Ομάδα Ψυχολογικής Παρέμβασης του Ψ.Ν.Α.

Η Ομάδα Ψυχολογικής Παρέμβασης (Ο.ΨΥ.Π.) πώς συστάθηκε;

Αυτή η ομάδα είναι νεοσύστατη. Ο διοικητής του Ψ.Ν.Α., κος Αθανάσιος Κοσμόπουλος, είχε την ιδέα –μπροστά στην πολύ μεγάλη κρίση της 15ης Αυγούστου του 2005, όταν συνέβη το τραγικό αεροπορικό δυστύχημα της εταιρείας «HELIOS» στο Γραμματικό– να ενημερώσει το Υπουργείο Υγείας ότι υπάρχει μία ομάδα εξειδικευμένων ανθρώπων που μπορούσαν ν’ αναλάβουν την ψυχική στήριξη των συγγενών των θυμάτων. Εκείνη τη μέρα εφημερεύαμε οκτώ ψυχολόγοι. Το Υπουργείο Υγείας ανέθεσε στο διοικητή του Ψ.Ν.Α. τη στήριξη των συγγενών που είχαν έρθει από την Κύπρο, και έτσι πήγαμε. Ήταν πολύ δύσκολα τα πράγματα. Κάποιοι από μας δούλευαν έως και 20 χρόνια στον τομέα της ψυχιατρικής με τη σχιζοφρένεια, αυτό όμως ήταν κάτι διαφορετικό. Είχαμε να κάνουμε με έναν αιφνίδιο θάνατο, με μια τραγωδία, με κάτι που παγώνεις, μπήκαμε κατευθείαν στα βαθιά.

Ποια κατάσταση αντιμετωπίσατε;

Αν θυμάμαι καλά, τα θύματα ήταν 121 και είχαν έρθει ένας ή δυο συγγενείς για τον καθένα. Κάποιοι ήθελαν να πάνε και στον τόπο της τραγωδίας, αλλά δεν ήταν δυνατόν να πλησιάσουν. Μας ρωτούσαν συνέχεια τι θα πουν στους γονείς ή τα παιδιά των θυμάτων όταν επιστρέψουν. Όλοι οι συγγενείς έμπαιναν στο νεκροτομείο για αναγνώριση και κάποιοι από μας μπήκαν μέσα μαζί τους. Είναι οδυνηρό να περιμένεις το συγγενή να έρθει από την αναγνώριση του απανθρακωμένου πτώματος, μέσα στους λυγμούς και το σπαραγμό, για να τον στηρίξεις. Και τι να πεις εκείνη την ώρα, τα λόγια βγαίνουν πολύ δύσκολα. Κάναμε πάντως ό,τι μπορούσαμε ανάλογα με την περίσταση.
Έτσι, με αφορμή αυτό το γεγονός, σκεφτήκαμε να συστήσουμε αυτήν την ομάδα. Μέχρι τότε δουλεύαμε ο καθένας ατομικά. Το περιστατικό αυτό μας έδωσε την ευκαιρία να γνωριστούμε καλύτερα μεταξύ μας και να δέσουμε σαν ομάδα.

Από τι ειδικότητες αποτελείται η ομάδα; Υπάρχει εξειδίκευση σε κάποιον τομέα;

Εμείς όλοι, που έχουμε ειδικευτεί στην ομάδα, δηλαδή οι Γιάννης Κουρμουλάκης, Σπύρος Ρούσσινος, Μαρίνα Καββαδία, Κωνσταντίνα Ορταξίδου, Μάρθα Βάλτερ, είμαστε κλινικοί ψυχολόγοι. Μελλοντικά, εκτός από μας, πιστεύουμε ότι θα εμπλουτιστεί η ομάδα και με άλλους συναδέλφους ψυχολόγους, καθώς και με άλλες ειδικότητες.

Έχουν υπάρξει και άλλες τέτοιες ανάλογες ομάδες στο εξωτερικό; Η ιδέα προέκυψε από κάπου;

Βέβαια. Πρόσφατα κάναμε μετεκπαίδευση στη Δανία και στη Σουηδία. Είδαμε πόσο πολύ έχουν προχωρήσει εκεί. Δεκαέξι χρόνια δουλεύουν γι’ αυτό οι σκανδιναβικές χώρες. Μας αφηγήθηκαν τις εμπειρίες τους από το Τσουνάμι, από τα ναυάγια στη Βαλτική τη δεκαετία του ’80, από τραγικά συμβάντα σε αγώνες ποδοσφαίρου και σε συναυλίες όπου μες στην πολυκοσμία άνθρωποι ποδοπατήθηκαν. Θέλουμε, λοιπόν, να κάνουμε και εδώ κάτι ανάλογο, προσαρμοσμένο στα ελληνικά δεδομένα.

Έχετε αντιμετωπίσει και άλλα περιστατικά εκτός από την τραγωδία με το «HELIOS»;

Πρόσφατα πήγαμε και στο Αγρίνιο με αφορμή την πενταπλή δολοφονία των κυνηγών. Μας έκανε εντύπωση η αξιοπρέπεια και η διακριτικότητα των συγγενών. Μέσα στην οδύνη τους, δεν εξέφρασαν καθόλου οργή, όπως θα περίμενε κανείς, απέναντι στους δράστες, τουλάχιστον έτσι το εισπράξαμε εμείς. Μόνο μοιρολόι, των γυναικών, των μανάδων και των συζύγων. Ήταν πάρα πολύ έντονο. Είδαμε πόση μοναξιά έχει ο θάνατος, γι’ αυτούς που μένουν πίσω! Καθένας μας είναι μόνος του μπροστά στο θάνατο. Μόνο σαν ομάδα μπορείς να το αντιμετωπίσεις αυτό– επαγγελματικά μιλώντας.

Μιλώντας, τώρα, για τη διεργασία του πένθους, ποια στάδια περνάει;

Το πρώτο στάδιο είναι η συνειδητοποίηση της απώλειας. Όταν λέει κανείς «ωχ, δεν το πιστεύω» και μετά συνειδητοποιεί ότι έχει χάσει κάποιον δικό του άνθρωπο. Ένα δεύτερο στάδιο είναι η άρνηση, όπου λες «γιατί συνέβη αυτό σ’ εμένα, γιατί τώρα, γιατί αυτήν τη στιγμή». Αρνείσαι να το πιστέψεις και πολλές φορές έχεις την τάση να ακυρώνεις το θάνατο –πιο πολύ νοητικά– μέσα σου. Όταν κάποιος συγγενής φροντίζει για πολύ καιρό έναν άρρωστο και μετά πεθάνει, υποφέρει πολλές φορές και από ενοχές, ότι δηλαδή θα μπορούσε να κάνει κάτι περισσότερο και δεν το ‘κανε.
Μετά είναι το στάδιο της κατάθλιψης, που εκδηλώνεται με ακατάσχετο κλάμα, απώλεια όρεξης ή και βουλιμία, διαταραχές στον ύπνο, αϋπνία ή υπερ-υπνία σαν να μη συνέβη τίποτα, θέλοντας να γυρίσει το χρόνο πίσω, να τον παγώσει.
Τέλος, είναι το στάδιο της αποδοχής -που καλό θα ήταν να φτάσει σ’ αυτό κάποιος που πενθεί- και έγκειται στο να αναβιώσει τις κοινές εμπειρίες που έχει με το θανόντα και να συμφιλιωθεί με την ιδέα ότι δε θα τις ξαναζήσει.

Πόσο διαρκεί αυτό φυσιολογικά;

Η απάντηση σ’ αυτό είναι καθαρά θεωρητική. Στη ζωή, αυτό εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως π.χ. η προσωπικότητα του πενθούντα, οι συνθήκες θανάτου κ.τ.λ. Πάντως, ένα φυσιολογικό πένθος ίσως να διαρκεί έξι μήνες έως ένα χρόνο. Βέβαια τα όρια μπορεί να διαφέρουν, λίγο παραπάνω, λίγο λιγότερο…

Αυτό πώς μπορεί να το καταλάβει κάποιος; Ποια είναι, ας πούμε, τα «συμπτώματα»; Τι βλέπεις και λες ότι όντως κάποιος δεν το έχει ξεπεράσει;

Καταρχήν κατηγορεί τον εαυτό του για πολλά πράγματα, κλαίει πολύ συχνά, ενώ έχει περάσει πολύς καιρός, νιώθει πολύ μοναξιά αλλά και επιδιώκει να βρίσκεται μόνος του -αυτό ισχύει περισσότερο για ηλικιωμένους συζύγους όταν έχει πεθάνει ο ένας από τους δύο. Αισθήματα ζήλιας για τους άλλους και επίσης πολλά σωματικά συμπτώματα.
Έρευνες έχουν δείξει ότι αυτοί που επανέρχονται πιο εύκολα στη φυσιολογική ζωή είναι εκείνοι που έχασαν ένα δικό τους άνθρωπο σε διάστημα λιγότερο των έξι μηνών. Αντιθέτως, αυτοί που είχαν τον άρρωστο με χρόνια ασθένεια για παραπάνω από έξι μήνες, εκδηλώνουν έντονα αισθήματα μοναξιάς και απομόνωσης, ενώ αυτοί που έχασαν ένα δικό τους από αιφνίδιο θάνατο έχουν έντονα σωματικά συμπτώματα, παρόμοια με αυτά που προκάλεσαν το θάνατο του συγγενή τους.

Ένας ειδικός πώς συμπαραστέκεται σε αυτήν την περίπτωση;

Τις πρώτες ώρες, η στήριξη πρέπει να είναι πολύ διακριτική και με πολύ σεβασμό. Η δουλειά μας είναι κάνουμε γνωστή την παρουσία μας και να στηρίξουμε τον άνθρωπο ανάλογα με το πώς είναι συναισθηματικά.
Ένα άγγιγμα στον ώμο από έναν ειδικό, ένα βλέμμα που θα καθρεφτίζει τον πόνο και τη θλίψη του, αλλά θα συναντά και κάτι από το βίωμα του ειδικού - έναν πόνο που έχει και αυτός περάσει ή θα περάσει. Γιατί και ο ειδικός, άνθρωπος είναι!... Η ανθρωπιά είναι βασική προϋπόθεση!

Ο μη ειδικός που θέλει να βοηθήσει, ένας φαρμακοποιός για παράδειγμα, γιατί στον ειδικό δεν πάνε κι εύκολα οι άνθρωποι, τι πρέπει να κάνει;

Ναι, υπάρχει αυτή η προκατάληψη ακόμα.
Καλό είναι από έναν επαγγελματία μη ειδικό να μη γίνονται δηλώσεις του τύπου «ήταν θέλημα Θεού» ή «πρέπει να φανείς δυνατός», γιατί μπορεί ο άνθρωπος να μην μπορεί ή να μη θέλει να φανεί δυνατός εκείνες τις ώρες. Και δε λέμε σε κάποιον «σταμάτα να κλαις», γιατί το κλάμα είναι ένα συναισθηματικό ξέσπασμα, είναι έκφραση συναισθημάτων, και τουλάχιστον τον πρώτο καιρό, κάνει καλό.
Το σημαντικό δηλαδή είναι να είσαι διατεθειμένος να ακούσεις.
Και ας μην ξεχνάμε ότι και ο ρόλος των ειδικών έχει ένα ρίσκο _από τη μια μεριά πρέπει να συμπάσχουμε, να συμπονέσουμε, να ταυτιστούμε καμιά φορά, αλλά ταυτόχρονα να κρατήσουμε και μια απόσταση, γιατί αλλιώς δεν μπορούμε να βοηθήσουμε. Χρειάζεται μια ισορροπία. Είσαι και άνθρωπος και επαγγελματίας.

Με την ιδέα του θανάτου πώς μπορεί να συμφιλιωθεί κάποιος;

Η απάντηση, ίσως, είναι η εξής: να μην βγάλεις το θάνατο απ’ τη ζωή σου, ως τη μόνη φυσική κατάληξη!
Κάποτε ρώτησαν ένα καθηγητή φιλοσοφίας τι νόημα έχει η ζωή και απάντησε ότι τη ζωή πρέπει να τη ζούμε. Να τη χαιρόμαστε, να χαιρόμαστε τις σχέσεις με τους ανθρώπους που αγαπάμε. Να μην αναβάλλουμε τα σημαντικά πράγματα που θέλουμε να κάνουμε, κάτι που το συνηθίζουμε όλοι μας, και να έχουμε μια ώριμη σχέση με την πατρική μας οικογένεια.
Να σκεφτούμε πάνω στο θάνατο γενικότερα. Τον δικό μας θάνατο και των ανθρώπων που αγαπάμε.
Η τραγικότητα μας δίνει την ευκαιρία για επαναδιαπραγμάτευση των προτεραιοτήτων και επιλογών μας, είναι ένα μάθημα ζωής!