Η Ελλάδα κόβει το τσιγάρο;

Με σύνθηµα «Η Ελλάδα σβήνει το τσιγάρο», ένα σύνθηµα που έκανε πολλούς καπνιστές να χαµογελούν µισοειρωνικά, το 2009 το υπουργείο Υγείας (ξανα)έθεσε έναν φιλόδοξο στόχο: από την 1η Ιουλίου να καθαρίσει τους δηµόσιους χώρους, τους χώρους εργασίας, τα καφέ, τα µπαρ και τα εστιατόρια από τα σύννεφα του καπνού.

Η περιγραφή των µηνών που ακολούθησαν το φιλόδοξο νόµο θα µπορούσε να έχει βγει από την πένα του Ρενέ Γκοσινί, του δηµιουργού των Αστερίξ και Οβελίξ. «Βρισκόµαστε στο 50 π.Χ. Όλη η Γαλατία βρίσκεται υπό ρωµαϊκή κατοχή… Όλη; Όχι. Ένα χωριό ανυπότακτων Γαλατών αντιστέκεται ακόµα και θα αντιστέκεται για πάντα στους εισβολείς…». Με αυτά τα λόγια ξεκινούσε κάθε περιπέτεια των Γαλατών και οι συσχετισµοί µε τον αντικαπνιστικό νόµο είναι κάτι παραπάνω από προφανείς, καθώς οι ανυπότακτοι καπνιστές συνέχιζαν και µετά την επιβολή των µέτρων να ανάβουν ανεµπόδιστοι τσιγάρο. Κάπως έτσι, οι προθέσεις για χώρους ελεύθερους από καπνό χάθηκαν κάπου ανάµεσα στη θερινή ραστώνη, στην έλλειψη ελεγκτικών µηχανισµών, στα ίδια τα «παραθυράκια» του νόµου και βεβαίως, στην «επαναστατικότητα» του Έλληνα…

Αντικαπνιστικός νόµος Νο 2

Από την 1η Σεπτεµβρίου 2010, το υπουργείο Υγείας επανέρχεται αποφασισµένο να βάλει µια τάξη και να απαγορεύσει «δια ροπάλου» και δια προστίµων το κάπνισµα σε όλους τους κλειστούς δηµόσιους χώρους, µε µόνη εξαίρεση – κι αυτό µέχρι την 1η Ιουνίου του 2011 – τα καζίνο και τα κέντρα διασκέδασης µε ζωντανή µουσική άνω των 300 τ.µ.

Σύµφωνα µε τα όσα έχουν γίνει γνωστά, από 50 έως 500 ευρώ θα κοστίζει στους καπνιστές κάθε παράβαση, ανάλογα µε το πόσες φορές είναι «υπότροποι», ακόµα πιο τσουχτερά θα είναι τα πρόστιµα για τους ιδιοκτήτες των καταστηµάτων καθώς θα ξεκινούν από τα 500 € και θα φτάνουν µέχρι τις 10 χιλιάδες, ενώ οι 5 καταγεγραµµένες παραβάσεις θα κοστίζουν την άδεια λειτουργίας της επιχείρησης.

Τέλος όµως και για τα καπνιστήρια που βρίσκονται στους εργασιακούς χώρους, καθώς από 1η Σεπτεµβρίου φαίνεται να κλείνει κι αυτό το «παραθυράκι» και οι καπνιστές θα επιτρέπεται να ανάβουν τσιγάρο µόνο στην είσοδο του κτηρίου ή στην ταράτσα. Τέλος ασφαλώς και στις κάθε είδους διαφηµίσεις που προωθούν τα προϊόντα καπνού.

Καπνός τα µέτρα!

Οι «περιπέτειες» του καπνού µε την ελληνική νοµοθεσία χάνονται πίσω στο µακρινό 1856, όταν στις 31 Ιουλίου εκείνης της χρονιάς εκδίδεται βασιλικό διάταγµα «περί απαγορεύσεως του καπνίζειν εντός δηµοσίων γραφείων και καταστηµάτων». Αιτία της απαγόρευσης; Η πρόληψη πυρκαγιών. Ο νοµοθέτης θα επανέλθει το 1945, όταν τίθεται σε ισχύ ο σχετικός νόµος που απαγορεύει σε εµπόρους καπνού να δίνουν δώρα ή κουπόνια – λαχνούς, ενώ 7 χρόνια αργότερα υγειονοµική απόφαση απαγορεύει το κάπνισµα σε όλα τα µέσα µαζικής µεταφοράς. Θα χρειαστεί να φτάσουµε στο 1979 προκειµένου να απαγορευτεί το κάπνισµα στα νοσοκοµεία και στις κλινικές, ενώ υπουργική απόφαση του 1980 φιλοδοξεί να απαγορεύσει πλήρως το τσιγάρο σε κλειστούς δηµόσιους χώρους, απόφαση ωστόσο που θα µείνει για πολλά χρόνια στα χαρτιά.

Βρισκόµαστε στο 1990 όταν υπουργική απόφαση «εξοβελίζει» τα τσιγάρα από τις πτήσεις εσωτερικού, ενώ το 1993 θα απαγορευτεί εκ νέου το κάπνισµα σε χώρους υπηρεσιών υγείας. Το ηµερολόγιο δείχνει 1η Αυγούστου 2002 όταν µια νέα υγειονοµική διάταξη απαγορεύει και πάλι το κάπνισµα σε δηµόσιους χώρους, µεταφορικά µέσα, µονάδες παροχής υπηρεσιών υγείας αλλά και σε καταστήµατα υγειονοµικού ενδιαφέροντος. Έτσι, «εγκαινιάζονται» σε καφέ, µπαρ και εστιατόρια οι χώροι για τους µη καπνίζοντες και αναρτώνται οι σχετικές πινακίδες οι οποίες ενηµερώνουν πού επιτρέπεται και πού όχι το κάπνισµα. Βέβαια κάπου στην πορεία, οι χώροι των µη καπνιστών γεµίζουν καπνό από τα διπλανά τραπέζια και η εφαρµογή της απαγόρευσης αίρεται στην πράξη, µέχρι να έρθουν οι πιο πρόσφατοι νόµοι που θέλουν να «σβήσουν» µια και καλή τα τσιγάρα.

Οι αντιδράσεις…

Την ώρα που οι αντικαπνιστικές οργανώσεις αντιµετωπίζουν την αυστηροποίηση των µέτρων και των ποινών µε συγκρατηµένη αισιοδοξία περιµένοντας µάλιστα και την εκδίκαση από το Συµβούλιο της Επικρατείας της προσφυγής που έχουν κάνει για τα «παράθυρα» του προηγούµενου νόµου, οι ιδιοκτήτες καφέ, µπαρ και εστιατορίων δηµιούργησαν ένα συντονιστικό όργανο δράσης κατά της καθολικής απαγόρευσης του καπνίσµατος. Μάλιστα οι επαγγελµατίες στο χώρο της εστίασης σκέφτονται ως ύστατο µέσο πίεσης να απέχουν από την πληρωµή του Φ.Π.Α., έχουν ήδη ξεκινήσει να µαζεύουν υπογραφές, ενώ έχουν αποστείλει και επιστολή µε τις θέσεις τους στον πρωθυπουργό, στους υπουργούς και στα κόµµατα της αντιπολίτευσης. «Η καθολική απαγόρευση στερεί από τους πολίτες το δικαίωµα της επιλογής. Εµείς ζητάµε να µπορεί ο καθένας να επιλέγει πού θα κάτσει και να υπάρχει ειδική σήµανση», λέει ο κ. Δηµήτρης Αρβανίτης, ιδιοκτήτης καφετέριας στο κέντρο της Αθήνας, µέλος του Δ.Σ. του Επαγγελµατικού Επιµελητηρίου Αθηνών και του Συντονιστικού Επαγγελµατιών Εστίασης και Αναψυχής.

Στη λογική της επιλογής κινούνται και τα αποτελέσµατα πρόσφατης έρευνας της MRB που έγινε για λογαριασµό των περιπτεριούχων - καπνοπωλών µε θέµα τη συµπεριφορά απέναντι στα προϊόντα καπνού. Η δηµοσκόπηση αυτή έδειξε ότι το 75% των ερωτηθέντων συµφωνεί µε τους ξεχωριστούς και ειδικά διαµορφωµένους χώρους για τους καπνιστές σε µπαρ και εστιατόρια, ενώ οι 8 στους 10 ζητούν ειδικά καπνιστήρια σε επιχειρήσεις και χώρους εργασίας. «Στην Πτολεµαΐδα που πνίγεται από τους ρύπους, οι κάτοικοι δεν έχουν το δικαίωµα της επιλογής» επισηµαίνει ο κ. Αρβανίτης, υπογραµµίζοντας ότι εδώ τίθεται θέµα επιβίωσης των επιχειρήσεων. «Στη Γαλλία παρατηρήθηκε κλείσιµο δεκάδων χιλιάδων µαγαζιών και πτώση του συνολικού τζίρου κατά 40%. Στην Κροατία από την εφαρµογή αντίστοιχου νόµου υπήρξε πτώση του τζίρου κατά 80%, ενώ σε άλλες χώρες όπως Γερµανία, Αυστρία, Ισπανία, Πορτογαλία, Βέλγιο απλώς συνεχίζουν να καπνίζουν», λέει.

Καπνιστές vs. Αντικαπνιστές

Κι ενώ οι ιδιοκτήτες καφέ, εστιατορίων και κέντρων διασκέδασης εκφράζουν την έντονη αντίδρασή τους στην καθολική απαγόρευση του καπνίσµατος, οι αντικαπνιστές από τη µεριά τους αντικρούουν τα επιχειρήµατα που προβάλλονται και δείχνουν µε το δάχτυλο τις καπνοβιοµηχανίες και τα τεράστια κέρδη που διακυβεύονται. «Το επιχείρηµα ότι το κάπνισµα είναι επιλογή ακούγεται αληθοφανές αλλά δεν είναι. Είναι επιλογή η πλύση εγκεφάλου; Δηλαδή ο έφηβος στην ουσία έχει επιλογή; Οι έφηβοι και οι νέοι σήµερα δε βάζουν τα δεδοµένα κάτω, τα υπέρ και τα κατά, ώστε στη συνέχεια ν’ αποφασίσουν αν θα ξεκινήσουν το κάπνισµα. Δεν κάνουν καµία συνειδητή επιλογή. Απλά ακολουθούν τα πρότυπα της κοινωνίας που ζουν», αντιτείνει ο πρόεδρος της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης «Nosmoke.gr», κ. Αλέξανδρος Φωτεινός.

Τελικά, αν απαγορευτεί το κάπνισµα σε όλους τους δηµόσιους χώρους, µπορεί πράγµατι οι επιχειρήσεις να οδηγηθούν στην οικονοµική καταστροφή; Σύµφωνα µε τον επιστηµονικό σύµβουλο του «Nosmoke.gr» Δρ. Λάµπρο Λαζούρα που έχει εκπονήσει έρευνα για τις οικονοµικές επιπτώσεις από την απαγόρευση του καπνίσµατος, τα έσοδα των επιχειρήσεων που είναι «καθαρές καπνού» παραµένουν σταθερά ή και αυξάνονται. «Αυτό είναι αναµενόµενο» λέει ο κ. Φωτεινός, ο οποίος εξηγεί ότι σύµφωνα µε παραδείγµατα από όλο τον κόσµο, τους πρώτους µήνες της απαγόρευσης θα υπάρξει αναταραχή αλλά µόλις έρθει µια ισορροπία «οι καπνιστές θα συνεχίσουν να βγαίνουν έξω αλλά πλέον έξω θα βγαίνουν και άνθρωποι που έµεναν στα σπίτια τους, διότι δεν άντεχαν τους γεµάτους καπνό χώρους». Βεβαίως, ο πρόεδρος του «Nosmoke.gr» συµφωνεί ότι το «παραθυράκι» που αφήνει το υπουργείο Υγείας για τα καταστήµατα άνω των 300 τετραγωνικών µε ζωντανή µουσική είναι πιθανό να αποτελέσει αφορµή για ζητήµατα αθέµιτου ανταγωνισµού και να επηρεάσει τα κέρδη, γι’ αυτό επιµένει στην καθολική απαγόρευση από την πρώτη µέρα.

Εικόνες απείρου… κάλους!

Τον Απρίλιο του 2008, το υπουργείο Υγείας διεξήγαγε έρευνα µε θέµα τα αντικαπνιστικά µέτρα που σκόπευε να εφαρµόσει ένα χρόνο µετά. Σύµφωνα µε τα αποτελέσµατά της, το 77,3% των Ελλήνων τασσόταν υπέρ της καθολικής απαγόρευσης του καπνίσµατος στους δηµόσιους χώρους και το 79,8% των καπνιστών δήλωνε ότι ήθελε να κόψει το κάπνισµα. Παρ’ όλες τις δηλώσεις και τις προθέσεις όµως, ο πρώτος αντικαπνιστικός νόµος δηµιούργησε εικόνες γραφικότητας στους δηµόσιους χώρους: πελάτες µαγαζιών έσβηναν τα «παράνοµα» τσιγάρα µέσα στα διακοσµητικά κεριά ή σερβιτόροι προµήθευαν τους καπνιστές µε άδεια κουτιά αναψυκτικών εν είδει σταχτοδοχείου, µε τον όρο αν ανοίξουν τα φώτα και µπουν ελεγκτές να αναλάβουν οι ίδιοι εξολοκλήρου την ευθύνη για την παρασπονδία!

«Ας µη γελιόµαστε. Πέρυσι οι έλεγχοι δεν ξεκίνησαν ποτέ, επειδή ποτέ δε βγήκε υπουργική απόφαση που να ορίζει ποιος είναι υπεύθυνος για να κάνει τους ελέγχους και να διαπιστώσει εάν τηρείται ο νόµος απαγόρευσης του καπνίσµατος», υπογραµµίζει ο πρόεδρος της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης «Nosmoke.gr». Ο κ. Φωτεινός υπογραµµίζει χαρακτηριστικά ότι χώρες που είχαν συµπεριλάβει στη νοµοθεσία τους εξαιρέσεις στις απαγορεύσεις καπνίσµατος, όταν διαπίστωσαν ότι το µοντέλο αυτό δε λειτουργούσε, κατήργησαν από τις αρχές του χρόνου τις εξαιρέσεις αυτές, εφαρµόζοντας µια καθολική απαγόρευση του καπνίσµατος σε όλους τους κλειστούς δηµόσιους χώρους, µε χαρακτηριστικά παραδείγµατα την Κύπρο, την Ισπανία, το Βέλγιο, τη ΦΥΡΟΜ, ακόµη και την Τουρκία από το 2009.

Από τη µεριά τον ιδιοκτητών καφέ, ο κ. Δηµήτρης Αρβανίτης απαντά: «Οι νόµοι δεν εφαρµόζονται από τους πολίτες όταν είναι άδικοι ή µη ρεαλιστικοί. Κι αυτό επειδή η καθολική απαγόρευση δεν τους προσφέρει καµία λύση, όταν από τις έρευνες προκύπτει ότι το 45% των πολιτών καπνίζει. Στο ότι οι πελάτες καπνίζουν µε ανοχή των ιδιοκτητών, εµείς απαντάµε αφ’ ενός ότι δε θα τσακωθούµε µε τους πολίτες - πελάτες και αφ’ ετέρου ότι δε θα γίνουµε χωροφύλακες, καθώς δεν είναι αυτός ο ρόλος µας. Ας αναλάβει η Πολιτεία, όπως άλλωστε οφείλει, να λύσει το πρόβληµα, µέσω εκστρατειών και µε οποιοδήποτε άλλο τρόπο».

Το τσιγάρο εκτός... Ελλάδας

«Όπου υπάρχει καπνός υπάρχει και φωτιά» λέει η γνωστή λαϊκή παροιµία. Όσο λοιπόν καπνιστές και αντικαπνιστές «κονταροχτυπιούνται», το ζήτηµα του καπνίσµατος αποτελεί αντικείµενο αντιπαραθέσεων και στις υπόλοιπες χώρες του κόσµου, καθώς η σχετική απαγόρευση κυµαίνεται από την απόλυτη αυστηρότητα µέχρι τη χαρακτηριστική «χαλαρότητα», ανάλογα και µε την ιδιαίτερη κουλτούρα της κάθε χώρας. Χαρακτηριστικότερο παράδειγµα «αυστηρότητας» είναι, ασφαλώς, αυτό των Η.Π.Α. Συγκεκριµένα, στην Καλιφόρνια από το 1993 απαγορευόταν το κάπνισµα σε απόσταση 1,5 µέτρου από οποιοδήποτε δηµόσιο κτήριο, ενώ µόλις πρόσφατα η απόσταση αυτή επεκτάθηκε στα 6 µέτρα! Το Μπουτάν φιλοδοξεί να είναι η πρώτη πλήρως «αντικαπνιστική χώρα» µια και απαγορεύεται συνολικά η πώληση προϊόντων καπνού, ωστόσο το µάσηµα του καπνού παραµένει µια δηµοφιλής συνήθεια. Η έκπληξη όµως έρχεται από τη Γαλλία. Στους πάλαι ποτέ «bon viveurs» Γάλλους απαγορεύεται πια αυστηρώς το κάπνισµα σε όλους τους δηµόσιους χώρους, µε µοναδική εξαίρεση την παραµονή της Πρωτοχρονιάς! Στην «αντίπερα όχθη» της σχετικής «χαλαρότητας» βρίσκουµε µάλλον τη Σουηδία όπου επιτρέπεται το κάπνισµα µόνο σε ειδικά διαµορφωµένους χώρους επιχειρήσεων, ωστόσο η έκπληξη εδώ έρχεται από την «πειθαρχηµένη» Γερµανία. Σε µια χώρα όπου το 1/3 των πολιτών καπνίζει, η συνειρµική σύνδεση της αντικαπνιστικής εκστρατείας µε τους διωγµούς του ναζιστικού καθεστώτος οδήγησε στην απόφαση να επιτραπεί η δηµιουργία ειδικών χώρων καπνίσµατος σε καταστήµατα εστίασης και διασκέδασης.

Η πραγµατικότητα µε αριθµούς

«Στο τσιγάρο που κρατώ, στον ένα µου θεό» τραγουδά ο Γιάννης Κότσιρας σε ένα µόνο από τα τραγούδια που έχουν γραφτεί µε θέµα το τσιγάρο. Οι Έλληνες φιγουράρουν χρόνια στις στατιστικές ως τα µεγαλύτερα «φουγάρα» όχι µόνο στην Ευρώπη αλλά και στον κόσµο. Η τελευταία δηµοσκόπηση σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, το γνωστό «ευρωβαρόµετρο», έδειξε ότι το 42% των Ελλήνων (47% άνδρες και 38% γυναίκες) δηλώνουν καπνιστές, την ώρα που ο µέσος κοινοτικός όρος κυµαίνεται στο 29% (35% άνδρες και 25% γυναίκες). Λιγότερο «θεριακλήδες» από τους Έλληνες, αλλά εξίσου ψηλά στη λίστα, βρίσκονται οι Βούλγαροι µε ποσοστό 39% και οι Ούγγροι µε 38%. Στον αντίποδα, τα χαµηλότερα ποσοστά κατανάλωσης καπνού στην Ευρωπαϊκή Ένωση σηµειώνονται στη Σουηδία όπου καπνίζει µόλις το 16% και στην Φινλανδία, όπου καπνιστές δηλώνουν οι 2 στους 10.

Σύµφωνα µε το ευρωβαρόµετρο η χώρα µας σπάει όλα τα ρεκόρ καθώς οι Έλληνες καπνιστές δηλώνουν ότι καπνίζουν 21,4 τσιγάρα ηµερησίως, µε το µέσο κοινοτικό όρο να είναι τα 14,4 τσιγάρα την ηµέρα. Το 20% των Ελλήνων υποστηρίζουν ότι είναι εκτεθειµένοι στο παθητικό κάπνισµα στους χώρους εργασίας για πάνω από 5 ώρες την ηµέρα, ενώ µόλις το 5% των Ευρωπαίων κάνουν την ίδια δήλωση. Αντίθετα, οι 4 στους 10 εργαζόµενους στην Ελλάδα λένε ότι δεν εκτίθενται στον καπνό, την ώρα που το αντίστοιχο ποσοστό στην Ευρώπη σκαρφαλώνει στο 76%.

Τα ιατρεία διακοπής καπνίσµατος

Μέχρι στιγµής πάντως, η προωθούµενη καθολική απαγόρευση του καπνίσµατος δεν έχει δώσει… ώθηση στα ιατρεία διακοπής που λειτουργούν στα δηµόσια νοσοκοµεία, παρά το γεγονός ότι έχουν εξαιρετικά υψηλά ποσοστά επιτυχίας στην διακοπή του καπνίσµατος, σε σχέση µε τις ατοµικές προσπάθειες που καταβάλλει ένας καπνιστής. Κι εδώ οι αριθµοί είναι αποκαλυπτικοί: στο 3% ανέρχεται το ποσοστό επιτυχίας διακοπής του καπνίσµατος µε ατοµική προσπάθεια, την ώρα που τα ιατρεία παρουσιάζουν ποσοστά επιτυχίας άνω του 50%.

Στα ιατρεία διακοπής καπνίσµατος χρησιµοποιούνται εξατοµικευµένες θεραπείες, µε φάρµακα ή χωρίς, ενώ οι καπνιστές λαµβάνουν συµβουλές από διαιτολόγους και ψυχολόγους. Όπως ανέφεραν στο «Φαρµακευτικό Κόσµο» υπεύθυνοι των Κέντρων Διακοπής Καπνίσµατος, οι λίστες αναµονής προς το παρόν δεν ξεπερνούν τη µια εβδοµάδα µε 10 ηµέρες, ενώ το κόστος, για τα δηµόσια νοσοκοµεία πάντα, ανέρχεται σε αυτό των απλών επισκέψεων.