Συντακτική ομάδα ΦΚ

Ο καθοριστικός ρόλος των βιταμινών στον κύκλο ανάπτυξης της τρίχας

2/9/2024 10:16:33 πμ

Γράφει ο Σταύρος Μπαριάμης, Φαρμακοποιός Χημικός, MPharm, MSc, PhD

Η ανδρογενετική αλωπεκία επάγεται από παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν την πυκνότητα του τριχωτού της κεφαλής και τη δύναμη των μαλλιών, όπως η ηλικία, οι ορμονικές διακυμάνσεις και η κληρονομικότητα. Επιπροσθέτως η τριχόπτωση μπορεί να προκύψει από την περιορισμένη πρόσληψη τροφής, θερμίδων και θρεπτικών συστατικών και την ξαφνική απώλεια βάρους, οδηγώντας σε διατροφικές ελλείψεις. Η υπερβολική πρόσληψη ορισμένων βιταμινών και μετάλλων μπορεί επίσης να διαταράξει τον κύκλο ανάπτυξης των μαλλιών και να συμβάλει στην τριχόπτωση. Στους άνδρες οφείλεται κυρίως στην επίδραση των ανδρογόνων στα τριχοθυλάκια και υπάρχει γενετική προδιάθεση για την εμφάνισή της.

Υπάρχουν διαφορετικά πρότυπα αλωπεκίας και κάθε άτομο εμφανίζει αραίωση σε διαφορετικά σημεία. Τα πιο συνηθισμένα είναι το μπροστινό τμήμα του τριχωτού της κεφαλής (hairline) και οι κροταφικές χώρες, ενώ σπάνια θα παρατηρηθεί αραίωση στο κεντρικό τμήμα. Αντιθέτως, η αλωπεκία που επηρεάζει τις γυναίκες εμφανίζεται σε όλο το κεντρικό τμήμα του τριχωτού της κεφαλής και μπορεί να ξεκινήσει μετά την έναρξη της εμμήνου ρύσεως. Επίσης, ένας παράγοντας είναι το σημερινό υγειονομικό περιβάλλον, καθώς το 32% των ασθενών που προσβλήθηκαν από Covid-19 παρουσίασαν τριχόπτωση κατά τις πρώτες εβδομάδες έως και έξι μήνες μετά τη νόσο.

Υπάρχουν δύο τύποι τριχόπτωσης που διακρίνουμε: την αντιδραστική τριχόπτωση, η οποία εμφανίζεται εφάπαξ ως απάντηση σε ένα συμβάν και την προοδευτική τριχόπτωση που εμφανίζεται σε διάστημα αρκετών μηνών, με περισσότερο ή λιγότερο εντοπισμένη μείωση της τριχοφυΐας, δίνοντας την εντύπωση ότι ολοένα και μειώνεται η πυκνότητα. Στη διαδικασία εμπλέκεται έμμεσα η τεστοστερόνη, αφού για να προκαλέσει τριχόπτωση, πρέπει πρώτα να μετατραπεί από το ένζυμο της 5α-αναγωγάσης σε διυδροτεστοστερόνη (DHT). Η υπερδραστηριότητα του ενζύμου αυτού οδηγεί σε υπερπαραγωγή DHT, η οποία θα προκαλέσει μείωση του κύκλου ζωής της τρίχας. Επιπλέον η DHT βλάπτει και το περιβάλλον γύρω από τα μαλλιά, κινητοποιώντας τους σμηγματογόνους αδένες, οι οποίοι αυξάνουν την παραγωγή σμήγματος στο τριχωτό. Συνδυαστικά, τα δύο αυτά φαινόμενα προκαλούν πτώση των αποδυναμωμένων μαλλιών προτού φτάσουν στο μέγιστο μήκος τους. Εν συνεχεία, δίνουν τη θέση τους σε νέα ανάπτυξη, η οποία θα έχει και αυτή μειωμένη διάρκεια ζωής. Τα μαλλιά ξαναβγαίνουν πιο λεπτά, λιγότερο πυκνά και πιο κοντά.

Πέραν των γενετικών παραγόντων και την παρουσία διαφόρων νόσων που σχετίζονται με τριχόπτωση, η έλλειψη βιταμινών και μετάλλων, επηρεάζει σε σημαντικό ποσοστό την ποιότητα και τη διάρκεια ζωής της τρίχας. Οι βιταμίνες παίζουν καθοριστικό ρόλο σε κάθε στάδιο του κύκλου ανάπτυξης της τρίχας. Παρέχουν τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζονται τα κύτταρα των τριχοθυλακίων για υγιή ανάπτυξη και λειτουργία. Για παράδειγμα, οι βιταμίνες διευκολύνουν διαδικασίες όπως η πρωτεϊνοσύνθεση που είναι ζωτικής σημασίας για την παραγωγή πρωτεϊνών που σχετίζονται με την ανάπτυξη των τριχών. Οι αντιοξειδωτικές βιταμίνες βοηθούν στην προστασία των τριχωτών κυττάρων από το καταστροφικό οξειδωτικό στρες. Οι βιταμίνες Β βοηθούν τον κυτταρικό μεταβολισμό και την ανάπτυξη. Οι ανεπάρκειες μπορεί να προκαλέσουν υπερβολική αποβολή, αργή ανάπτυξη, αραίωση, θαμπή και ξηρή τρίχα, αλλαγές στην υφή και αποσπασματική απώλεια μαλλιών. Συνοπτικά βασικές βιταμίνες, μικροθρεπτικά και φυσικά εκχυλίσματα που συναντάμε σε συμπληρώματα διατροφής για την υγεία των μαλλιών είναι τα εξής:

Βιταμίνη D: Στεροειδής ορμόνη και λιποδιαλυτή βιταμίνη, παίζει κυρίως ρόλο στην απορρόφηση του ασβεστίου από το σώμα και στη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. Μπορεί επίσης να παίξει ρόλο στην υγεία των μαλλιών. Η ανεπάρκεια βιταμίνης D μπορεί να εκδηλωθεί ως ξηρά, εύθραυστα μαλλιά που σπάνε εύκολα. Μπορεί επίσης να εμφανιστεί μέτρια έως υπερβολική πτώση και αραίωση των μαλλιών. Μελέτες έχουν ακόμη αποδείξει ότι τα χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D ευθύνονται επίσης για το πρόωρο γκριζάρισμα.

Η διάγνωση της ανεπάρκειας βιταμίνης D περιλαμβάνει μια απλή εξέταση αίματος για τον έλεγχο των επιπέδων. Η θεραπεία συνήθως περιλαμβάνει καθημερινά συμπληρώματα βιταμίνης D, συχνά περίπου 2.000-4.000 IU. Ωστόσο, η δοσολογία θα πρέπει να εξατομικεύεται και να επιβεβαιώνεται από έναν ιατρό ή φαρμακοποιό για να αποφευχθεί η τοξικότητα ή οι αλληλεπιδράσεις με άλλα φάρμακα. Οι ιατροί συνιστούν επανέλεγχο των επιπέδων μετά από 3 μήνες θεραπείας. ’λλοι τρόποι για την αποκατάσταση των επιπέδων βιταμίνης D περιλαμβάνουν την έκθεση στον ήλιο για φυσική παραγωγή βιταμίνης D και την κατανάλωση τροφίμων, όπως λιπαρά ψάρια, κρόκοι αυγών και ενισχυμένα γαλακτοκομικά προϊόντα.

Βιταμίνη Α: Είναι λιποδιαλυτή βιταμίνη. Η ανεπάρκεια σε βιταμίνη Α μπορεί να οδηγήσει σε αισθητή αραίωση των μαλλιών και αυξημένη καθημερινή πτώση. Η λήψη δισκίων ή καψουλών με βιταμίνη Α βοηθά στην αποκατάσταση των επιπέδων της. H χρήση χρειάζεται προσοχή σε περίπτωση εγκυμοσύνης, όπως και η υπερπρόσληψη οδηγεί σε τοξική υπερβιταμίνωση.

Βιταμίνη Ε: Αντιοξειδωτική λιποδιαλυτή βιταμίνη που παρέχει αποτελεσματική προστασία από τις ελεύθερες ρίζες. Η έλλειψη της βιταμίνης Ε μπορεί να εκδηλωθεί ως αυξημένη καθημερινή πτώση των μαλλιών και προοδευτική αραίωση των μαλλιών του τριχωτού της κεφαλής. Ξηρά, κατεστραμμένα μαλλιά με σχισμένα άκρα και σπάσιμο μπορεί επίσης να υποδηλώνουν ανεπάρκεια. Τα χαμηλά επίπεδα βιταμίνης Ε επηρεάζουν συχνότερα άτομα με αυτοάνοσα νοσήματα, όπως με ψωρίαση ή με γυροειδή αλωπεκία. Η καθημερινή λήψη συμπληρωμάτων βιταμίνης Ε, όπως και τροφών πλούσιων σε αυτή (ηλιόσποροι, αμύγδαλα, σπανάκι, αβοκάντο) βοηθά στην αύξηση των επιπέδων της. Επιπλέον, η εφαρμογή φυσικών ελαίων, όπως το ελαιόλαδο και το λάδι τριανταφυλλιάς, στα μαλλιά και στο τριχωτό της κεφαλής παρέχει πρόσθετα οφέλη. Όπως και στη βιταμίνη Α, η χρήση χρειάζεται προσοχή για να μην οδηγηθούμε σε τοξική υπερβιταμίνωση.

Βιταμίνη C: Αντιοξειδωτική λιποδιαλυτή βιταμίνη, γνωστή και ως ασκορβικό οξύ. Μια από τις σημαντικές δράσεις τις βιταμίνης C είναι η απορρόφηση του σιδήρου, ενός βασικού μικροθρεπτικού συστατικού που σχετίζεται με την υγιή ανάπτυξη των μαλλιών. Τα άτομα με τριχόπτωση λόγω έλλειψης σιδήρου θα χρειαστεί πιθανότατα να λαμβάνουν συμπληρώματα με βιταμίνη C ή να διασφαλίσουν ότι λαμβάνουν άφθονη ποσότητα στη διατροφή τους (από εσπεριδοειδή, πιπεριές, μπρόκολο και φράουλες).

Σύμπλεγμα βιταμινών Β: Στην οικογένεια αυτή ανήκουν η ριβοφλαβίνη (Β2), η βιοτίνη (Β7), το φυλλικό οξύ (Β9) και η μεθυλοκοβαλαμίνη (Β12), οι οποίες έχουν συσχετιστεί από μελέτες με την υγιή ανάπτυξη των τριχών. Από αυτές ξεχωρίζουν το φυλλικό οξύ, το οποίο είναι σημαντικό στην κυτταρική διαίρεση και ανάπτυξη. Σε ανεπάρκεια φυλλικου οξέος παρατηρείται αυξημένη τριχόπτωση και επιβράδυνση της αναγέννησης μετά από προηγούμενα επεισόδια τριχόπτωσης.

Σιδηρός: Η διατροφική ανεπάρκεια σιδήρου μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένη καθημερινή αποβολή των τριχών του τριχωτού της κεφαλής και σε καθυστερημένη ανάπτυξη των μαλλιών, με αποτέλεσμα την προοδευτική αραίωση με την πάροδο του χρόνου. Η έλλειψη σιδήρου αντιμετωπίζεται τόσο μέσω διατροφικών όσο και συμπληρωματικών στρατηγικών. Η λήψη συμπληρωμάτων σιδήρου από το στόμα σε καθημερινή βάση βοηθά στη γρήγορη αποκατάσταση των επιπέδων υπό ιατρική παρακολούθηση. Οι διατροφικές αλλαγές για την αύξηση της κατανάλωσης τροφών πλούσιων σε σίδηρο, όπως το κόκκινο κρέας, τα φασόλια, οι φακές, το σπανάκι και τα ενισχυμένα δημητριακά, μπορούν να παρέχουν φυσικές φυτικές και ζωικές πηγές αυτού του βασικού μικροθρεπτικού συστατικού. Με την αναπλήρωση των επιπέδων σιδήρου, η υπερβολική τριχόπτωση μειώνεται και οι κύκλοι υγιούς αναγέννησης επιστρέφουν.

Ψευδάργυρος: Η ανεπάρκεια ψευδαργύρου μπορεί να προκαλέσει τριχόπτωση, καθώς και λεπτά, λευκά, εύθραυστα μαλλιά και άλλα προβλήματα που σχετίζονται με το δέρμα. Μια μελέτη σε πάνω από 300 άτομα με τριχόπτωση έδειξε χαμηλά επίπεδα ψευδαργύρου. Η λήψη υπερβολικής ποσότητας ψευδαργύρου για παρατεταμένη περίοδο μπορεί όμως να σε παρενέργειες, όπως μειωμένη ανοσία, μειωμένα επίπεδα HDL (καλής) χοληστερόλης, μειωμένη ικανότητα απορρόφησης μαγνησίου και ανεπάρκεια χαλκού.

Αμινοξέα: Θειούχα αμινοξέα, όπως η L-κυστεΐνη, συμβάλλουν στην αποτροπή της απώλειας μαλλιών και της περιορισμένης ανάπτυξης της τρίχας. Η L-μεθειονίνη θεωρείται το πιο αποτελεσματικό αμινοξύ κατά της τριχόπτωσης, καθώς παίζει σημαντικό ρόλο στον σχηματισμό ενός άλλου αμινοξέος: της κυστεΐνης. Και οι δύο πρωτεϊνικές δομικές μονάδες παίζουν με τη σειρά τους κεντρικό ρόλο στον σχηματισμό της κερατίνης, τη δομική πρωτεΐνη της τρίχας. Είναι υπεύθυνη για την οικοδόμηση, τη διατήρηση και ταυτόχρονα την αναγέννηση των μαλλιών. Μόνο όταν ο οργανισμός παράγει αρκετή κερατίνη μπορούν τα μαλλιά να αναγεννηθούν. Η μεθειονίνη είναι ένα από τα απαραίτητα αμινοξέα, αλλά δυστυχώς ο οργανισμός δεν μπορεί να την παράγει μόνος του. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να λαμβάνεται το αμινοξύ καθημερινά μέσω των τροφίμων ή των συμπληρωμάτων διατροφής.

Η L-Αργινίνη αποτελεί ένα από τα 20 απαραίτητα αμινοξέα που δομούν την τρίχα και διευκολύνουν την ανάπτυξη του βολβού, μέσω αύξησης της ροής του αίματος. Saw Palmetto (ή αλλιώς Serenoa repens): Βότανο που χρησιμοποιείται παραδοσιακά για την υγεία του προστάτη. Το όφελος αυτό επιτυγχάνεται αναστέλλοντας τη μετατροπή της τεστοστερόνης σε διυδροτεστοστερόνη. Βάσει του μηχανισμού δράσης του, συνιστάται και για την αντιμετώπιση της τριχόπτωσης και συγκεκριμένα, της κληρονομικής ανδρογενετικής αλωπεκίας. Η επιλογή και η χρήση τέτοιων συμπληρωμάτων θα πρέπει να γίνεται με τη συμβουλή δερματολόγων, αφού έχουν εντοπίσει μέσω εξετάσεων αίματος και κλινικής αξιολόγησης τις ανάγκες του ασθενή. Τα προϊόντα που κυκλοφορούν στο εμπόριο έχουν σχεδιαστεί με βάση μια ισορροπημένη αναλογία των συστατικών τους, στοχεύοντας στην ενίσχυση των επιπέδων των θρεπτικών συστατικών, χωρίς την πρόκληση ανεπιθύμητων ενεργειών και υπερβιταμίνωσης. Πέραν των συμπληρωμάτων διατροφής και του ενισχυτικού ρόλου που διατελούν στη διαχείριση της τριχόπτωσης, μη συνταγογραφούμενες φαρμακοθεραπείες μπορούν να προταθούν εξατομικευμέ-να σε κάθε ασθενή. Η πιο διαδεδομένη θεραπευτική ουσία είναι η μινοξιδίλη, η οποία διατίθεται εμπορικά σε μορφή διαλύματος και αφρού 2% και 5%. Μπορεί επίσης να παρασκευαστεί στο γαληνικό εργαστήριο σε άλλες αναλογίες πέρα των εμπορικών, να συνδυαστεί με φορείς (λοσιόν) με ενισχυτική δράση στην τριχοφυΐα αλλά και με άλλες δραστικές ως γαληνικά φάρμακα, όπως φιναστερίδη, κλομπετασόλη και ρετινοϊκό οξύ.

Ο ρόλος του φαρμακοποιού

Επειδή η τριχόπτωση μπορεί να προκαλέσει συναισθηματική δυσφορία και να επηρεάσει την αυτοεκτίμηση, οι επαγγελματίες υγείας θα πρέπει να είναι υποστηρικτικοί και να συμπεριφέρονται με ενσυναίσθηση στους ασθενείς που τη βιώνουν. Πριν συστήσουμε τη χρήση συμπληρωμάτων ή φαρμακευτικών προϊόντων τριχόπτωσης, θα πρέπει να διαπιστωθεί εάν η αυτοθεραπεία είναι κατάλληλη και εάν έχει εντοπιστεί η πηγή της τριχόπτωσης. Ασθενείς κάτω των 18 ετών με χρόνιες παθήσεις και σημεία δερματολογικών λοιμώξεων θα πρέπει πάντα να ενθαρρύνονται να αναζητούν φροντίδα από τον δερματολόγο τους για περαιτέρω αξιολόγηση, ειδικά εάν η αιτία της τριχόπτωσης είναι άγνωστη, εμφανίζεται απότομα και είναι σοβαρή. Είναι επιτακτική ανάγκη για τις γυναίκες που παρουσιάζουν απότομη και σημαντική τριχόπτωση να αναζητήσουν επίσης ιατρική αξιολόγηση, για να εντοπίσουν τις αιτίες ή τους σχετικούς παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων των διαταραχών του θυρεοειδούς, του συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών ή του μεταβολικού συνδρόμου. Λόγω της εξειδίκευσής τους, οι φαρμακοποιοί μπορούν να αναγνωρίσουν τα φάρμακα που είναι σε θέση να συμβάλουν ή να επιδεινώσουν την τριχόπτωση (π.χ. αναστολείς του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτενσίνης, β-αναστολείς, αντισπασμωδικά, αντιπηκτικά, αντικαταθλιπτικά, ανδρογόνα και χημειοθεραπευτικά φάρμακα).

Οι φαρμακοποιοί μπορούν επίσης να εντοπίσουν άλλες πιθανές αιτίες απώλειας μαλλιών –συμπεριλαμβανομένων των ορμονικών αλλαγών, της χρόνιας νόσου, των διατροφικών αλλαγών και ανεπαρκειών– και να ενθαρρύνουν τους ασθενείς να αναζητήσουν περαιτέρω ιατρική αξιολόγηση για την έναρξη της κατάλληλης θεραπείας. Στην περίπτωση χρήσης των φαρμακευτικών προϊόντων, για να διασφαλιστεί ότι το φάρμακό τους είναι αποτελεσματικό, οι ασθενείς θα πρέπει να λαμβάνουν συμβουλές για το πώς να εφαρμόζουν σωστά την τοπική μινοξιδίλη (σύμφωνα με τις συστάσεις του φύλλου οδηγιών), αλλά και τα γαληνικά σκευάσματα. Οι ασθενείς πρέπει επίσης να κατανοήσουν τη σημασία της συνεχούς χρήσης του προϊόντος για τη διατήρηση της αναγέννησης των μαλλιών, της χρήσης σε υγιείς περιοχές του τριχωτού, όπως και για τα προσδοκόμενα αποτελέσματα και τον χρόνο εμφάνισής τους.