MF SOLUTION; Τα μικρά & μεγάλα ερωτηματικά μιας φαρμακοτεχνικής παρασκευής

 Αν ρωτήσετε µια νοικοκυρά «τι είναι διάλυµα», θα σας απαντήσει περίπου, ανάλογα µε το µορφωτικό της επίπεδο, ότι πρόκειται για ένα διαυγές «καθαρό» υγρό, στο οποίο το «υλικό» που έχουµε ρίξει µέσα δεν φαίνεται καθόλου. Ωστόσο στην καθηµερινή µας εργαστηριακή πρακτική και ειδικότερα στην επικοινωνία µας µε συνταγογράφους γιατρούς (δηλαδή µε ανθρώπους που έχουν περάσει το καλύτερο µισό της ζωής τους πάνω από τα βιβλία) έχουµε µια χαρακτηριστική δυσκολία να τους πείσουµε ότι το υγρό µείγµα, στο όποιο καθιζάνει σχεδόν όλη η δραστική ουσία, δεν χαρακτηρίζεται ως διάλυµα. Οι αντιδράσεις που λαµβάνουµε σε µια τέτοια επικοινωνία ποικίλλουν ανάλογα µε την κουλτούρα του γιατρού και το βαθµό εξειδίκευσής του στην επιστήµη και τέχνη των γαληνικών σκευασµάτων.

Στην προσπάθεια να αποκρυπτογραφήσουμε τι συμβαίνει στην καθημερινότητά μας, αν έχουμε μερίδιο ευθύνης και αν οι χειρισμοί μας είναι σωστοί, πρέπει πρώτα να διαχωρίσουμε τις συνήθεις παρασκευές σε δύο βασικές κατηγορίες: τις παρασκευές εντός βιβλιογραφίας και αυτές που είναι αποτέλεσμα εμπειρικού αυτοσχεδιασμού. Σκόπιμα δεν χρησιμοποίησα τον όρο «εντός φαρμακοποιίας», γιατί στην παρούσα περίπτωση δεν μας απασχολεί αν ένα σκεύασμα ανήκει σε κάποιο τοπικό ή διεθνές συνταγολόγιο, αλλά το κατά πόσο είναι μελετημένο τόσο ως θεραπευτικό αποτέλεσμα όσο και από πλευράς φαρμακοτεχνικής σταθερότητας. Η βιβλιογραφία λοιπόν περιλαμβάνει φαρμακοποιίες, επιστημονικά περιοδικά, ανεξάρτητες συνεδριακές δημοσιεύσεις, και γενικά οποιοδήποτε επιστημονικό πόνημα με καταγεγραμμένα και τεκμηριωμένα στοιχεία ασφάλειας και αποτελεσματικότητας μιας γαληνικής παρασκευής. Το καθημερινό μας πρόβλημα βρίσκεται στις παρασκευές και στις συνταγές που δεν έχουν τέτοια τεκμηρίωση και που μερικές φορές η «γέννησή» τους χάνεται σε προφορικές παραδόσεις και αστικούς μύθους…

Ένα τυπικό τέτοιο παράδειγμα είναι το διάλυμα αναισθησίνης, μια συνταγή που τα τελευταία δέκα χρόνια είναι ίσως από τις πιο συχνά συνταγογραφούμενες ανάμεσα στους παιδιάτρους αλλά και στις πιο διαδεδομένες ανάμεσα στους γονείς που ανταλλάσουν «θεραπευτικά κόλπα».

Το σκεύασμα αυτό είναι το ιδανικό παράδειγμα αστικού εργαστηριακού μύθου, καθότι:

•  δεν είναι διάλυμα, αλλά επίδοξο αποτυχημένο εναιώρημα

•   δεν έχει βρεθεί καμία βιβλιογραφική αναφορά για τη συνταγή αυτή

•   κανείς δεν ξέρει από πού ξεκίνησε, ποιος και γιατί πρωτο-έφερε αυτήν τη συνταγή στη θεραπευτική πρακτική

ενώ υπάρχουν βιβλιογραφικές αναφορές για αντίστοιχα σκευάσματα με πολύ μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα, σταθερότητα και ασφάλεια, οι συνταγογραφικές συνήθειες των συναδέρφων γιατρών δεν φαίνεται να τροποποιούνται.

Ας εξετάσουμε λίγο πιο προσεκτικά γιατί μας ενδιαφέρει τόσο πολύ ο φορέας της δραστικής ουσίας. Στην περίπτωση που αυτή έχει διαλυθεί σε υγρό μέσο που δεν φέρει από μόνο του φαρμακολογική δράση (που άλλωστε είναι και το ζητούμενο για την επιλογή εκδόχων), έχουμε εξασφαλίσει συνέπεια δόσεως, διότι σε κάθε κυβικό εκατοστό του διαλύματος υπάρχει η ίδια ακριβώς συγκέντρωση δραστικής ουσίας και κατά συνέπεια, με όποιο τρόπο και αν χορηγήσουμε το σκεύασμα, κάθε φορά θα δίνουμε την ίδια ποσότητα δραστικής ουσίας με τον ίδιο όγκο διαλύματος.

Στην περίπτωση που οι δραστικές ουσίες όμως δεν έχουν διαλυθεί στον υγρό φορέα, ακόμα και αν ανακινήσουμε καλά τον περιέκτη πριν από τη χρήση, δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι η διασπορά των αδιάλυτων δραστικών συστατικών ανά τετραγωνικό εκατοστό θα είναι ομοιόμορφη και ότι σε κάθε χρήση του σκευάσματος θα έχουμε την επιθυμητή δόση. Και ενώ σε σκευάσματα εξωτερικής χρήσης μπορούμε ίσως να είμαστε λίγο πιο ελαστικοί (αν και αυτό δεν συνάδει με τη φαρμακοτεχνική αρτιότητα που καλούμαστε να επιτύχουμε), δεν μπορούμε να είμαστε καθόλου ικανοποιημένοι με ένα τέτοιο αποτέλεσμα σε σκευάσματα εσωτερικής χρήσης και ειδικά όταν δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία ασφάλειας για τη δραστική ουσία.

Προκειμένου να ξεπεράσουμε αυτό το εμπόδιο έχουμε δημιουργήσει μια φαρμακοτεχνική μορφή που ονομάζουμε εναιώρημα (suspension) και στην οποία προσθέτουμε συνήθως επιφανειοδραστικές ουσίες που ονομάζουμε απαιωρηματικούς παράγοντες  (suspending agents) και μας εξασφαλίζουν ότι με την ανακίνηση του σκευάσματος πριν από τη χρήση θα έχουμε ομοιόμορφη διασπορά της αδιάλυτης δραστικής ουσίας σε όλη την επιφάνεια του υγρού, έτσι ώστε σε κάθε δόση να έχουμε την ίδια συγκέντρωση φαρμάκου.

Φυσικά οι λεπτομέρειες και οι τεχνικές παρασκευής και διαχωρισμού της αξίας και χρηστικότητας των σκευασμάτων αυτών δεν αφορούν τους γιατρούς που δεν γνωρίζουν φαρμακευτική τεχνολογία, όμως (και αυτό είναι η ευθύνη του κλάδου μας στη διαιώνιση των λανθασμένων αυτοσχεδιαστικών συνταγών) δεν είναι προς όφελός μας –ως επαγγελματίες υγείας– να αναλαμβάνουμε αυθαίρετα την ευθύνη και την πρωτοβουλία να τροποποιούμε κατά το δοκούν τις συνταγές αυτές.

Πρωτίστως, αν δεν επιλέξουμε το συχνά δύσκολο δρόμο της επικοινωνίας με το γιατρό, αναλαμβάνουμε την ευθύνη –παράτυπα και χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του– για προσθήκη ή αφαίρεση ουσιών στη συνταγή με όποια επίπτωση αυτή μπορεί να έχει. Ακόμα και αν η αλλαγή αυτή ωφελήσει το τελικό αποτέλεσμα, είναι σχεδόν ανήθικο και αντιδεοντολογικό να αφήνουμε το γιατρό στο σκοτάδι όσον αφορά το πώς μπορεί συστηματικά να επιτύχει το σωστό αποτέλεσμα.

Είναι επίσης αντιδεοντολογικό από την πλευρά των γιατρών να απαντούν σε συναδέλφους φαρμακοποιούς (οι οποίοι τους ενημερώνουν για τα προβλήματα μιας αυτοσχέδιας συνταγής) με την επωδό: «στα άλλα φαρμακεία πώς το φτιάχνουν δηλαδή;»

Πρέπει να κατανοήσουμε ότι το πραγματικό κέρδος του εργαστηριακού φαρμακοποιού δεν βρίσκεται στα «επαγγελματικά μυστικά», αλλά στη δημιουργία συνείδησης ότι οι εργαστηριακές παρασκευές είναι μια σύγχρονη επιστημονική προσέγγιση που έχει θεραπευτικό αποτέλεσμα και τεκμηρίωση. Μόνο έτσι μπορούμε να διεκδικήσουμε τον ενεργό μας ρόλο στην αλυσίδα υγείας.

ΤΙ ΚΑΝΟΥΜΕ ΤΕΛΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΝΗ:

 Το «διάλυµα» αναισθησίνης δεν πρόκειται να γίνει ποτέ διάλυµα, διότι πολύ απλά η βενζοκαΐνη δεν διαλύεται σε κάποιον από τους συνήθεις διαλύτες που χρησιµοποιούµε στο εργαστήριο. Ούτε εναιώρηµα θα γίνει ποτέ ακριβώς, καθώς η γλυκερίνη δεν είναι ο καλύτερος απαιωρηµατικός παράγοντας.

Αν τελικά δεν µπορούµε να αποφύγουµε την παρασκευή αυτή, θα την προσεγγίσουµε ως εναιώρηµα, δηλαδή θα δουλέψουµε τη βενζοκαΐνη στο γουδί για να επιτύχουµε λεπτό καταµερισµό και στη συνέ-χεια θα προσθέτουµε σιγά-σιγά τη γλυκερίνη, δουλεύοντάς τη µε το γουδί µέχρι να επιτύχουµε ικανοποιητική διασπορά.

Τέλος, µεταφέρουµε το υλικό σε ποτήρι και προσθέτουµε το νερό µε τη διαλυµένη πενικιλίνη.

Η εµπειρία έχει δείξει ότι µε αυτή τη µέθοδο παρασκευής επιτυγχά-νουµε ένα πολύ πιο αξιοπρεπές φαρµακοτεχνικό αποτέλεσµα από ότι αν αντιµετωπίζαµε τη συνταγή ως «διάλυµα».

 Ο Ηλίας Κατσόγιαννης είναι φαρµακοποιός, µέλος του Φ.Σ. Αττικής