Ενυδάτωση του δέρματος

Με την επιστροφή από τις καλοκαιρινές διακοπές είμαστε συνήθως αρκετά ξεκούραστοι και με ηλιοκαμένο δέρμα. Οι δείκτες προστασίας ήταν επαρκείς, όμως την αφυδάτωση του δέρματος δεν καταφέραμε να την αποφύγουμε. Οι εξωτερικοί παράγοντες (αέρας, ήλιος) άφησαν τα σημάδια τους και τα διαπιστώνουμε τώρα που επιστρέφουμε. Το δέρμα είναι σκληρό, τραχύ και διψάει για νερό. Το γαλάκτωμα σώματος, η ενυδατική κρέμα μοιάζουν να μην είναι αρκετά δραστικά, όπως ήταν πριν. Το αφυδατωμένο δέρμα μετά τις καλοκαιρινές διακοπές είναι πάλι, όπως κάθε χρόνο, προκλητικά παρόν.

Πώς ακριβώς είναι το αφυδατωμένο δέρμα, ποιοι παράγοντες οδηγούν στην αφυδάτωση και πώς γίνεται η ενυδάτωσή του δέρματος αναλύονται στο κείμενο.

Ενυδάτωση και αφυδάτωση του δέρματος

Το νερό, βασικό συστατικό των ζώντων υλών, είναι μια ζωτική ουσία απαραίτητη για τις ανταλλαγές των κυττάρων και των ιστών, την οποία ο οργανισμός χρειάζεται διαρκώς.

Η μέση περιεκτικότητα σε νερό στο ανθρώπινο σώμα είναι 70% (άνδρες > γυναίκες, νεογέννητα > ηλικιωμένους). Στο δέρμα είναι επίσης 70%, δηλαδή περίπου 8 λίτρα στους ενήλικες. Πιο συγκεκριμένα, στις στιβάδες του δέρματος το νερό κατανέμεται ως εξής:

• υποδερμίδα: 20%

• δερμίδα (η δεξαμενή νερού του οργανισμού): 80%

• επιδερμίδα: 60-65%

• κεράτινη στιβάδα: 10-15%.

Η ιδανική κατάσταση ενυδάτωσης της κεράτινης στιβάδας είναι περίπου 13%. Η κεράτινη στιβάδα ρυθμίζει τις μηχανικές και αισθητικές ιδιότητες του δέρματος. Αυτή η τέλεια κατάσταση ενυδάτωσης απαιτεί την πλήρη ακεραιότητα της κεράτινης στιβάδας. Σε απουσία της κεράτινης στιβάδας, η απώλεια νερού θα ήταν 8,5 L την ημέρα αντί για 0,5 L.

Όταν είναι καλά ενυδατωμένο, το δέρμα είναι ανθεκτικό, λαμπερό και όμορφο στην όψη και μαλακό, απαλό και λείο στην αφή.

Η ενυδάτωση της δερμίδας, που παρέχει στο δέρμα την τονικότητα και τον όγκο του, οφείλεται στον υδρόφιλο χαρακτήρα των πρωτεογλυκανών και των γλυκοζαμινογλυκανών (GAG: υαλουρονικό οξύ, θειικές χονδροϊτίνες, θειική δερματάνη), που είναι ικανές να απορροφήσουν πολλές εκατοντάδες φορές το βάρος τους σε νερό. Το νερό, αν και συνδεδεμένο με αυτά τα μόρια, είναι πολύ κινητικό. Μέσω διάχυσης, μετατοπίζεται στην επιφάνεια του δέρματος ή εξατμίζεται όταν έρθει σε επαφή με τον περιβάλλοντα αέρα, ανάλογα με τη σχετική υγρασία (εφόσον είναι μικρότερη από 80%), συμμετέχοντας στη μη αντιληπτή εξίδρωση.

Η ενυδάτωση του δέρματος αντικατοπτρίζει την ισορροπία ανάμεσα στην πρόσληψη και την απώλεια νερού. Για τη διατήρηση αυτής της ισορροπίας απαιτείται:

• Επαρκής πρόσληψη νερού (κυρίως ενδογενούς νερού, καθώς και εξωγενούς νερού που λαμβάνεται από την υγρομετρία του αέρα).

• Παρουσία υδρόφιλων ουσιών στα κερατινοκύτταρα, οι οποίες είναι ικανές να δεσμεύσουν το νερό και να το διατηρήσουν στα κύτταρα. Οι ουσίες αυτές, κυρίως τα αμινοξέα (ΑΟ), η καρβοξυλική πυρολιδόνη, τα γαλακτικά άλατα (άλατα του γαλακτικού οξέος, του φυσικού ΑΗΑ του δέρματος), η ουρία και διάφορα άλλα συστατικά, υποπροϊόντα της πρωτεόλυσης της φιλαγγρίνης, αποτελούν τον φυσικό παράγοντα ενυδάτωσης (NMF). Η απουσία του NMF προκαλεί 25% μείωση της περιεκτικότητας της κεράτινης στιβάδας σε νερό.

• Παρουσία λιπιδίων στις μεμβράνες και στους μεσοκυττάριους χώρους, τα οποία, μέσω του υδρόφοβου χαρακτήρα τους, εγγυώνται:

» τη διατήρηση του NMF μέσα στα κύτταρα

» τον περιορισμό της μη αντιληπτής απώλειας νερού (ΡΙΕ).

• Παρουσία ποιοτικού υδρολιπιδικού φιλμ (FHL) που, μέσω της αποφρακτικής του δράσης, συμβάλλει επίσης στον περιορισμό της εξάτμισης του νερού.

Αφυδάτωση του δέρματος παρατηρείται όταν η περιεκτικότητα της κεράτινης στιβάδας σε νερό είναι μικρότερη από 10%.

Η αφυδάτωση έχει άμεσο αντίκτυπο στη δράση των ενζύμων, που είναι απαραίτητη για τη σύνθεση των διαφόρων συστατικών της κεράτινης στιβάδας και για την προστασία της και, επομένως, έχει άμεσες συνέπειες στην όψη και την αφή του δέρματος.

Είναι μια κατάσταση που μπορεί να παρατηρηθεί σε όλα τα δέρματα.

Ένα αφυδατωμένο δέρμα είναι θαμπό, τραχύ, τεταμένο και δεν έχει ελαστικότητα. Επίσης μπορεί να δημιουργεί δυσάρεστη αίσθηση (τράβηγμα), να εμφανίζει φολίδες και/ή πιτυρίδα, καθώς και λεπτές ραβδώσεις, τις ρυτίδες της αφυδάτωσης.

Τα αίτια της αφυδάτωσης είναι ποικίλα και μπορεί να συνδέονται με:

• εξωγενείς παράγοντες που επιδεινώνουν ή καταστρέφουν το FHL:

» επιθέσεις από κλιματικούς και οικιακούς παράγοντες: κρύο, αέρας, ήλιος, ζέστη, ξηρότητα του αέρα, ρύπανση, θέρμανση, κλιματισμός κτλ.

» μηχανικές επιθέσεις: ξύρισμα, τρίψιμο, πολύ συχνή απολέπιση

» χημικές επιθέσεις: αλκαλικά προϊόντα (προϊόντα απολέπισης, σαπούνια κτλ.), διαλυτικά μέσα, απορρυπαντικά, ακατάλληλα καλλυντικά, ορισμένα φάρμακα τοπικής χρήσης (κορτικοειδή, προϊόντα κατά της ακμής) κτλ.

• ενδογενείς παράγοντες:

» φυσιολογικούς: φύλο, ηλικία

» παθολογικούς: μη φυσιολογική απώλεια νερού (εγκαύ- ματα, έμετος, διάρροια, αιμορραγία, υπερθερμία, κατάχρηση διουρητικών και υπακτικών), αβιταμίνωση, δυσαπορρόφηση των λιπαρών οξέων, υπερβολικό κάπνισμα, φλεγμονώδη φαινόμενα (εξάνθημα από τον ήλιο, ατοπική δερματίτιδα, έκζεμα εξ επαφής, ψωρίαση), γενετικοί παράγοντες (διαβήτης, ιχθύωση) κτλ.

Η προστασία του δέρματος από την αφυδάτωση σημαίνει διατήρηση της ελαστικότητας, της ανθεκτικότητας, της λάμψης και της φωτεινότητάς του. Για το λόγο αυτό πρέπει:

• να περιορίζεται η απώλεια νερού, μέσω διατήρησης του FHL και προστασίας του δέρματος από επιθέσεις

• να παρέχονται νερό και ενυδατικές ουσίες που βοηθούν στη διατήρηση του νερού, καθώς και λιπίδια για τον περιορισμό της εξάτμισής του.

Το αφυδατωμένο δέρμα

Το αφυδατωμένο δέρμα μετά την έκθεση στον ήλιο πάσχει από έλλειψη νερού (περιεκτικότητα της κατώτερης κεράτινης στιβάδας σε νερό μικρότερη από 10%). Αυτό σχετίζεται με μια επίκτητη διαταραχή των λιπιδίων που συνθέτουν τις κυτταρικές μεμβράνες, τη μεσοκυττάρια ουσία ή το FHL, στο οποίο οφείλεται και η αύξηση της μη αντιληπτής απώλειας νερού (ΡΙΕ).

Αυτή η κατάσταση μπορεί να παρατηρηθεί σε όλους τους τύπους δέρματος.

Διάγνωση της κατάστασης του δέρματος

Οπτική εξέταση

Το δέρμα είναι θαμπό (το φως δεν αντικατοπτρίζεται καλά λόγω έλλειψης σμήγματος). Πιθανή είναι η παρουσία φολίδων, πιτυρίασης και λεπτών ρυτίδων.

Εξέταση δια της αφής

Το δέρμα είναι τραχύ (παρουσία φολίδων και διαταραγμένο FHL λόγω ανεπάρκειας σμήγματος), τεντωμένο (απουσία απαλότητας και ελαστικότητας λόγω της έλλειψης νερού), που εμφανίζει γραμμές αφυδάτωσης. Συχνά υπάρχει αίσθηση ενόχλησης («τραβήγματος»), αλλά όχι συστηματικά.

Διάλογος

Είναι σημαντικό να καθορίσετε με κάποιον ειδικό το αίτιο της αφυδάτωσης, αν δηλαδή πρόκειται για δέρμα που είναι ξηρό και αφυδατωμένο από τη φύση του ή για δέρμα φυσιολογικό, μεικτό ή λιπαρό που είναι αφυδατωμένο τη στιγμή της εξέτασης. Θα πρέπει λοιπόν να αναζητηθεί η παρουσία εξωγενών και/ή ενδογενών παραγόντων που θα μπορούσαν να προκαλέσουν αυτή την αφυδάτωση.

• το πρόσφατο κλιματικό (ζέστη, αέρας, ήλιος) και οικιακό περιβάλλον (θέρμανση, κλιματισμός).