πρέπει πάντα να είναι ισορροπηµένη και να εξασφαλίζει όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά.

Υπάρχουν περιπτώσεις κατά τις οποίες η παχυσαρκία έχει ψυχολογική ρίζα; Κατά τη γνώµη σας, οι παχύσαρκοι θα πρέπει να λαµβάνουν και ψυχολογική στήριξη;

Όταν µιλάµε για πολύ υψηλά ποσοστά παχυσαρκίας, σίγουρα υπάρχει και µια ψυχολογική διάσταση στο όλο πρόβληµα. Όπως αντιλαµβάνεστε, όταν κάποιος αισθάνεται ότι το βάρος του τον αποµονώνει κοινωνικά, επαγγελµατικά ή και στην προσωπική του ζωή, αυτό ίσως επηρεάζει και τη συναισθηµατική του υγεία. Έτσι, κάποιος που αποµονώνεται από το κοινωνικό του περιβάλλον, πολύ συχνά µπορεί να «τιµωρεί» τον εαυτό του ή να καταφεύγει στην υπερκατανάλωση φαγητού. Πολλές φορές υπάρχει και µια συναισθηµατική και ψυχολογική διάσταση πίσω από αυτό το πρόβληµα. Τι όµως ξεκινάει πρώτο δεν είναι ξεκάθαρο. Είναι η συναισθηµατική κατάσταση που µας οδηγεί στο φαγητό ή το φαγητό και το σωµατικό βάρος που µας οδηγεί σε µια άσχηµη ψυχολογική κατάσταση; Είναι λοιπόν ένας φαύλος κύκλος που οδηγεί σε µια «αλυσίδα», σε µια συνεχή υπερπρόσληψη τροφής και θερµίδων που τελικά µπορεί να διατηρεί σε πολύ υψηλά επίπεδα το σωµατικό βάρος ατόµων που έχουν κάποια προβλήµατα ψυχολογικής φύσης (χαµηλή αυτοπεποίθηση, κατάθλιψη κτλ.).

Οι παχύσαρκοι έχουν σαφή εικόνα του σώµατος τους ή έρχονται σε σας για να χάσουν 1-2 κιλά;

Συνήθως αυτοί που απευθύνονται στους διαιτολόγους για να χάσουν 1 ή 2 κιλά –κυρίως πρόκειται για νεαρές κοπέλες– είναι αυτοί που δεν έχουν ανάγκη να χάσουν βάρος. Υπάρχουν όµως, από την άλλη µεριά, άνθρωποι που έχουν αυξηµένο σωµατικό βάρος και αισθάνονται πάρα πολύ καλά µε τον εαυτό τους. Υπάρχει λοιπόν κι αυτή η περίπτωση, κατά την οποία κάποιοι – συνήθως αυτό αφορά σε ενήλικες ή πιο µεγάλης ηλικίας άτοµα – είτε δεν ενοχλούνται (αισθητικά) από το αυξηµένο βάρος τους, είτε θεωρούν ότι το να έχουν αυξηµένο σωµατικό βάρος είναι αναµενόµενο και φυσιολογικό για την ηλικία τους. Σε κάθε περίπτωση όµως, δε θα πρέπει να παραβλέπουµε τους κινδύνους υγείας που αυτό εγκυµονεί, ανεξάρτητα από το αν είναι ή όχι αποδεκτό για την αισθητική µας.

Πόσο σηµαντικό ρόλο παίζει το περιβάλλον ενός παχύσαρκου ατόµου στη «µάχη» του για απώλεια βάρους;

Παίζει πάρα πολύ σηµαντικό ρόλο και για τα παιδιά και για τους ενήλικες. Για να µπορέσει κάποιος να χάσει σωµατικό βάρος, εφ’ όσον φυσικά το θέλει, σαφώς και το περιβάλλον του πρέπει να στηρίζει αυτή την επιλογή του. Το τονίζουµε επειδή υπάρχει και η περίπτωση µία οικογένεια να θεωρεί ότι το να έχουµε λίγο αυξηµένο βάρος είναι και κοινωνικά και αισθητικά αποδεκτό. Για κάποιον όµως που θεωρεί ότι αυτό το επιπλέον βάρος δεν είναι επιθυµητό και θέλει να το χάσει, είναι πολύ σηµαντική η στήριξη της οικογένειας. Για παράδειγµα, δε µπορεί η σύζυγος να κάνει δίαιτα και ο σύζυγος να υπερκαταναλώνει τροφή. Καταλαβαίνετε ότι το πιο σηµαντικό ερέθισµα για την πρόσληψη τροφής είναι η ίδια η έκθεση σε αυτήν. Πολύ συχνά τρώµε γιατί απλά βρίσκουµε φαγητό ή γλυκά µπροστά µας. Ένα πρώτο πράγµα που πρέπει να κάνει, λοιπόν, όποιος ξεκινά δίαιτα, είναι να «εξαφανίσει» από το σπίτι όλα εκείνα τα ερεθίσµατα που τον οδηγούσαν ασυναίσθητα στην κατανάλωση αυτής της τροφής. ’ρα, αν θεωρήσουµε την οικογένεια ως οµάδα, η οµάδα αυτή συνολικά θα πρέπει να ακολουθήσει το ίδιο πρόγραµµα. Αυτό είναι ακόµα πιο σηµαντικό όταν πρόκειται για παιδιά. Σε καµία περίπτωση η δίαιτα ή το πρόγραµµα ισορροπηµένης διατροφής δε θα πρέπει να αφορά µόνο το παιδί, θα πρέπει να αφορά όλη την οικογένεια. Δε µπορεί το παιδί να τρώει σαλάτες και όσπρια και οι υπόλοιποι πίτσες και σουβλάκια.

Μπορεί η παχυσαρκία να συνδέεται µε την υπογονιµότητα;

Φυσικά και µπορεί. Όπως υπογραµµίσαµε, η παχυσαρκία έχει σχέση µε πάρα πολλές ασθένειες και έχει να κάνει και µε την υπογονιµότητα, κυρίως στους άνδρες. Το αυξηµένο σωµατικό βάρος µπορεί να ευθύνεται για τη χαµηλή κινητικότητα ή τη χαµηλή γονιµότητα του σπέρµατος.

Παχυσαρκία και εγκυµοσύνη: Πόσο επικίνδυνη µπορεί να είναι η παχυσαρκία για τις γυναίκες κατά την εγκυµοσύνη; Ενδείκνυται η δίαιτα σε γυναίκες που εγκυµονούν;

Η παχυσαρκία είναι πρόβληµα κατά την εγκυµοσύνη και για τη µητέρα αλλά και για το έµβρυο. Υπάρχουν κάποιες τιµές που νοµίζω ότι είναι σηµαντικό να καταγραφούν: µια ελλιποβαρής πριν την εγκυµοσύνη γυναίκα ενδείκνυται να πάρει καθ’ όλη τη διάρκεια των 9 µηνών από 13 έως 18 κιλά περίπου. Μια κανονικού βάρους σώµατος γυναίκα, θα πρέπει να πάρει στην εγκυµοσύνη 11 µε 16 κιλά περίπου. Μια γυναίκα που είναι υπέρβαρη πριν την εγκυµοσύνη, µπορεί να πάρει από 7 έως 11 κιλά, ενώ µια παχύσαρκη θα πρέπει στο τέλος των 9 µηνών της εγκυµοσύνης να έχει πάρει 5 µε 9 κιλά το πολύ. Βλέπουµε λοιπόν ότι όσο πιο αυξηµένο είναι το βάρος της γυναίκας πριν από την εγκυµοσύνη, τόσο λιγότερα είναι τα κιλά που θα πρέπει να πάρει. Το µεγαλύτερο πρόβληµα για το έµβρυο είναι ότι µια υπέρβαρη µητέρα µπορεί να εµφανίσει διαβήτη κύησης και αυτό είναι πάρα πολύ σηµαντικό πρόβληµα, διότι το παιδί µπορεί να γεννηθεί µεγαλόσωµο (κυρίως µε αυξηµένο σωµατικό βάρος), παράγοντας που αυξάνει τις πιθανότητες για εµφάνιση παχυσαρκίας ή διαβήτη στην ενήλικη ζωή του. Από την άλλη πλευρά, όταν µείνει έγκυος µια γυναίκα δε θα πρέπει να κάνει δίαιτα για να χάσει βάρος. Θα πρέπει όµως να προσέξει ώστε να διατηρήσει αυτό το βάρος, όπως είπαµε, ανάλογα µε το βάρος που είχε πριν την εγκυµοσύνη, δηλαδή να µην το ξεπεράσει, αλλά να κινηθεί µέσα στα συνιστώµενα για την περίπτωσή της κιλά.

Είπατε ότι µια παχύσαρκη γυναίκα υπάρχει πιθανότητα να γεννήσει ένα παχύσαρκο παιδί. Τελικά, οι παχύσαρκοι γονείς «φτιάχνουν» παχύσαρκα παιδιά;

Οι πιθανότητες παχύσαρκοι γονείς να έχουν παχύσαρκα παιδιά είναι µεγαλύτερες από το να έχουν παχύσαρκα παιδιά γονείς µε χαµηλό ή κανονικό σωµατικό βάρος. Κι εδώ ωστόσο θα πρέπει να προσέξουµε πάρα πολύ: δεν είναι τόσο η γενετική προδιάθεση που κληροδοτούν οι γονείς στα παιδιά, όσο οι συµπεριφορές και οι συνήθειες που τους “µαθαίνουν”. Οι γονείς αποτελούν πρότυπα. Πάντα τα παιδιά µιµούνται τους γονείς και υιοθετούν τις αντίστοιχες συµπεριφορές, συµπεριλαµβανοµένων και συνηθειών διατροφής και σωµατικής άσκησης.

Ένα υπέρβαρο παιδί είναι ένας εν δυνάµει παχύσαρκος ενήλικας; Ή ισχύει αυτό που έλεγαν οι παλιοί ότι «θα το πάρει σε µπόι»;

Πρόσφατα ερευνητικά δεδοµένα δείχνουν ότι ίσως τα παιδιά αυτά έχουν κίνδυνο να πάρουν λιγότερο ύψος από αυτό που ήταν γενετικά προκαθορισµένο κι αυτό διότι φτάνουν στην ηλικία ωρίµανσης νωρίτερα. ’ρα λοιπόν, ένα κοριτσάκι που εµφανίζει πρόωρη εµµηναρχή στην ηλικία των 8 χρόνων αντί στην ηλικία των 12 ή 13, είναι πιθανό να σταµατήσει να ψηλώνει πολύ νωρίτερα απ’ ότι αν εµφάνιζε περίοδο πιο µετά και είχε συνεπώς µερικά χρόνια ακόµα µπροστά της να πάρει κι άλλο ύψος.

Ας πάµε τώρα στο θέµα της συµβολής των γονέων. Τι θα πρέπει να προσέξουν οι γονείς ώστε να προλάβουν την υπερβολική αύξηση του σωµατικού βάρους των παιδιών τους;

Ας ξεκινήσουµε από την αρχή. Αυτό που θα πρέπει οι γονείς να προσέξουν, αν αυτό είναι εφικτό, είναι να έχουν φυσιολογικό βάρος πριν από τη σύλληψη ακόµα του παιδιού. Κατά τη διάρκεια της εγκυµοσύνης, η µητέρα πρέπει να προσέξει ώστε να µην πάρει πάρα πολλά κιλά και να µην εµφανίσει διαβήτη κύησης. Πρέπει επίσης να θηλάσει το µωρό της τουλάχιστον για 6 µήνες και να µην επιδιώξει γρήγορη αύξηση του ύψους και του βάρους του βρέφους για τα πρώτα χρόνια της ζωής του. Και φυσικά, οι γονείς θα πρέπει να θυµούνται πάντα ότι οι ίδιοι αποτελούν πρότυπα για τα παιδιά τους. ’ρα θα πρέπει να έχουν συµπεριφορές τέτοιες που θα ήθελαν να υιοθετηθούν από τα παιδιά τους.

Τα παιδιά που µένουν πολλές ώρες µε τον παππού και τη γιαγιά, τελικά παχαίνουν περισσότερο;

Δυστυχώς, πολλοί παππούδες και γιαγιάδες θεωρούν ότι η επιθυµητή εικόνα σώµατος του παιδιού είναι αυτή του αυξηµένου βάρους. Θεωρούν δηλαδή το παχουλό ή το ελαφρώς παχουλό παιδί ως ένα υγιές παιδί. Έτσι, µε αυτό το πρότυπο, αυτή την εσφαλµένη εικόνα για το ιδανικό βάρος και χωρίς καµία παιδεία και εκπαίδευση περί ισορροπηµένης διατροφής, οι παππούδες θα µπορούσαν να µετατραπούν σε ένα περιβάλλον «επικίνδυνο» για να πάρουν επιπλέον βάρος τα εγγόνια τους.

Τα παιδιά που είναι ήδη παχύσαρκα θα πρέπει να κάνουν αυστηρή δίαιτα ή αρκούν ο έλεγχος στη διατροφή και η άσκηση;

Γενικά εγώ είµαι εναντίον της αυστηρής δίαιτας. Η αυστηρή δίαιτα, δηλαδή η υποθερµιδική, εξαντλητική δίαιτα µπορεί να έχει θεαµατικά αποτελέσµατα σε σύντοµο χρονικό διάστηµα, αλλά δε µπορεί να την ακολουθήσει το άτοµο για πολύ καιρό. Μπορούµε βεβαίως να είµαστε λίγο αυστηροί στην αρχή για να ενθουσιαστεί µε τα άµεσα αποτελέσµατα ο ενδιαφερόµενος, αλλά κυρίως θα πρέπει να στοχεύουµε µακροπρόθεσµα, ειδικά όταν πρόκειται για ένα παιδί, έτσι ώστε να υιοθετηθεί ένας ισορροπηµένος τρόπος ζωής. Πρέπει να µπουν δηλαδή στο πρόγραµµά του ένας ισορροπηµένος τρόπος διατροφής και η καθηµερινή άσκηση. Και όταν λέµε άσκηση, εννοούµε οποιαδήποτε µορφή σωµατικής δραστηριότητας που πάνω απ’ όλα το ευχαριστεί και του είναι εύκολη. Μπορεί δηλαδή ένα παιδί να κάνει καθηµερινά µισή ώρα περπάτηµα µε τους γονείς του ή ποδήλατο µε φίλους. Οτιδήποτε.

Αληθεύει ότι το φαγητό µπροστά στην τηλεόραση οδηγεί στην παχυσαρκία;

Ας το δούµε «ανάποδα». Ο πολύς χρόνος που αφιερώνει ένα άτοµο στην τηλεόραση βοηθά στην αύξηση της παχυσαρκίας, καθώς εξυπακούεται ότι το άτοµο αυτό κάνει καθιστική ζωή. Όταν «ακινητοποιούµαι» σε ένα καναπέ κάνω καθιστική ζωή κι αυτό οδηγεί κατ’ επέκταση σε µια χαµηλή ενεργειακή δαπάνη, δηλαδή σε χαµηλή κατανάλωση θερµίδων. Αν αυτό συνδυαστεί µε την κατανάλωση τροφής, κάτι που πολλές φορές γίνεται ασυναίσθητα µπροστά στην τηλεόραση, χωρίς να καταλαβαίνουµε την ποσότητα που καταναλώνουµε, τότε το πρόβληµα είναι διπλό. Αφ’ ενός δεν «καίµε» θερµίδες και αφ’ ετέρου υπερπροσλαµβάνουµε θερµίδες, όντας απορροφηµένοι στην τηλεόραση.

Τελικά, αν κάποιος τρώει γρήγορα έχει περισσότερες πιθανότητες να γίνει παχύσαρκος;

Όταν κάποιος καταναλώνει γρήγορα την τροφή που έχει µπροστά του, το ερέθισµα, η εντολή δηλαδή από το στοµάχι και το πεπτικό σύστηµα, δεν προλαβαίνει να φτάσει στον εγκέφαλο, ενώ παράλληλα δεν προλαβαίνουν να ανέβουν τα επίπεδα γλυκόζης στο αίµα και να δώσουν το «σήµα» ότι υπάρχει τροφή στο στοµάχι, ένα «σήµα» που θα το µεταφράζαµε στη φράση «Σταµάτα να τρως, χόρτασες». Αν είναι γρήγορη η διαδικασία της κατάποσης, αν δηλαδή καταπίνουµε κυριολεκτικά χωρίς να µασήσουµε, τότε µπορεί να φάµε περισσότερη ποσότητα φαγητού πριν καλά καλά το καταλάβουµε. Αντίθετα, αν φάµε αργά, θα προλάβουµε πριν αδειάσουµε το πιάτο µας να αισθανθούµε την αίσθηση του κορεσµού και να σταµατήσουµε να τρώµε πριν «σκάσουµε». ’ρα, η απάντηση είναι ναι, τρώγοντας αργά προσλαµβάνουµε λιγότερη ποσότητα φαγητού.

Για ένα παχύσαρκο άτοµο που κατορθώνει να αδυνατίσει είναι εύκολο να παραµείνει αδύνατο ή πρέπει να καταβάλει µεγαλύτερη προσπάθεια σε σχέση µε τον υπόλοιπο πληθυσµό;

Ούτε εδώ δεν υπάρχει µια απάντηση µε ένα ναι ή ένα όχι. Αυτό που ισχύει είναι ότι όσο πιο νωρίς κάποιος αδυνατίσει, για παράδειγµα στην εφηβεία, τόσο πιο εύκολο είναι το να διατηρήσει αυτό το φυσιολογικό βάρος. Όσο πιο αργά και πιο «πιεστικά» συµβεί αυτό για κάποιον, επειδή κάτι τον υποχρέωσε να το κάνει (κάποια ασθένεια ή κάποιος άλλος παράγοντας), τόσο πιο εύκολα επανέρχεται στο βάρος που είχε αρχικά. Γενικά πάντως, όσο πιο αργά στη ζωή µας αποφασίσουµε να ελέγξουµε το βάρος µας, τόσο πιο δύσκολα θα µπορέσουµε να διατηρήσουµε ένα χαµηλό σωµατικό βάρος.

Η πρόληψη θα µπορούσε λοιπόν να είναι η λύση κατά της παχυσαρκίας;

Η πρόληψη γενικότερα είναι η «καλύτερη θεραπεία» και συνεπώς είναι η πιο αποτελεσµατική λύση για όλα τα προβλήµατα υγείας. Και στην παχυσαρκία λοιπόν ισχύει το ίδιο. Όσο πιο νωρίς προλάβει κάποιος την παχυσαρκία, τόσο πιο αποτελεσµατικός θα είναι. Κι αυτό πρέπει να γίνει ξεκινώντας, όπως είπαµε, από την εµβρυική και νηπιακή ηλικία.

Σε ό,τι αφορά στη µεσογειακή διατροφή, τι θα µπορούσαµε να πούµε; Θα µπορούσε αυτή να είναι η απάντηση στη παχυσαρκία;

Ένα ισορροπηµένο διαιτολόγιο και ένας σύγχρονος τρόπος διατροφής, στις βάσεις της µεσογειακής διατροφής, είναι ίσως η µόνη λύση για την πρόληψη και την αντιµετώπιση της παχυσαρκίας. Κι αυτό ουσιαστικά προτείνουµε, σε αυτή την αρχή βασιζόµαστε.