HIV/AIDS: Η ψυχολογική διάσταση της νόσου

Για μία ακόμη χρονιά, η Παγκόσμια Ημέρα κατά του HIV/ AIDS μας βρίσκει με ερωτήματα, προβληματισμούς και μεγάλες προκλήσεις. Ένα παγκόσμιο πρόβλημα που δε γνωρίζει σύνορα, φυλή, φύλο, θρησκεία ή σεξουαλική προτίμηση απαιτεί επειγόντως την προσοχή μας, μια και εκατομμύρια άνθρωποι με HIV/AIDS σε όλο τον κόσμο αλλά και στη χώρα μας, προσβάλλονται από τον ιό HIV.

Το AIDS (Επίκτητο Σύνδρομο Ανοσολογικής Ανεπάρκειας) είναι σχετικά πρόσφατη νόσος, καθώς αναγνωρίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1980 και οφείλεται σε έναν ρετροϊό, τον HIV (Ιός Ανοσοανεπάρκειας) που προσβάλλει το ανοσοποιητικό σύστημα και κυρίως τα βοηθητικά λεμφοκύτταρα (CD4+, T λεμφοκύτταρα). Τι σημαίνει ότι κάποιος είναι φορέας του ιού (οροθετικός); Ο φορέας του ιού ή αλλιώς οροθετικός είναι το άτομο που έχει μολυνθεί από τον ιό αλλά είναι ασυμπτωματικό. Δηλαδή ο ιός υπάρχει στο αίμα, μπορεί να μεταδοθεί, αλλά το άτομο δεν έχει παρουσιάσει κανένα σύμπτωμα και πιθανόν να αισθάνεται πολύ καλά, για μήνες έως και πολλά χρόνια έως ότου τελικά νοσήσει.

Όσον αφορά στη μετάδοση του ιού είναι γνωστό ότι ο κυριότερος τρόπος είναι η σεξουαλική επαφή χωρίς τη χρήση προφυλακτικού. Επιπλέον, συχνή είναι και η μετάδοση με την κοινή χρήση συριγγών για ενδοφλέβια χρήση, από την μητέρα στο παιδί κατά την διάρκεια της κύησης, του τοκετού ή του θηλασμού, καθώς και με μετάγγιση μολυσμένου αίματος. Σημαντικότερο όμως είναι να τονιστεί ότι δεν κινδυνεύουμε με την καθημερινή συναναστροφή με τους ασθενείς του AIDS, την κοινωνική επαφή, την χειραψία, την αγκαλιά, το φιλί.

Το AIDS έχει χαρακτηριστεί από πολλούς ερευνητές ως μια προσωπική νόσος, καθώς επιδρά στο κάθε άτομο με τρόπο μοναδικό. Λίγες μόνο διαγνώσεις φέρνουν στον ασθενή, στην οικογένειά και στο κοινωνικό του περιβάλλον τόση απελπισία, απόγνωση και φόβο. Ο ασθενής βιώνει συχνά την απομόνωση, την περιφρόνηση και σε κάποιες περιπτώσεις ακόμη και την εγκατάλειψη από φίλους και από την οικογένειά του. Οι επιπτώσεις της νόσου, τόσο σε ψυχολογικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο δε σταματούν εκεί. Το άτομο κατακλύζεται συχνά από πλήθος αρνητικών συναισθημάτων όπως άρνηση, ενοχές, πανικό, θυμό, και φόβο: φόβο για την πορεία της ασθένειας, το αβέβαιο μέλλον και για το ενδεχόμενο μοναχικού θανάτου. Προοδευτικά, μπορεί να εμφανιστούν εκδηλώσεις κατάθλιψης, αγχωδών διαταραχών ή ακόμη και αυτοκτονικού ιδεασμού/αυτοκτονικών τάσεων (η σοβαρότητα των οποίων εξαρτάται από το βαθμό της κατάθλιψης).

Καθώς το AIDS εμφανίστηκε με μεγαλύτερη συχνότητα σε ορισμένες ομάδες ή σε άτομα με ιδιαίτερους τρόπους ζωής χρησιμοποιήθηκε αρχικά ως μέσο κοινωνικού στιγματισμού και αποκλεισμού. Ο σχετιζόμενος με το AIDS στιγματισμός αναφέρεται στην προκατάληψη, την αρνητική στάση, την κακοποίηση και κακομεταχείριση ανθρώπων που ζουν με τον ιό HIV/AIDS. Οι άνθρωποι αυτοί βιώνουν πολλές φορές την απόρριψη από την οικογένεια, τους συνομηλίκους και το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο, την άνιση μεταχείριση στην υγειονομική περίθαλψη και την εν γένει στέρηση των δικαιωμάτων τους σε όλους τους τομείς της ζωής (εργασιακό, διαπροσωπικό, κοινωνικό).

Από τη στιγμή που δεν υπάρχει κάποια οριστική θεραπεία ενάντια στον ιό, η πρόληψη είναι το μοναδικό μέσο που σώζει ζωές.

Πολλές πολιτικές πρόληψης αποδείχθηκαν ανεπαρκείς όταν, αποφεύγοντας να μιλήσουν για θέματα «ταμπού» εξαιτίας της σεμνοτυφίας της κοινωνίας, περιόρισαν τον διάλογο σε έναν ιατρικό μονόλογο. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν ότι η Ελλάδα καταλαμβάνει την τελευταία θέση (μαζί με τη Ρουμανία) στην πρόληψη και αντιμετώπιση του AIDS. Στο στόχο για την πρόληψη, ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στην δημιουργία φορέων εκπαίδευσης και ενημέρωσης των νέων, των ασθενών και των οικείων προσώπων τους. Η ευαισθητοποίηση κοινωνικών υπηρεσιών, η ίση μεταχείριση των ασθενών και η ψυχολογική στήριξή τους συμβάλλει σημαντικά στη βελτίωση και διατήρηση της ποιότητας των πασχόντων στο μέτρο του δυνατού. Εξίσου σημαντική όμως είναι και η ατομική ευθύνη, που συνήθως υποεκτιμάται. Είναι υποχρέωση και ευθύνη κάθε ανθρώπου η προάσπιση των δικαιωμάτων του και η προστασία της ζωής του.

Κλείνοντας, αξίζει να σημειωθεί ότι ακόμα και ο τρόπος που πολλές φορές μιλάμε για το AIDS ενδυναμώνει και διαιωνίζει τις προκαταλήψεις και οδηγεί σε στιγματισμό και περιθωριοποίηση των οροθετικών ατόμων. Συνεχίζουμε να μιλάμε για θύματα λες και πρόκειται για κάποιο έγκλημα και για μάστιγα (μαστίγιο), σαν να είναι το μέσο μιας τιμωρίας.

Είναι καιρός να λάβουμε όλοι μέρος στην εκστρατεία ενάντια στο AIDS - όχι στον άνθρωπο με AIDS.