Μουσείο Φαρμακολογίας του Εργαστηρίου Φαρμακολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών

Εδώ και τρία χρόνια στη χώρα μας λειτουργεί ένα πρωτοποριακό μουσείο, στις προθήκες του οποίου βρίσκονται πάνω από 600 σπάνια εκθέματα, ενώ συνεχίζεται η προσπάθεια για τη συγκέντρωση ακόμα περισσότερων.

Ο λόγος για το Μουσείο Φαρμακολογίας, το οποίο ιδρύθηκε από το Εργαστήριο Φαρμακολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, με τη σημαντική υποστήριξη της πρυτανείας του Πανεπιστημίου και ιδιαίτερα του πρώην αντιπρύτανη καθηγητή Μ. Δερμιτζάκη.

Η προσπάθεια ίδρυσης του μουσείου ξεκίνησε το 1998 και ολοκληρώθηκε το 2005, οπότε έγιναν τα εγκαίνια και άνοιξαν επίσημα οι πόρτες του για το κοινό. Πρόκειται για μια πρωτοποριακή ιδέα, αφού είναι η πρώτη φορά που δημιουργείται τέτοιο είδος μουσείου στη χώρα μας, μια ιδέα που ξεκίνησε με στόχο να γίνει γνωστή η γέννηση και η ανάπτυξη της επιστήμης της φαρμακολογίας.

Φυτά και ουσίες που χρησίμευαν ως πρώτες ύλες για φάρμακα, ζυγαριές μέτρησης, κλίβανοι, φωτόμετρα, μηχανήματα κατασκευής φαρμάκων του προηγούμενου αιώνα, διαφημίσεις φαρμάκων, ακόμα και «σκονάκια» (συστήματα αντιγραφής στις εξετάσεις) φοιτητών της Ιατρικής, είναι μερικά από τα εκθέματα που μπορεί να δει κάποιος που θα επισκεφτεί το μουσείο, το οποίο στεγάζεται στους χώρους του Εργαστηρίου Φαρμακολογίας του πανεπιστημίου, στην οδό Μικράς Ασίας 75.

Για την ιδέα της ίδρυσης του μουσείου, για το πώς αυτή έγινε πραγματικότητα, αλλά και για τα προβλήματα που υπάρχουν, μας μίλησε ο τέως αναπληρωτής καθηγητής Ιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών Ι. Στ. Παπαδόπουλος.

«Το 30% των εκθεμάτων που βρίσκονται αυτή τη στιγμή στο μουσείο μαζεύτηκαν από τα σκουπίδια. Είναι εκπληκτικό να βλέπει κανείς παλιά βιβλία και όργανα –η αξία των οποίων δε θα μπορούσε να εκτιμηθεί μόνο ορθολογικά–, καλυμμένα με την πατίνα και το μυστήριο του χρόνου, να βρίσκονται ανάμεσα σε σοβάδες, τούβλα και παλιά έπιπλα. Εγώ θα το αποκαλούσα περισσότερο συλλογή και όχι μουσείο, γιατί στο μουσείο εκθέτεις αντικείμενα και εξηγείς πότε και σε τι χρησίμευαν. Εδώ όμως δε συμβαίνει αυτό» επισημαίνει ο καθηγητής και εξηγεί την προσφορά του Μουσείου Φαρμακολογίας, όπως αυτή προκύπτει από τους προβληματισμούς που γεννά στον επισκέπτη:

» Η χρησιμότητα ορισμένων συσκευών παλαιότερα και τώρα.

» Η εξαφάνιση ορισμένων ειδών από τα εκθέματα.

» Μελέτη λιτότητας: με πόσα λίγα μέσα παλαιότερα γίνονταν μελέτες ίδιας αξίας. Γιατί τώρα χρειαζόμαστε πανάκριβες συσκευές, οι οποίες πρέπει να αντικαθίστανται πολύ σύντομα ως «ξεπερασμένες». Πρόκειται για εμπορική ή επιστημονική αναγκαιότητα;

» Διεργασία παραγωγής φαρμάκων (πόσα προβλήματα κρύβονται συχνά πίσω από ένα έτοιμο και απλό προϊόν).

» Μορφές φαρμάκων, ιδιαιτερότητές τους, καθώς και ιστορικές αναγκαιότητες που εξυπηρετούν.

» Ιατρική διαφήμιση στο βάθος του χρόνου. Διαφέρει από την εμπορική;

» Η σχετικότητα της έρευνας. Πώς είναι δυνατόν «θαυμάσια αποτελέσματα» να αποδεικνύονται έπειτα από μόλις 10 χρόνια σαν «άσχημα αποτελέσματα». Φταίνε τα μηχανήματα ή οι επιστήμονες;

Όταν επισκεφτείς το Μουσείο Φαρμακολογίας και δεις με προσοχή τα εκθέματά του, το μάτι σου θα πέσει σε κάποια τα οποία σου κάνουν εντύπωση, πρώτον γιατί δεν μπορείς να αντιληφθείς τι ακριβώς απεικονίζουν και δεύτερον δεν καταλαβαίνεις το λόγο που αυτά βρίσκονται στις προθήκες του μουσείου· γεγονός που δικαιολογεί την άποψη του καθηγητή Ι. Στ. Παπαδόπουλου ότι οι ιδρυτές του αντιμετωπίζουν το μουσείο αυτό με μια διαφορετική φιλοσοφία.

Ένα από τα εκθέματα που μας έκανε εντύπωση είναι μια αφίσα του 1929, η οποία διαφημίζει την ηρωίνη ως λύση για το πρόβλημα του βήχα. Ο Ι. Στ. Παπαδόπουλος εξηγεί γιατί συμπεριέλαβαν την αφίσα αυτή στα εκθέματα:

«Μέχρι το 1929 πουλιόταν στα φαρμακεία η μορφίνη ως ιδιοσκεύασμα για το βήχα. Η παραγωγός εταιρεία είπε: “Ανακαλύψαμε μια ουσία που είναι καλύτερη από τη μορφίνη και η οποία δεν προκαλεί εξάρτηση” και έτσι έβγαλε στο εμπόριο την ηρωίνη με κανονική διαφήμιση. Αυτό δείχνει ότι πέρασαν 30 χρόνια για να κινηθούν οι γιατροί και η Πολιτεία και να ανακαλύψουν ότι το φάρμακο αυτό προκαλούσε εξάρτηση, γεγονός που σημαίνει ότι οι γιατροί δεν κάναμε καλά τη δουλειά μας ή ακόμα ότι δε μας ενδιέφερε το πρόβλημα που είχε προκληθεί στον πληθυσμό».

Όσο για το έκθεμα που υπάρχει στο μουσείο και το οποίο αφορά “σκονάκια” φοιτητών Ιατρικής, ο καθηγητής αναφέρει: «αυτά συγκαταλέχθηκαν στη συλλογή για να δείξουν τη νοοτροπία των φοιτητών» και σχολιάζει: «δεν μπορείς, κύριε, από τη μια να κάνεις “σκονάκια” ολόκληρα βιβλία και να αντιγράφεις και από την άλλη να θέλεις να γίνεις γιατρός. Αυτή η κίνηση δείχνει ότι δεν είσαι κατάλληλος να γίνεις γιατρός».

Ένα πόστερ απλής παρουσίασης του Μουσείου Φαρμακολογίας βραβεύτηκε στο Πανελλήνιο Συνέδριο Φαρμακολογίας στη Θεσσαλονίκη το 2004 και τότε, όπως θυμάται ο Ι. Στ. Παπαδόπουλος, ένας ’γγλος καθηγητής, μέλος της επιτροπής αξιολόγησης των επιστημονικών πόστερ, ενθουσιάστηκε και εξέφρασε τη χαρά του με τη χαρακτηριστική φράση «χάρηκα που είδα και κουλτούρα σ’ ένα συνέδριο».

Υπάρχουν όμως και κάποια προβλήματα που αντιμετωπίζει το μουσείο και ένα από αυτά είναι η συντήρηση των εκθεμάτων του η οποία, σύμφωνα με τον καθηγητή, γίνεται με πολύ κόπο και με πολύ προσωπική εργασία γιατί δεν υπάρχουν τα απαραίτητα κονδύλια. Ένα άλλο πρόβλημα είναι ότι στο μουσείο υπάρχουν πολλά όργανα, η χρησιμότητα των οποίων δεν είναι γνωστή, γιατί οι παλιοί καθηγητές έχουν πεθάνει και τα εργοστάσια παραγωγής παλιών οργάνων έχουν κλείσει.

Πάντως οι ιδέες των ιδρυτών του μουσείου δε σταματούν εδώ, αφού υπάρχει στο μυαλό τους η σκέψη, που ήδη συζητείται, όλα τα μουσεία της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών να συγκεντρωθούν σ’ ένα ανεξάρτητο κτίριο.