Λέγε με Παιώνια

Της
Xριστίνας Γ. Φλόκα, φαρμακοποιού

Λέγε με Παιώνια, αέρινη Παιώνια· η συνάντηση του αγγέλου μαζί της…

Περιφέρομαι αργόσχολα σε καταστήματα που πουλάνε αρώματα, κρέμες, σαπούνια μοσχομυριστά, της ομορφιάς ψιμύθια. Αυτό που γυρεύω με περιμένει πάνω σ’ ένα γυάλινο ράφι, μόνο του και απομονωμένο.

Peony Angel
’ρωμα του Τ.Μ.
Angel Garden of Stars
Eau de Parfum Peony

Μπουκάλι πολυεδρικό, κρυστάλλινο, πώμα εκκεντρικό, χρώμα απαλό ιώδες, όπως του ηλιακού φάσματος στο υπεριώδες. Το χρώμα του άνθους του φυτού είναι ιώδες, αναφέρει η βιβλιογραφία· φούξια, επιμένω εγώ, αλλά μπορεί ρόδινο ή λευκό, κατακόκκινο ή μαυροκόκκινο.

«τω δ’ επί Παιήων οδυνήφατα φάρμακα πάσσων ηκέσατ’ ου μεν γαρ τι καταθνητός γ’ ετέτυκτο»¹

μτφ.: τότε τον γιάτρεψε (τον ’δη) ο Παιήονας πασπαλίζοντας τα βοτάνια που σταματούν τον πόνο· γιατί βέβαια (ο ’δης) δεν ήταν θνητός.

Για πρώτη φορά εμφανίζεται ο Παιήονας, ο μυθικός νονός της Παιωνίας, στην Ε ραψωδία της Ιλιάδας. Καλείται να θεραπεύσει τον ’δη, το σαϊτεμένο στην Πύλο. Και εκτός από τον ’δη, προστάζεται να γιατρέψει και το θεό ’ρη.

«ως φάτο, και Παιήον’ ανώγειν ιήσασθαι· τω δ’ επί Παιήων οδυνήφατα φάρμακα πάσσων ηκεσατ’ ου μεν γαρ τι καταθνητός γ’ ετέτυκτο»²

μτφ.: έτσι μίλησε (ο Δίας) και πρόσταξε τον Παιήονα να τον γιατρέψει. Τότε τον γιάτρεψε (τον ’ρη) ο Παιήονας πασπαλίζοντας τα βοτάνια που σταματούν τον πόνο· γιατί (ο ’ρης) βέβαια δεν είναι θνητός.

Βλέπουμε τον Παιήονα να γιατρεύει, κατ’ απαίτηση του Δία, δύο θεούς, έναν του επάνω κι έναν του κάτω κόσμου.

Το άμεσο αποτέλεσμα, η θεραπεία, δείχνει να συνδέεται με την καταγωγή των ασθενών.

Θεός διατάζει, θεοί ιώνται με τη διαμεσολάβηση του θεού επίσης, αφού ο Παιήονας, που ξαναδίνει στους θεούς την αθανασία όταν τραυματίζονται, είναι κι αυτός θεός· Παιήων ήταν μια προσωνυμία του Απόλλωνα, ο οποίος ήταν και ο ίδιος γιατρός³.

Η φαρμακοτεχνική μορφή, αν σταθούμε στο «πάσσων», είναι κόνις επιπάσεως (Pulvis).

Δεν είναι τυχαίο ότι η επίπαση, το πασπάλισμα, γίνεται με τη βοήθεια των δακτύλων, κύριου μέσου αντίληψης της πρωταρχικής ανθρώπινης αίσθησης, της αφής.

Αυτή η μορφή, καθώς και η αλοιφή, το άλειμμα, η μάλαξη, όπως περιγράφονται και σε άλλους στίχους του Ομήρου, συνδέεται με μια έμμεση αλλά όχι επουσιώδη, κατά τη γνώμη μου, πληροφορία, περί της τυφλότητας του Ομήρου.

«Τώρα καταλαβαίνω γιατί ο Όμηρος ήταν τυφλός· αν έβλεπε, δε θα είχε γράψει τίποτε» λέει ο Σεφέρης.

Σήμερα ξέρουμε πως το τυφλό σύστημα ανάγνωσης εξυπηρετείται με τα χέρια, η τυφλότητα, από αισθητηριακή άποψη, αίρεται χάρη κυρίως στα ακροδάκτυλα και στις παλάμες.

Πριν από τον Παιήονα, στο Δ της Ιλιάδας, υπάρχει η πρώτη αναφορά του όρου «φάρμακο».

«έλκος δ’ ιητήρ επιμάσσεται ηδ’ επιθήσει φάρμαχ’, α κεν παύσησι μελαινάων οδυνάων» ⁴

μτφ.: την πληγή σου θα την εξετάσει γιατρός και πάνω θα βάλει βότανα, που θα σταματήσουν τους μαύρους πόνους,

λέει ο Αγαμέμνων, ο βασιλιάς που ήταν καταδικασμένος στην καταστροφή και στο θάνατο, στον πληγωμένο Μενέλαο. Φωνάζει το Μαχάονα, το γιο του Ασκληπιού, για να δει τον πολεμόχαρο Μενέλαο, το γιο του Ατρέα, σαϊτεμένο από κάποιον Τρώα ή Λύκιο. Και ο Μαχάονας:

«αυτάρ επεί ίδεν έλκος, οθ’ έμπεσε πικρός οϊστός αιμ’ εκμυζήσας επ’ αρ’ ήπια φάρμακα ειδώς πάσσε, τα οι ποτέ πατρί φίλα φρονέων πόρε Χείρων» ⁵

μτφ.: όταν είδε την πληγή, εκεί που είχε χωθεί η πικρή σαΐτα βύζαξε πρώτα το αίμα και ύστερα πασπάλισε βότανα μαλακτικά που ήξερε και που κάποτε τα είχε δώσει ο Χείρωνας στον πατέρα του που τον αγαπούσε.

Όπως αναφέρθηκε στην αρχή, το εξωτικής ομορφιάς άνθος της Παιωνίας είναι ποικιλόμορφο· προέρχεται από μία φυτική οικογένεια με 33 διαφορετικά είδη, ιθαγενή της Ευρώπης, της Κίνας και της Βόρειας Αμερικής. Η λευκή και η κόκκινη ή ρόδινη Παιώνια είναι πολύ αγαπημένα φυτά των κήπων και καλλιεργούνται στην Κίνα από το 900 π.Χ.

Οι Έλληνες το θεωρούσαν, κατά την αρχαιότητα, ιερό φυτό, ικανό να διώχνει τα κακά πνεύματα. Ωστόσο συνδέθηκε με τη φεγγαρική θεά, τη Σελήνη, και ό,τι προκαλεί στον άνθρωπο.

Πριν πολλά πολλά χρόνια, για το σωστό αριθμό οι επιστήμονες δε συμφωνούν, οι άνθρωποι ζούσαν σε γυναικοκρατούμενες κοινωνίες. Η υπέρτατη θεότητα αυτών των προϊστορικών κοινωνιών ήταν μια σεληνιακή θέα που λατρευόταν μέσα σε σπηλιές. Σ’ αυτές τις σπηλιές ο πρωτόγονος άνθρωπος χάραξε, με λιθάρι μυτερό, τις τρεις ορατές φάσεις της σελήνης με τρεις παράλληλες γραμμές (η ρωμαϊκή γραφή του τρία) ή με το τρίγωνο.

Τρίγωνο το σχήμα του αιδοίου (σύμβολο της αναγέννησης), τρίγωνο το όρος της Αφροδίτης, ανατομικό χαρακτηριστικό μόνο του γυναικείου κορμιού ⁶.

Η νοσταλγία του ανθρώπου για τη φεγγαρική θέα καθώς και οι αλλαγές στο σχήμα της σελήνης -οι δύο αντικριστοί μηνίσκοι και ο γεμάτος δίσκος- ενοχοποιήθηκαν από πολλούς για το σεληνιασμό. Ως αντίδοτο, ο σεληνιασμένος τυλιγόταν με άνθη Παιωνίας, έπεφτε κάτω και όταν σηκωνόταν είχε επανακτήσει τις αισθήσεις του.

Ο Πλίνιος και ο Διοσκουρίδης συνιστούσαν το φυτό στη θεραπεία της νεύρωσης, της υστερίας και της αϋπνίας.

Από παλιά, η νωπή ρίζα χρησιμοποιήθηκε για να θεραπεύσει την επιληψία, ενώ η ξερή ρίζα και τα σπέρματα για να καθαριστεί η μήτρα μετά τον τοκετό και να αποκοπεί ο πλακούντας.

Στην Κίνα η ρίζα της χρησιμοποιείται εδώ και αιώνες ως φάρμακο. Η καλλιεργημένη ρίζα (Bai shao) επουλώνει τραύματα, ανακουφίζει από κεφαλαλγία, διάρροια, πόνους περιόδου, γαστραλγία. Έχει αντιβακτηριακή, αντι-ιική και αντισπασμωδική δράση, είναι ηρεμιστικό και αντιφλεγμονώδες. Η άγρια (Chisha) ρίζα συνταγογραφείται σε πόνους στο στήθος, υπερθερμία, δυσεντερία και εξανθήματα.

Η νωπή ρίζα χρησιμοποιείται επίσης στην ομοιοπαθητική ως αποσυμφορητικό του αίματος, σε έλκη, φλεβίτιδα, αιμορροΐδες, κεφαλαλγία, κατάθλιψη, υπερευαισθησία και νευρική εξάντληση ⁷.

Στην ξένη βιβλιογραφία η Παιώνια ονομάζεται the flower of radiance (το ακτινοβόλο άνθος) και με όρους «μεταφυσικής» θεωρείται ότι καταπολεμά το σκοτάδι, φυσικό και νοητό, ως άνθος του φωτός.

Είναι λογικό να αναρωτηθεί κανείς πώς πιστοποιούνται και πώς ελέγχονται όλες οι παραπάνω θεραπευτικές ιδιότητες -αλλοπαθητικές και ομοιοπαθητικές- της Παιωνίας και μεγαλώνοντας λίγο την απορία του αυτή να συμπεριλάβει όλες τις δρόγες, φυτικές, ζωικές και ορυκτές.

Εδώ αναφύεται ένα μεγάλο ζήτημα, το οποίο θα έπρεπε να αποτελέσει αντικείμενο ξεχωριστής μελέτης.

Για να περιοριστούμε στη Φυτοθεραπεία ή Βοτανοθεραπεία, ενδεικτικά μόνο θα αναφέρω ότι η σωστή χρήση των βοτάνων είναι απαραίτητη προκειμένου να ανταποδώσουν αυτά όλες τις θεραπευτικές τους ιδιότητες ⁸. Όλα τα βότανα ανεξαιρέτως, από το ταπεινό χαμομήλι μέχρι την «αντιαρρυθμική» δακτυλίτιδα, μπορεί να «βαρύνονται» με την κατηγορία των παρενεργειών ή ανεπιθύμητων ενεργειών. Η εντύπωση ότι τα βότανα είναι αθώα και ως εναλλακτική θεραπεία είναι προτιμότερη από τη συμβατική φαρμακοθεραπεία με χημικές ουσίες είναι απόλυτα εσφαλμένη, π.χ. το μάραθο σε μεγάλες δόσεις πρέπει να αποφεύγεται, ο ύσσωπος απαγορεύεται κατά την εγκυμοσύνη και όλες οι δάφνες, εκτός από τη γλυκιά, είναι δηλητηριώδεις ⁹.

Με άλλα λόγια, αν η δόση δεν είναι η σωστή, το βότανο από ίαμα μετατρέπεται σε δηλητήριο. Ο όρος lege artis (= σύμφωνα με τους νόμους της τέχνης) για την παρασκευή ροωδών εκχυλισμάτων από βότανα ή βαμμάτων ή γενικά φαρμακοτεχνημάτων αποσκοπεί ακριβώς στον προσδιορισμό της optimum (= άριστης) συγκέντρωσης των φαρμακευτικών ουσιών ¹⁰.

Βιβλιογραφία