Oμοιοπαθητικό φαρμακείο

Ο Μάρκος Φιλιάνος είναι ένας συνάδελφος που με τη γενικότερη παρουσία και προσφορά του τιμά τον κλάδο μας. Επιστήμονας με σημαντική δράση και αξιολογότατο έργο, υπήρξε από τους πρωτεργάτες της ομοιοπαθητικής και της εθνοφαρμακολογίας στον τόπο μας.

’νθρωπος ξεχωριστός για το ήθος και την αξιοπρέπεια, τη σεμνότητα και τη σοβαρότητά του, τη συνέπεια και την προσήλωσή του σε αρχές και αξίες, προσωπικές, κοινωνικές, επιστημονικές, έχει κερδίσει την εκτίμηση των συναδέλφων του, με τον ίδιο τρόπο που ο πατέρας του, Σκεύος, έχει καταγραφεί στη μνήμη των φοιτητών του σαν ένας από τους πιο αγαπημένους πανεπιστημιακούς δασκάλους της δεκαετίας του ’70.

Γεννημένος το 1955 στην Αλεξάνδρεια, ο Μάρκος Φιλιάνος κατάγεται από μια οικογένεια με μακρά παράδοση στη φαρμακευτική.

Αφού τελείωσε τις σπουδές του, ξεκίνησε να εργάζεται ως ασκούμενος και έπειτα ως συστεγασμένος με τον Παύλο Τζιβανίδη στο φαρμακείο του στο Παγκράτι, το νυν φαρμακείο Κορρέ.

Ώσπου το 1988 άνοιξε το δικό του ομοιοπαθητικό φαρμακείο, πάλι στο Παγκράτι, με σύνθεση κατά ενενήντα τοις εκατό από ομοιοπαθητικά σκευάσματα.

Στη συνέντευξη που ακολουθεί ο Μάρκος Φιλιάνος μάς αναλύει το επάγγελμα του ομοιοπαθητικού φαρμακοποιού, τη φιλοσοφία, τις δυσκολίες και τις χαρές δημιουργικότητας που αυτό προσφέρει, μέσα από είκοσι χρόνων γνώση και εμπειρία.

Το φαρμακείο µου είναι ειδικευμένο στην ομοιοπαθητική για δύο λόγους. Αρχικά γιατί από μικρά παιδιά στην οικογένειά µας ακολουθούσαµε οµοιοπαθητική αγωγή. Έτυχε να έχουµε συγγενή ένα θείο του πατέρα µου, τον Ιωάννη Πικραµένο το γιατρό, ο οποίος είχε σπουδάσει στο Παρίσι και µετά εξάσκησε την οµοιοπαθητική ιατρική στην Αίγυπτο και στην Ελλάδα, στους Αμπελόκηπους της Αθήνας. Ο Ι. Πικραµένος ήταν από τους πρώτους που ασχολήθηκαν µε την οµοιοπαθητική στη χώρα μας και χορηγούσε τα φάρμακα σε σταγόνες. Ο άλλος λόγος που στράφηκα στην οµοιοπαθητική, εκτός από την παράδοση, ήταν ότι µε ενδιέφερε πολύ το αντικείμενο και θεώρησα ότι µου ταιριάζει περισσότερο από άλλους τομείς της επιστήμης μας, για πολλούς λόγους, θεωρητικούς και πρακτικούς.

Η φιλοσοφία της οµοιοπαθητικής ως επιστήμη παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον. Τι εννοώ; Όπως γνωρίζετε συχνά οι φαρμακοποιοί, κατ’ εντολή του γιατρού χορηγούμε στον ασθενή µας ένα φάρμακο που θα του δημιουργήσει µια τεχνητή νόσο. Κατά την κλασική θεραπευτική, την αλλοπαθητική, η τεχνητή νόσος θα είναι αντίθετη µε το ήδη υπάρχον πρόβληµα, δηλαδή, αν κάποιος έχει µια υπερδιέγερση, θα του δώσουµε ένα κατασταλτικό για να επέλθει η ισορροπία, κατά την ομοιοπαθητική θα δημιουργήσουμε µια τεχνητή νόσο όµοια µε αυτή που ήδη έχει ο άρρωστος. Υπάρχει ένας νόµος της φύσης -της κυβερνητικής ίσως, που τον διατύπωσε ο Χάνεµαν ιδρυτής της ομοιοπαθητικής, ο οποίος λέει ότι δύο όμοιες ασθένειες δεν μπορούν να συνυπάρξουν σε έναν οργανισµό ταυτόχρονα. Η µία διώχνει την άλλη. Κάτι παρόμοιο βλέπουμε και όταν κάποιος πάσχει από µια οξεία ασθένεια και προσβληθεί από µία δεύτερη οξεία ασθένεια πιο ισχυρή από την πρώτη. Η πρώτη ασθενέστερη αρρώστια φαίνεται να υποχωρεί για ολίγο χρονικό διάστημα, έως ότου θεραπευθεί η δεύτερη η σοβαρότερη και κατόπιν επανέρχεται µετά.

Η ίδια η φύση έχει την πρόνοια της αυτοθεραπείας. Προσπαθεί να λύση πρώτα τα σοβαρά προβλήματά της και μετά τα λιγότερο ενοχλητικά. Γιατί να µην την ακολουθήσουµε και να πάµε κόντρα δημιουργώντας µια αντίθετη ασθένεια που θα προκαλέσει δευτερογενώς αντίδραση στον οργανισµό και ίσως οδηγήσει προς λάθος κατεύθυνση; Η ιατρική είναι τέχνη και ως εκ τούτου και η φαρμακευτική θα πρέπει να συμβαδίζει. Τα ανωτέρω τα βλέπω στην καθ’ ημέραν πράξη.

Ταυτόχρονα, για µένα, τα οµοιοπαθητικά και τα φυτοθεραπευτικά σκευάσματα έχουν και µια άλλη αίγλη. Εγώ στο μπουκαλάκι που γράφει στην ετικέτα Belladonna, δεν βλέπω την κάψουλα, βλέπω την εικόνα του φυτού, και µάλιστα αν πρόκειται και για εξωτικό φυτό, είναι άλλη η ομορφιά. Πέρα, δηλαδή, από τη μορφή του τελικού προϊόντος και την συμπτωματολογία για την οποία ενδείκνυται το φάρµακο, είναι και η ιστορία του, πού φύεται το βότανο, πώς είναι το φύλλο του, ποιος το µάζεψε, ποιος το εισήγαγε στη θεραπευτική.

Όποιος ασχοληθεί µπορεί να αποκτήσει αυτή τη γνώση και νοµίζω ότι θα τον ανταμείψει, και µάλιστα πάρα πολύ, όχι µόνο από οικονοµική άποψη. Όταν φτιάχνεις ένα σκεύασµα ο ίδιος µε τα χέρια σου, νιώθεις µια άλλη ευχαρίστηση, νιώθεις ότι είσαι πιο κοντά στην ουσία των πραγµάτων. Αυτά τα πράγµατα, βέβαια, χρειάζονται προσοχή, πρέπει να είσαι όσο το δυνατόν πιο ακριβής και λεπτολόγος και πρέπει να είσαι απόλυτα σίγουρος ότι το σκεύασµα που έχεις παρασκευάσει είναι το σωστό. Χρειάζεται, για παράδειγµα, να επαναλάβεις πολλές φορές την διαδικασία της διαδοχικής ομοιοπαθητικής αραίωσης µόνο και µόνο επειδή αμφιβάλλεις αν έχει πέσει ή όχι η σταγόνα στο επόμενο φιαλίδιο. Το τελικό προϊόν µπορείς να το ελέγξεις µόνο από την ανταπόκριση του ασθενή. Προσωπικά στην αρχή της καριέρας μου το έκανα. Ρωτούσα τον ασθενή πώς τα πήγε µε την αγωγή του και αν µου έλεγε καλά, σημείωνα και επιβεβαίωνα τη δράση και την καλή παρασκευή. Από ένα σηµείο και µετά δε χρειαζόταν πια γιατί είχα αποκτήσει εμπιστοσύνη σε αυτά που έφτιαχνα.

Όχι, δεν προτείνω ομοιοπαθητική αγωγή, γιατί θεωρώ ότι δεν είναι δική µου αρμοδιότητα η επιλογή του φαρμάκου. Ο καθένας έχει το δικό του τοµέα: ο γιατρός επιλέγει το φάρμακο και ο φαρμακοποιός το παρασκευάζει. Ο κάθε ένας αναλαμβάνει τις ευθύνες που του αναλογούν. Μπορεί να προτείνω κάτι για ένα κρυολόγηµα, αλλά θα προτείνω κάτι απλό γενικής χρήσης.

Έχω λόγο. Για παράδειγµα, όταν έρθει κάποιος στο φαρµακείο µε ένα δερµατικό πρόβληµα, ανάλογα µε τη φαρµακευτική αγωγή που του έχει χορηγηθεί, θα πρέπει να του δώσω και µια αλοιφή. Εδώ μπορώ να αναπτύξω κάποια πρωτοβουλία. Ο γιατρός μπορεί να προτείνει να δώσουµε και µια κρέµα καλέντουλα, π.χ., ναι, αλλά µε τι βάση; Ο γιατρός δεν µπορεί να ξέρει τη βάση του σκευάσµατος και αυτή είναι µια περίπτωση που µπορεί να δώσει ο φαρµακοποιός την άποψή του.

Στην περίπτωση τώρα που ο ασθενής λάβει το θάρρος λόγω της προσωπικής μας σχέσης και µου παραπονεθεί για επανειλημμένες αποτυχίες µιας δεδομένης θεραπευτικής, ίσως να διαβιβάσω με καλό τρόπο στο γιατρό το ενδεχόμενο επιλογής κάποιου άλλου φαρμάκου. Μερικές φορές συμβαίνει και το άλλο, παίρνει ο γιατρός τηλέφωνο και ρωτάει τι γνώµη έχεις για µια θεραπεία. Όχι συχνά, αλλά συµβαίνει.

Κάπως έτσι. Συχνότερα οι γιατροί µάς ζητούν να συµπληρώσουµε µια θεραπευτική αγωγή µε ένα φυτοθεραπευτικό σκεύασµα. Στο οµοιοπαθητικό δεν µπορείς να επέµβεις γιατί ο γιατρός είναι αυτός που έχει πάρει το ιστορικό του ασθενή και έχει ολοκληρωμένη την εικόνα και µπορεί να κρίνει. Σε μεμονωμένες περιπτώσεις μπορείς να δώσεις µια ιδέα. Χρησιμοποιώντας τις γνώσεις της φαρµακογνωσίας, κάνουμε διάφορες διαλέξεις, για να βοηθήσουµε τους γιατρούς να οδηγηθούν σε έναν άλλο δρόµο, γιατί ο γιατρός δεν είναι απαραίτητο ότι ξέρει τη βοτανική διάσταση του φαρµάκου και ενδεχόμενα τις συγγένειες στη δράση των φυσικών φαρμάκων. H Ελληνική Εταιρεία Εθνοφαρμακολογίας (www.iama.gr/ethno/) μελετά και δραστηριοποιείται προς αυτήν την κατεύθυνση, διοργανώνοντας εκδηλώσεις σε διαφορά μέρη της Ελλάδος, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους φαρμακοποιούς.

Παρ’ όλα αυτά το πιο δύσκολο µέρος του επαγγέλµατος δεν είναι ο µέσα πάγκος του εργαστηρίου, είναι ο έξω πάγκος στο πωλητήριο. Εκεί έγκειται η όλη δυσκολία του φαρµακείου. Δεν είναι το πώς θα παρασκευάσεις το φάρµακο στο εργαστήριο, αλλά είναι το πώς θα µπορέσεις να χειριστείς τον ασθενή-πελάτη, ώστε να µπορέσει να συμμορφωθεί στις κατευθύνσεις που έχει δώσει ο γιατρός. Γιατί πολλές φορές δεν είναι ο ίδιος ο ασθενής που µιλάει, είναι η ασθένειά του. Δηλαδή αλλάζει ο ψυχισµός του. Είναι ανυπόμονος γιατί πονάει. Τον βλέπεις ότι είναι ευσυγκίνητος, δεν αντέχουν τα νεύρα του. Μετά από χρόνια μόλις που θα µπει ο πελάτης στο φαρμακείο, δε χρειάζεται να ανοίξει το στόµα του, καταλαβαίνεις κατευθείαν από το πρόσωπό του ποιο φάρµακο χρειάζεται. Είναι θέµα εµπειρίας. Για την επιτυχία αρκεί να υπάρχει η τέχνη, η υποµονή και µεγάλη ψυχραιµία εκ µέρους και του γιατρού και του φαρµακοποιού.

Αν αντιστρέψουµε την ερώτηση, σύµφωνα µε την οµοιοπαθητική, δηλαδή ποια φάρµακα έρχονται συχνότερα, θα λέγαµε ότι το συχνότερο είναι το Natrum muriaticum (το χλωριούχο νάτριο), το οποίο ενδείκνυται και για αλλεργίες. Βλέπεις ότι ο κόσµος πιέζεται πάρα πολύ και κλείνεται στον εαυτό του. Το Natrum muriaticum είναι ένα “κλειστό” φάρµακο. Ή χρειάζεται Staphysagria… Μέσα σε δεκαπέντε χρόνια βλέπουµε πώς έχει αλλάξει ο πληθυσµός. Παλιά δίναµε φάρµακα αιµατώδη, ζωντανά (Sulphur, Calcarea carb). Η οµοιοπαθητική αγωγή διαµορφώνεται ανάλογα µε την ιδιοσυγκρασία και τη συναισθηµατική κατάσταση του ασθενή. Προϋποθέτει όµως παράλληλα υποµονή και πίστη, όχι µε τη µεταφυσική έννοια αλλά µε την έννοια της εµπιστοσύνης στο σκεύασµα. Αναφέροµαι δηλαδή στο πώς χτίζεται η πραγµατική εµπιστοσύνη σε ένα σκεύασµα είτε οµοιοπαθητικό είτε αλλοπαθητικό. Πρέπει ο γιατρός και ο φαρµακοποιός να το έχουν διδαχθεί, να έχει χρησιµοποιηθεί στην πράξη, να έχει πουληθεί και να έχουµε διαπιστώσει τη δράση και τις παρενέργειες.

Στην οµοιοπαθητική τα πράγµατα είναι ξεκάθαρα. Το σωστό φάρµακο θέλει χρόνο για να δράσει. Το σωστό φάρµακο µερικές φορές µπορεί επίσης να επιδεινώσει την κατάσταση. ’ρα, δεν µπορεί να είναι placebo όσο μικρή και αν μας φαίνεται η δόση. Από την άλλη, όταν σ’ ένα μωρό ημερών χορηγούμε ένα ομοιοπαθητικό φάρµακο και έχει αποτέλεσµα, δε νοµίζω ότι η µητέρα του έχει καταφέρει να επικοινωνήσει τόσο καλά µαζί του και να θεωρηθεί περίπτωση δράσης placebo. Όταν έχεις µια αγελάδα, η οποία είναι τριακόσια κιλά, και έχει µια µαστίτιδα και ο οµοιοπαθητικός κτηνίατρος της δίνει ενδοκολπικά οµοιοπαθητικό φάρµακο και της περνάει η µαστίτιδα, δεν µπορεί να πεις ότι ήταν αυθυποβολή.

Η εξατοµίκευση έχει κάποια όρια. Οι άνθρωποι µπαίνουν σε οµάδες, όχι ανάλογα µε τις παθήσεις, αλλά ανάλογα γενικότερα µε την όλη εικόνα τους. Οι πρώτες ύλες είναι τριών κατηγοριών, φυτικές, ζωικές και τα ορυκτά. Η µεγαλύτερη σε αριθμό είναι βοτανικής προελεύσεως. Η συλλογή όµως δεν είναι πάντοτε εύκολη διότι πολλά από τα βότανα που χρησιµοποιούνται στην οµοιοπαθητική βρίσκονται στην Κεντρική Ευρώπη. Αγοράζουμε τις πρώτες ύλες από ειδικευµένα εργαστήρια της Ευρώπης, τα οποία και αυτά συνεργάζονται μεταξύ τους. Στην συνέχεια, αν ακολουθήσουμε σωστά τις προδιαγραφές της παρασκευής, θα λάβουμε ένα καλό τελικό προϊόν. Η εξατομίκευση της εικόνας του αρρώστου συνδέεται με τη σταθερότητα της φαρμακολογικής δράσης του φυτού. Στην ομοιοπαθητική το τέλειο θα ήταν να χορηγουμε φάρμακο από την πρώτη ύλη αυτού που εισήγαγε το συγκεκριμένο φάρμακο στη θεραπευτική. Ευτυχώς η φύση διατηρεί κάποια σταθερότητα και ετσι ακόμα βρίσκουμε τις ίδιες πρώτες ύλες που μελετήθηκαν στο παρελθόν.

Εκείνο που έχει τη µεγαλύτερη σηµασία είναι να βοηθήσουν το Πανεπιστήμιο και οι φαρµακευτικοί σύλλογοι τον πραγµατικό φαρμακοτεχνικό ρόλο του φαρµακοποιού στο εργαστήριο. Είµαστε σε πολύ κρίσιµη καµπή του επαγγέλµατος. Ο µέσα πάγκος του εργαστηρίου, πιστεύω ότι σήμερα περνά μια κρίση. Οι τιμές των φαρμακοτεχνικών εργασιών δεν αναπροσαρμόζονται και υπολογίζονται σε λανθασμένη βάση. Πόσο πρέπει να πληρωθεί ο φαρμακοποιός για το χρόνο που θα δαπανήσει, τις γνώσεις του και τον εξοπλισμό του πέραν των υλικών; Οι αυριανοί φαρµακοποιοί στο μέλλον θα µπορούν να φτιάξουν τα σκεύασµατα για τα ίδια τα παιδιά τους; Η τέχνη μας θα χαθεί; Η βιοµηχανία μπορεί αύριο να πεί: «Εγώ αυτό το φάρμακο δεν το παρασκευάζω», από εκεί και πέρα δε θα το βρίσκεις πια; Πρέπει, λοιπόν, ο φαρµακοποιός να συνηθίσει να παρασκευάζει και µόνος του. Δε λέω για τα φάρμακα της υψηλής τεχνολογίας, αλλά κάποια βασικά φάρµακα θα πρέπει να ξέρει και να μπορεί να τα φτιάξει. Αυτή είναι η βασική ανάγκη για τη διατήρηση του επαγγέλµατος του φαρµακοποιού ομοιοπαθητικού και αλλοπαθητικού.