Συντακτική ομάδα ΦΚ

Ιατροτεχνολογικά: Σε τι διαφοροποιούνται τα MDMS από τα φαρμακευτικά σκευάσματα;

31/3/2024 9:22:44 μμ

Γράφει ο Δρ. Σταύρος Ε. Μπαριάμης, Φαρμακοποιός – Χημικός, MPharm, MSc, PhD

Τα ιατροτεχνολογικά προϊόντα (medical devices, MDs) αντιπροσωπεύουν μια ευρεία κατηγορία προϊόντων, όπως συσκευές, λογισμικό και υλικά, τα οποία προορίζονται να χρησιμοποιηθούν για την πρόληψη, τη διάγνωση, την παρακολούθηση, τη θεραπεία ή την ανακούφιση μιας ασθένειας ή τραυματισμού, με την κύρια δράση εντός ή επί του ανθρώπινου σώματος να μην επιτυγχάνεται μέσω φαρμακολογικού ή ανοσολογικού ή μεταβολικού μηχανισμού.

Η εξέλιξη του συγκεκριμένου κλάδου οδήγησε σε έναν αυξανόμενο αριθμό προϊόντων που εκτός από υλικά και συσκευές, περιλαμβάνουν πλέον και ουσίες ή σύμπλοκα ουσιών, τα οποία λόγω της μορφής τους (σκόνες, υγρά και δισκία), αλλά και των σημείων εφαρμογής-δράσης τους (για παράδειγμα ο γαστρεντερικός βλεννογόνος στον οποίο επιδρούν μέσω χορήγησης από το στόμα - p.os), μοιάζουν με τα προϊόντα που παραδοσιακά χαρακτηρίζονται ως φαρμακευτικά. O Ευρωπαϊκός Κανονισμός 2017/745 τα έχει αναγνωρίσει και τα αντιμετωπίζει ως συσκευές που αποτελούνται από ουσίες ή από σύμπλοκα (substance-base medical devices, medical devices made of substances, MDMS). Βάσει του κανονισμού, τα MDMS διαφοροποιούνται από τα λοιπά προϊόντα της κατηγορίας, αφού προσδιορίζεται ως βασικό τους χαρακτηριστικό η απορρόφησή τους, με σκοπό να δράσουν τοπικά ή συστηματικά.

Όπως περιγράφεται από τον κανόνα 21: […] Τα τεχνολογικά προϊόντα τα οποία αποτελούνται από ουσίες ή συνδυασμούς ουσιών που προορίζονται να εισαχθούν στο ανθρώπινο σώμα μέσω σωματικής κοιλότητας ή να εφαρμοστούν στο δέρμα και απορροφώνται από το ανθρώπινο σώμα ή διαχέονται τοπικά σε αυτό ταξινομούνται:

α) στην κατηγορία ΙΙΙ, εάν τα ίδια ή τα προϊόντα του μεταβολισμού τους απορροφώνται συστηματικά από το ανθρώπινο σώμα προκειμένου να επιτευχθεί η προβλεπόμενη χρήση,

β) στην κατηγορία ΙΙΙ, εάν επιτυγχάνουν την προβλεπόμενη χρήση τους στο στομάχι ή στον κατώτερο γαστρεντερικό σωλήνα και τα ίδια ή τα προϊόντα του μεταβολισμού τους απορροφώνται συστηματικά από το ανθρώπινο σώμα,

γ) στην κατηγορία ΙΙα, εάν εφαρμόζονται στο δέρμα ή εάν εφαρμόζονται στη ρινική ή στοματική κοιλότητα μέχρι τον φάρυγγα και επιτυγχάνουν την προβλεπόμενη χρήση τους σε αυτές τις κοιλότητες, και

δ) στην κατηγορία ΙΙβ σε όλες τις άλλες περιπτώσεις […].

Το χαρακτηριστικό της απορρόφησης που προϋποθέτει τη δράση των MDMS αποτελεί μια σημαντική ομοιότητα με τα φάρμακα και εγείρει την ανάγκη να προσδιοριστούν καλύτερα οι διαφορές μεταξύ των δύο κατηγοριών, ώστε να προωθηθούν καινοτόμες παρεμβάσεις και να μη χαθούν θεραπευτικές ευκαιρίες.

Πού βρίσκεται η διαφορά με τα φάρμακα;

Η διαφορά μπορεί να βρεθεί στον μηχανισμό δράσης τους, σύμφωνα με τον ορισμό του «ιατροτεχνολογικού προϊόντος» και του «φαρμακευτικού προϊόντος». Ως φάρμακο γενικά θεωρείται κάθε ουσία ή συνδυασμός ουσιών που εμφανίζουν θεραπευτικές ή προληπτικές ιδιότητες έναντι ασθενειών και ειδικότερα κάθε ουσία ή συνδυασμός ουσιών που μπορεί να χορηγηθεί στον άνθρωπο, με σκοπό να αποκατασταθούν, να διορθωθούν ή να τροποποιηθούν φυσιολογικές λειτουργίες με την άσκηση φαρμακολογικής, ανοσολογικής ή μεταβολικής δράσης, είτε να γίνει ιατρική διάγνωση. Στα ιατροτεχνολογικά προϊόντα ουσιών/συμπλόκων ουσιών, η επιδιωκόμενη δράση τους δεν επιτυγχάνεται με φαρμακολογικές, ανοσολογικές και μεταβολικές λειτουργίες, αλλά εκπληρώνεται με φυσικούς τρόπους (συμπεριλαμβανομένων της μηχανικής δράσης, του φυσικού φραγμού, της λίπανσης, της ωσμωτικής πίεσης) και χημικούς τρόπους (όπως τροποποίηση του pH, οξεο-βασικές αντιδράσεις και χηλική συμπλοκοποίηση).

H μη φαρμακολογική εξήγηση του τρόπου δράσης τους μας οδηγεί αρχικά να διαφοροποιήσουμε τις έννοιες του θεραπευτικού αποτελέσματος και του μηχανισμού δράσης στις δύο κατηγορίες προϊόντων. Στα φάρμακα, για να εξηγήσουμε τον μηχανισμό δράσης και το θεραπευτικό αποτέλεσμα, περιγράφουμε αρχικά φαρμακοδυναμικά χαρακτηριστικά, τα οποία περιλαμβάνουν την αλληλεπίδραση της φαρμακευτικής ουσίας με τον συστημικό στόχο που τις περισσότερες φορές είναι κάποιος υποδοχέας. Η φαρμακευτική ουσία αλληλεπιδρά συμπληρωματικά με τον στόχο-υποδοχέα (μοντέλο κλειδιού-κλειδαριάς) και επάγει το φαρμακολογικό αποτέλεσμα.

Στην περίπτωση όμως πολύπλοκων μειγμάτων που συναντάμε στα MDMS, ο στόχος δεν είναι σαφής ή μοναδικός ώστε να μελετηθούν ακριβείς φαρμακολογικές αλληλεπιδράσεις (αλλά και ανοσολογικές και μεταβολικές). Η δράση και η αποτελεσματικότητά τους μπορεί να εξηγηθεί μέσω φυσικών ή χημικών μηχανισμών των πολύπλοκων μειγμάτων με τον οργανισμό, ως ενιαίο σύνολο, με τους όρους, τα εργαλεία και την ερευνητική μεθοδολογία της συστημικής βιολογίας.

	Φαρμακολογική Δράση	Μη-στοχευμένος τρόπος δράσης
Συστατικό	Ενεργό φαρμακευτικό συστατικό	Μείγμα/Σύμπλεγμα δραστικών συστατικών
Στόχος/ Περιγραφικό μοντέλο	Υποδοχέας στο κύτταρο ή διαλυτός υποδοχέας, ο οποίος ενεργοποιείται ή αποκλείεται από τη δραστική ουσία. Η αλληλεπίδραση ακολουθεί το μοντέλο κλειδιού-κλειδαριάς. Παρατηρείται θεραπευτικό αποτέλεσμα.	Πολλαπλές αλληλεπιδράσεις με τον ανθρώπινο οργανισμό που επιφέρουν αλλαγές ή βελτιώσεις στις φυσιολογικές λειτουργίες με μη-φαρμακολογικό τρόπο. Η ερμηνεία τους και η μελέτη πραγματοποιείται με όρους συστημικής βιολογίας και συστημικής ιατρικής. Παρατηρείται θεραπευτικό αποτέλεσμα.
Κανονιστικές διατάξεις	Οδηγία 2001/83/EC	Κανονισμός 2017/745

Οι κύριες χρήσεις των MDMS

Μεταβολικό σύνδρομο: Η διαχείριση του σωματικού βάρους, όπως και οι καταστάσεις (προ-διαβήτης) που οδηγούν σε διαβήτη και καρδιοαγγειακές νόσους σε παιδιατρικούς και ενήλικους ασθενείς, είναι μια από τις σημαντικότερες προκλήσεις της παγκόσμιας δημόσιας υγείας στα επόμενα χρόνια. Η αντιμετώπιση του μεταβολικού συνδρόμου κυρίως βασίζεται σε διατροφικές βελτιώσεις και αύξηση της φυσικής δραστηριότητας, με ταυτόχρονα όμως υψηλό βαθμό μη συμμόρφωσης στις συστάσεις αυτές. Επιπλέον, δεν υπάρχουν εγκεκριμένα φάρμακα για τη θεραπεία του μεταβολικού συνδρόμου, παρά μόνο για τις καταστάσεις που συνδέονται με αυτό και κυρίως έχουν μελετηθεί και απευθύνονται σε ενήλικους ασθενείς.

Το Policaptil Gel Retard® (PGR, European patent no. 1679009) είναι ένα πόσιμο μακρομοριακό σύμπλεγμα πολυσακχαριτών που έχει καταδειχθεί ότι μειώνει σημαντικά το σωματικό βάρος, τα επίπεδα γλυκόζης, ινσουλίνης και λιπιδίων στο αίμα, παρέχοντας ένα σημαντικό μη φαρμακολογικό εργαλείο για τη διαχείριση του μεταβολικού συνδρόμου. Το σύμπλεγμα PGR προκύπτει από τον συνδυασμό συστατικών διαφορετικών τύπων φυτικών ινών και φυτικών εκχυλισμάτων, πλούσιων σε πολυσακχαρίτες και ακατέργαστο υλικό αυτών, περιλαμβανομένων γλυκομαννάνη (από Amorphophallus konjac), κελλουλόζη (από Opuntia ficus-indica), ρίζα chicory (Cichorium intybus), γλίσχρασμα από Althaea officinalis, Linum usitatissimum και Tilia platyphyllos Scop. Τα συστατικά του PGR δρουν συνεργειακά, αυξάνοντας τη δέσμευση του ύδατος στο γαστρεντερικό σύστημα, με μια κλινική αποτελεσματικότητα ισοδύναμη με τη διατροφή πλούσια σε φυτικές ίνες. Στο γαστρεντερικό σωλήνα, το σύμπλεγμα PGR δρα ως ενεργό, μη φαρμακολογικό σύστημα, όπου μέσα από in vivo και in vitro πειράματα μειώνει τη διαθεσιμότητα των διατροφικών συστατικών στο εντερικό μικροβίωμα και στα επιθηλιακά κύτταρα, που διαμεσολαβούν την απορρόφησή τους.

Γαστρεντερικό σύστημα: Στην παθοφυσιολογία του γαστρεντερικού συγκαταλέγονται παθήσεις που σχετίζονται με την πλεονάζουσα έκκριση οξέος και την ύπαρξη παθογόνων μικροοργανισμών όπως H. pylori. Στη

φαρμακοθεραπεία τους συναντάμε H2-αναστολείς, αναστολείς αντλίας H+ και αναστολείς αντλίας Να+, τα οποία δεν δρουν αποτελεσματικά με συνυπάρχουσες άλλες καταστάσεις, όπως διάρροιες, ευερέθιστο έντερο κ.ά., καθιστώντας πολλές από αυτές χρόνιες. Το σύμπλεγμα υαλουρονικού οξέος, το οποίο χαρακτηρίζεται από αναπλαστικές ιδιότητες, με θειική χονδροϊτίνη, η οποία έχει αντιφλεγμονώδεις και βλεννοπροστατευτικές ιδιότητες, έχει αναφερθεί σε μελέτες ότι βελτιώνει αισθητά τα συμπτώματα οισοφαγίτιδας και γαστρο-οισοφαγικής παλινδρόμησης.

Οι δυο ουσίες είναι συζευγμένες με το πολυμερές poloxamer 407, και το σύμπλεγμά τους επικάθεται και καλύπτει το επιθήλιο, ως φυσικός φραγμός, επιτρέποντας στην παραγόμενη βλέννα να δρα φυσιολογικά. Στο σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, το οποίο αρκετές φορές συνυπάρχει με δυσκοιλιότητα ή διάρροια και κοιλιακό πόνο, προτείνονται ιατροτεχνολογικά προϊόντα με σκοπό την ενίσχυση της απορρόφησης θρεπτικών συστατικών και ηλεκτρολυτών, τη βελτίωση της κινητικότητας και διέλευσης του εντερικού σωλήνα και την αποκατάσταση του μικροβιώματος. Το Promelaxin, το οποίο είναι σύμπλεγμα μελιού, Αλόης και πολυσακχαριτών, χορηγείται με τη μορφή μικροκλίσματος και δρα προστατευτικά, μειώνει τις ενοχλήσεις, τον ερεθισμό και τη φλεγμονή.

Παιδιατρικοί ασθενείς: Ο βήχας στο παιδί είναι ένα αρκετά συχνό σύμπτωμα, κυρίως κατά τους χειμερινούς μήνες και αποτελεί φυσιολογικό αντανακλαστικό του οργανισμού που σκοπό έχει να απομακρύνει από τους αεραγωγούς καθετί που τους ερεθίζει ή εμποδίζει τη ροή του αέρα. Ο βήχας είναι συχνά θορυβώδης, επίμονος, νυχτερινός και δυσκολεύει τον ύπνο των παιδιών και τις δραστηριότητές τους.

Σε αρκετές μελέτες σε παιδιατρικούς ασθενείς έχουν χρησιμοποιηθεί διάφορα φυσικά σιρόπια, στα οποία τα συστατικά έχουν πολλαπλές δράσεις. Σε ένα από τα πιο μελετημένα ιατροτεχνολογικά προϊόντα συναντάμε συστατικά όπως ρητίνες, πολυσακχαρίτες, φλαβονοειδή,σαπωνίνες από Grindelia robusta, Plantago lanceolata, Helichrysum italicum, και μέλι. Τα σιρόπια αυτά επικάθονται στους βλεννογόνους του φάρυγγα και του λάρυγγα, δημιουργώντας έναν φυσικό φραγμό σε ερεθιστικούς παράγοντες, καταπραΰνοντας και την όποια φλεγμονή. Επιπλέον, βελτιώνουν την απόχρεμψη και αυξάνουν την ενυδάτωση της περιοχής.