Η ιστορία της κορτιζόνης

Επιτέλους, κατάφεραν να βρεθούν σχεδόν όλοι εκείνο το Σάββατο στου Ψυρρή. Μόνο ο φίλος τους ο φαρμακοποιός έλειπε, γιατί είχε εφημερία. Ήπιαν τα ουζάκια τους, έφαγαν την ποικιλία τους, μίλησαν για τα παλιά, γέλασαν, πείραξε ο ένας τον άλλον, πήραν τηλέφωνο το φαρμακοποιό κι άρχισαν να του λένε ανέκδοτα, κι έκαναν ό,τι μπορούσαν, για να σταματήσουν το χρόνο. Ώσπου ο Πέτρος έκανε να βάλει το χέρι στην τσέπη του με έναν τρόπο γνώριμο στους φίλους του…

-Πέτρο τι είναι αυτό; Παίρνεις πάλι φάρμακα;

-Δυστυχώς, ναι. Έπαθα ρευματισμούς. Ο γιατρός δοκίμασε διάφορα φάρμακα που δεν έπιασαν. Τελευταία, μου έδωσε αυτό το χαπάκι. Μου ‘πε ότι λέγεται το Κόρτε της ζώνης, γιατί με το χάπι αυτό θα βγάλω τη ζώνη από τη μέση μου και οι γυναίκες θα αρχίσουν να μου κάνουν κόρτε! Καλά, τι με κοιτάτε έτσι; Εσείς δεν έχετε πάρει ποτέ σας φάρμακο;

-Πώς! απάντησε ο Τάκης. Εγώ έχω άσθμα και ο γιατρός μου ‘γραψε αυτό το…οξυγόνο, που μου ‘πε όμως ότι δεν έχει μέσα οξυγόνο, αλλά ένα…αστεροειδές. Ακούς εκεί, αστεροειδές! Αν δεις το σπρέι, μοιάζει με διαστημόπλοιο. Να! Του κολλητού σου του Θανάση από εδώ, το σπρέι είναι πιο ανθρώπινο. Έλα, πες του τα, ρε Θανάση, πάλι βαριέσαι να μιλάς γι’ αυτά;

-Ε, τι να λέω; Έχω αλλεργική ρινίτιδα, κι ο γιατρός μου 'γραψε ένα σπρέι που το φάρμακό του, λέει, το βγάζουν από μια φλούδα, ξέρω εγώ, που να θυμάμαι τι φλούδα έλεγε. Μόνο εσύ Μιχάλη την έχεις γλιτώσει και δεν παίρνεις φάρμακα! Ή μπας και μας κρύβεις κάτι;

-Δεν έχω τίποτα να κρύψω, εκτός από το χέρι μου. Έπαθα ένα έκζεμα και ο γιατρός μου έγραψε μια αλοιφή που έχει κορτιζόνη…

Με το άκουσμα της λέξης κορτιζόνη, κοιτάχτηκαν μεταξύ τους σοβαρά και μονομιάς έβγαλαν όλοι τα φάρμακα από τις τσέπες. Ο Πέτρος, σαν πιο θαρραλέος, άρχισε να ψελλίζει:

-Διάβολε! Ο γιατρός μου ’γραψε κορτιζόνη! Ξόφλησα φαίνεται…

-Κι εμένα το αεροζόλ για το άσθμα κορτιζόνη είχε. Και τώρα που το βλέπω γράφει στεροειδές. Κι εγώ που νόμιζα ότι είχαμε κατακτήσει τους γαλαξίες…

-Κι εμένα το σπρέι για τη μύτη μου κορτιζόνη έχει…

Ξανακοιτάχτηκαν στα μάτια σαν να ήταν όλοι συνένοχοι στο ίδιο έγκλημα.

Ώσπου ο Τάκης έσπασε τη σιωπή:

-Μα, κορτιζόνη και στους τέσσερις; Αφού δεν έχουμε την ίδια πάθηση! Α, τον μπαγάσα το φαρμακοποιό! Θα του περίσσευε φαίνεται κορτιζόνη και ανακάτεψε όλα τα φάρμακα με αυτόν το διάολο! Ακούς εκεί, κορτιζόνη!

-Τι βλακείες είναι αυτές που λες, Τάκη; Ο γιατρός σου δεν είναι που σου έγραψε τη συνταγή; Τι, δεν πιστεύω από μόνος σου να…

-Τρελός είσαι; Κι από μόνος μου να ήθελα να πάρω, δε θα με άφηνε ο φαρμακοποιός μας. Είναι καλός και τον εμπιστεύομαι εδώ και 15 χρόνια, όπως κι εσείς άλλωστε. Διάβολε, τι λέω; Αφού είναι φίλος μας!

-Τότε να του φωνάξουμε να έρθει εδώ να μας εξηγήσει τι συμβαίνει.

-Σαββατιάτικα;

-Δεν είναι φίλος μας;

-Είναι!

-Τότε πες του ότι «κερνάμε» αλάτι με κορτιζόνη, και να δεις για πότε θα ’ρθει !Εξάλλου είναι δύο η ώρα, πρέπει να κατεβάζει τα ρολά, τελειώνει η εφημερία του.

Πράγματι, ο φαρμακοποιός ήρθε σαν σίφουνας και τους κατσάδιασε, όταν άκουσε ότι βάζουν αλάτι στο φαγητό ενώ παίρνουν κορτιζόνη. Σύντομα όμως του εξήγησαν πως «τα παιδία παίζει» και τον έβαλαν να κάτσει μαζί τους και να τους πει ιστορίες με βότανα που χαρίζουν υγεία. Εκείνος όμως, που κατάλαβε ότι κατά βάθος οι φίλοι του ήταν φοβισμένοι, δεν έλεγε να παρεκκλίνει από το χούι του να βοηθά τους ασθενείς να συμμορφώνονται στις οδηγίες χρήσης των φαρμάκων, ακόμα και χρησιμοποιώντας όμορφες, αλλά αληθινές ιστορίες από τον κόσμο των φαρμάκων:

-Μου ζητήσατε να σας πω για μαντζούνια αντί για φάρμακα έτσι; Εντάξει λοιπόν. Εσείς θεωρείτε ότι η κορτιζόνη δεν είναι φυσική, αλλά ένα χημικό κατασκεύασμα. Και τι θα κάνατε, εάν σας έλεγα ότι η κορτιζόνη φτιάχνεται από τη σόγια;

-Θα σου λέγαμε ότι έτσι όπως το πας, σε λίγο θα μας πεις ότι το Βιάγκρα φτιάχνεται από καρύδια και μέλι!

Γέλασαν όλοι και του ζήτησαν να τους πει για την ιστορία του φαρμάκου που έδενε και τους τέσσερις…

-Λοιπόν, φίλοι μου, το φάρμακο που καταριέστε πράγματι πρωτοφτιάχτηκε από τη σόγια. Αυτό το κατάφερε ο Percy Julian. Τι ειρωνεία για τους λευκούς! Σε μια εποχή που οι μαύροι δεν είχαν μεγάλη υπόληψη, ο γιος ενός σκλάβου τους χάρισε την κορτιζόνη, παρασκευάζοντάς την από σόγια!

-Γιατί πώς την έφτιαχναν μέχρι τότε;

-Με το δίκιο σας ρωτάτε. Ξέχασα να σας πω ότι το ανθρώπινο σώμα συνθέτει από μόνο του μια μορφή κορτιζόνης στο φλοιό των επινεφριδίων. Ο φλοιός στα λατινικά λέγεται cortex, γι’ αυτό και το φάρμακο ονομάστηκε κορτιζόνη. Εκείνος που ψυλλιάστηκε την ύπαρξη της κορτιζόνης ήταν ο Thomas Addison, που έδωσε το όνομά του στην ομώνυμη πάθηση που χαρακτηρίζεται από ανεπάρκεια των επινεφριδίων. Καλύτερα να μη σας τύχει. Γίνεστε κοκαλιάρηδες ό,τι και να φάτε! Τέλος πάντων, ο Addison υποπτεύθηκε την ύπαρξή της, αλλά δεν κατάφερε να πείσει την επιστημονική κοινότητα. Όμως το 1927 οι Stewart και Rogoff, όταν έφτιαξαν εκχύλισμα από επινεφρίδια και το χορήγησαν σε σκυλιά στα οποία τους είχαν αφαιρεθεί τα επινεφρίδια, παρατήρησαν ότι τα σκυλιά δεν πέθαιναν. Έτσι πιστοποιήθηκε ότι υπήρχε κάτι στα επινεφρίδια που άξιζε να απομονωθεί και να μελετηθεί.

Αυτός που απομόνωσε αυτό το κάτι ήταν ο Edward Kendall που βάφτισε το κάτιμε το όνομα κορτιζόνη. Γρήγορα δημιουργήθηκε τέτοιος μύθος για την κορτιζόνη, που οι Γερμανοί τη χορηγούσαν στους πιλότους της Λουφτβάφε, για να πετάνε πολύ ψηλά χωρίς να παθαίνουν δύσπνοια και να πιάνουν τους ¶γγλους στον ύπνο.

-Μα απ’ ότι ξέρω κάτι τέτοιο δε συνέβη ποτέ. Τι άραγε να σκέφτηκε ο Χίτλερ, όταν είδε τα αεροπλάνα του να καταρρίπτονται;

-Να μην ξανακάνει άλλη βλακεία, εάν δε συμβουλευτεί πρώτα τον γιατρό ή το φαρμακοποιό του! Αλλά τι τα θες; Συχνά η επιστήμη γίνεται υποχείριο της πολιτικής. Τέλος πάντων ο ανταγωνισμός Γερμανίας - Αμερικής για τη μάχη της κορτιζόνης οδήγησε στην παραγωγή της από σόγια αντί για τα επινεφρίδια των χιλιάδων αμνοεριφίων που σφαγιάζονταν για ένα γραμμάριο κορτιζόνης.

-Και γιατί έγινε τόσο πολύτιμο αυτό το ένα γραμμάριο κορτιζόνης;

-Γιατί μια παρατήρηση του Philip Showalter Hench, που έγινε στη γυναικολογική πτέρυγα ενός νοσοκομείου, έκανε την κορτιζόνη βασίλισσα της θεραπευτικής αγωγής: ο Hench παρατήρησε ότι ο πόνος από αρθριτικά ελαττωνόταν ή σταματούσε στις εγκυμονούσες γυναίκες καθώς και στους ασθενείς που είχαν ίκτερο.

Ο Hench, γνωρίζοντας ότι το ανθρώπινο σώμα συνθέτει την κορτιζόνη με πρώτη ύλη τη χοληστερίνη, με τη βοήθεια και του Θαδδαίου Reichstein, εύκολα έφτασε στο συμπέρασμα ότι η κορτιζόνη καταπολεμά τους ρευματισμούς! Γι’ αυτό οι εγκυμονούσες και οι ασθενείς με ίκτερο που είναι αποτέλεσμα της υψηλής χοληστερίνης δεν πόναγαν! Για την ανακάλυψη αυτή οι Kendall, Hench και Reichstein τιμήθηκαν με το βραβείο Nobel.

-Γιατί, τι κάνανε; Έδωσαν από ένα βαρέλι σογιέλαιο σε κάθε ασθενή με ρευματισμούς;

-Θεέ μου τι βλάκας που είσαι ώρες ώρες, βρε Θανάση! Εσύ είσαι ικανός να έχεις ακτινογραφία θώρακα της γυναίκας σου στο οικογενειακό σας άλμπουμ, μόνο και μόνο επειδή ερωτεύτηκες τον εσωτερικό της κόσμο! ¶σε το φαρμακοποιό να μας πει!

-Καλά ντε! Μια πλακίτσα κάναμε!

- Κι όμως Θανάση, συνέχισε ο φαρμακοποιός, έκανες εύστοχη πλακίτσα.

Γιατί εκείνοι που έκαναν την κορτιζόνη φτηνή και προσιτή ήταν ο Αμερικανός χημικός Russell Marker στο Μεξικό και ο Ούγγρος φαρμακοποιός George Rosenkranz που μέχρι τότε εργαζόταν στην Κούβα. Παρεμπιπτόντως ο Marker είναι αυτός που ανακάλυψε τον αριθμό οκτανίων στη βενζίνη και ο Rosenkranz ο εφευρέτης του αντισυλληπτικού χαπιού. Αλλά τις λεπτομέρειες θα τις πούμε μια άλλη φορά. Έχω πιο σημαντικά πράγματα να σας πω!

-Να μας τα πεις μετά!

-Εντάξει λοιπόν! Ο Russell Marker ήταν ένας κατεξοχήν αντισυμβατικός τύπος. Πήγε, λοιπόν, στο Μεξικό και βρήκε ένα δέντρο που λέγεται Διοσκόρεα. Έκοψε δύο κορμούς και τους έβαλε επάνω σε ένα λεωφορείο. Του κλέβουν και τους δυο κορμούς. Βρίσκει τον ένα με τη βοήθεια της αστυνομίας. Με αυτόν έφτιαξε τόση κορτιζόνη, όση φτιαχνόταν από μια μεγάλη φυτεία σόγιας. Έφτιαξε μια δική του εταιρεία, τη Syntex, γιατί οι πολυεθνικές της εποχής δεν τον πίστεψαν. Έφτιαξε τόση κορτιζόνη, που χάρη στη μέθοδό του, η τιμή της κατέβηκε από τα 80 δολ. στα 48 σεντς το γραμμάριο.

- Φαντάζομαι τιμή και δόξα…

- Μπα! Αυτόν τον έφαγε ο μπεζαχτάς! Τα χάλασε με τους συνεταίρους του για τα λεφτά κι έφυγε το 1945 από την εταιρεία, παίρνοντας μαζί του τις σημειώσεις του. Ξαφνικά, η κορτιζόνη άρχισε να έχει έλλειψη στην αγορά.

- Και μετά τι έγινε;

- Η εταιρεία προσέλαβε τον ουγγρικής καταγωγής George Rosenkranz, που μέχρι τότε εργαζόταν στην Κούβα, όπου είχε μεταναστεύσει από καιρό. Ο Rosenkranz κατάφερε όχι μόνο να ξαναφτιάξει την κορτιζόνη, αλλά και να μειώσει κατά πολύ τα συνθετικά βήματα που απαιτούνταν για την παραγωγή της. Ήταν η προσωποποίηση του θριάμβου του συνδυασμού φαρμακευτικής χημείας και φαρμακογνωσίας. Βέβαια, εξαιτίας του Rosenkranz, η τιμή της κορτιζόνης είναι πολύ φτηνή για τις ενδείξεις τις. Αυτή είναι η ιστορία του φαρμάκου σας. Τώρα ξέρετε.

-Ασ’ τα αυτά! Τη μισή ιστορία μας είπες! Μας τσαμπουνάς τόση ώρα όλους αυτούς που βρήκαν πώς φτιάχνεται και δε μας είπες τίποτε γι’ αυτούς που βρήκαν πώς δρα!

-Ορκίζεστε ότι θα κόψετε το αλάτι όσο παίρνετε κορτιζόνη;

-Ορκιζόμαστε!

-Ορκίζεστε ότι δε θα ξαναπείτε τις σαχλαμάρες που λέτε, χωρίς να ξέρετε από φάρμακα, ότι όποιος παίρνει κορτιζόνη είναι ξοφλημένος;

-Ήμαρτον! Ορκιζόμαστε!

Τους είπε, λοιπόν, ότι δυο ανεξάρτητες ομάδες, μια του νομπελίστα John Vane και μια των McKinley και Queen, βρήκαν ότι η κορτιζόνη αναστέλλει τη δράση του ενζύμου φωσφολιπάση Α₂. Η αναστολή του ενζύμου αυτού προκαλεί την πλήρη καταστολή των φαινομένων που σχετίζονται με την αλλεργία και τη φλεγμονή γενικά. Γι’ αυτό και η δράση της κορτιζόνης είναι πολύ ευρύτερη σε σχέση αφενός μεν με τα κοινά παυσίπονα, αφετέρου δε με τα αντιισταμινικά. Κι αυτό ακριβώς είναι που κάνει την κορτιζόνη να μην ανήκει στα φάρμακα που μπορεί να πάρει κάποιος απρόσκοπτα και για το παραμικρό, χωρίς καμία συμβουλή από ειδικό. Τους είπε ακόμη ότι η κορτιζόνη είναι η βασίλισσα των φαρμάκων. Είναι το όνειρο του κάθε γιατρού που ξέχασε να πάρει την τσάντα του. Το φάρμακο που ο Παράκελσος θα αποκαλούσε βασικό συστατικό του Πενταστάγματος! Και πάνω απ’ όλα ήταν το φάρμακό τους. Εκείνο το φάρμακο που θα τους έκανε να αψηφούν τις αποστάσεις των μεγάλων δρόμων της Αθήνας, για χάρη της φιλίας τους. Εκείνο το φάρμακο, που παρόλο που είναι βασίλισσα, δεν τους ζητά τίποτε περισσότερο από αυτό που τους ζητούν και τα πιο ταπεινά φάρμακα: να το παίρνουν με τον τρόπο που υποδεικνύει ο γιατρός και ο φαρμακοποιός τους!