Ελληνική Εταιρεία Εθνοφαρμακολογίας (Ε.E.Ε.)

Η προσπάθεια διάσωσης των παραδοσιακών θεραπευτικών µεθόδων δεν είναι παρά ένας συνεχής αγώνας ενάντια στο χρόνο και τη λήθη. Αυτό υπογραµµίζει µεταξύ άλλων, εξίσου ενδιαφερόντων, η πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Εθνοφαρµακολογίας (Ε.Ε.Ε.) και φαρµακοποιός κα Μαρία Καµπουράκη στη συνέντευξη που ακολουθεί.

Έχοντας πλέον συµπληρώσει 15 ολόκληρα χρόνια λειτουργίας, η Ε.Ε.Ε. έχει καθιερωθεί ως ένας έγκυρος επιστηµονικός φορέας µε βασικό στόχο την καταγραφή, µελέτη και διάδοση των παραδοσιακών θεραπειών.

Όπως τονίζει η κα Καµπουράκη, η εθνοφαρµακολογία είναι ένας διεπιστηµονικός και ολοένα πιο δηµοφιλής κλάδος, ο οποίος αξιοποιεί πληροφορίες και από άλλους κλάδους όπως αυτοί της εθνογραφίας και της κοινωνιολογίας.

«Όλα τα µέσα αντιµετώπισης των ασθενειών πρέπει να εξοπλίζουν τη φαρέτρα µας» δηλώνει µε νόηµα η πρόεδρος της Ε.Ε.Ε., άποψη που προωθεί δυναµικά µέσα και από µια σειρά σεµιναρίων και εκδηλώσεων, φέρνοντάς µας ακόµη πιο κοντά στον πλούτο της θεραπευτικής µας παράδοσης.

Ξεκινώντας κα Καµπουράκη, πώς ακριβώς θα ορίζατε την επιστήµη της εθνοφαρµακολογίας;

Με τον όρο «εθνοφαρµακολογία» εννοούµε το διεπιστηµονικό κλάδο που ασχολείται µε τη µελέτη των φαρµάκων φυτικής, ζωικής ή ανόργανης προέλευσης, τα οποία χρησιµοποιούνται στα παραδοσιακά θεραπευτικά συστήµατα των µικρών κοινωνιών. Αν και αποτελεί ειδικότητα της φαρµακευτικής, εντούτοις για να εκπληρώσει τους σκοπούς της αξιοποιεί πληροφορίες και χρησιµοποιεί τεχνικές και µεθόδους που προέρχονται και από άλλους επιστηµονικούς κλάδους, όπως της εθνογραφίας, της κοινωνιολογίας και άλλων, οι περισσότεροι εκ των οποίων ανήκουν στις ανθρωπιστικές επιστήµες. Ο δε καρπός των εθνοφαρµακολογικών µελετών αποσκοπεί στο να αποτελέσει τη φυσική πρώτη ύλη στο εργαστήριο, από την οποία θα προκύψει το νέο φάρµακο. Όλοι οι φαρµακοποιοί γνωρίζουµε ότι το 25% από τα φάρµακα που χρησιµοποιούµε σήµερα είναι φυτικής ή ζωικής προέλευσης. Αυτά προέκυψαν από τη δοκιµασµένη χρήση τους ως φαρµάκων στην παραδοσιακή θεραπευτική. Μπορεί να µην είναι πολύ γνωστό, αλλά σήµερα υπάρχουν εθνοφαρµακολόγοι ερευνητές στα βάθη του Αµαζονίου ή σε αποµονωµένες από τις δραστηριότητες του σύγχρονου ανθρώπου περιοχές της αφρικανικής ηπείρου και αλλού, προκειµένου να ανακαλύψουν καινούργια φαρµακευτικά µόρια. Τα καινούργια αυτά µόρια τα ανακαλύπτουν σε φυτά ή σε ζωικής προέλευσης προϊόντα που τους υποδεικνύουν οι τοπικοί θεραπευτές. Αφού µείνουν αρκετό χρονικό διάστηµα στις τοπικές κοινωνίες παρατηρώντας, για να αποκτήσουν την εµπιστοσύνη των ιθαγενών, οι µάγοι - θεραπευτές των φυλών τούς αποκαλύπτουν πώς θεραπεύουν συγκεκριµένες ασθένειες. Μετά λοιπόν από τη µακροχρόνια αυτή παρατήρηση (απαιτούνται από ένα έως και τρία χρόνια διαµονής σε αυτές τι φυλές), αρχίζει η δουλειά του εργαστηρίου. ’λλες φορές στέφεται το εγχείρηµα από επιτυχία και άλλες όχι. Για παράδειγµα, επιτυχής ήταν η περίπτωση τη µελοξικάµης, η οποία προήλθε από την έρευνα στους σπόρους του καρπουζιού, αλλά και του viagra, το οποίο ανακαλύφθηκε στην κάπαρη, όπως µνηµονεύεται και στα πρακτικά του αντίστοιχου σεµιναρίου της Ε.Ε.Ε.

Επίσης, πολλά φάρµακα φυτικής προέλευσης απέδειξαν τη θεραπευτική τους ικανότητα σε προγενέστερους χρόνους, όπως στην περίπτωση της µετφορµίνης (Glucophage), το µητρικό µόριο της οποίας (γουανιδίνη) προέρχεται από τη γαλέγη (Galega officinalis) που χρησιµοποιήθηκε ως αντιδιαβητικό κατά τη διάρκεια του µεσαίωνα στην Ευρώπη.

Θεωρώντας ως αδιαµφισβήτητη τη σηµασία των φυτών στη θεραπευτική, θα λέγατε πως αυτή ακριβώς η σηµασία ήταν και το κίνητρο για την ίδρυση της Ελληνικής Εταιρείας Εθνοφαρµακολογίας;

Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον της εθνοφαρµακολογίας για τα φυτά πηγάζει από το γεγονός ότι στη συντριπτική τους πλειοψηφία τα φάρµακα στις λαϊκές θεραπευτικές όλου του κόσµου προέρχονται από το φυτικό βασίλειο. Η σηµασία των φυτών όχι µόνο στη θεραπευτική αλλά και στη ζωή γενικότερα είναι αδιαµφισβήτητη. Αλήθεια, σκεφτήκαµε ποτέ πώς θα µπορούσε να υπάρχει ζωή χωρίς αυτά; Όλο το ζωικό βασίλειο στηρίζει τα θεµέλια της τροφικής αλυσίδας του στο φυτικό βασίλειο. Κυριολεκτικά, εµείς τρεφόµαστε από τα φυτά και αναπνέουµε από την αναπνοή τους. Η ικανότητα όµως των φυτών να ανακουφίζουν από τα συµπτώµατα των ασθενειών και να θεραπεύουν τελικά τους ανθρώπους, τους προσδίδει ακόµη µεγαλύτερη σπουδαιότητα. Αυτή η σπουδαιότητα απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή και ξεχωριστή µελέτη, γεγονός που αποτέλεσε ένα επιπλέον κίνητρο για την ίδρυση της Ε.Ε.Ε.

Ποια είναι η ιστορία της Εταιρείας σας; Πότε και από ποιους ιδρύθηκε;

Με την ερώτησή σας αυτή µε πηγαίνετε 15 χρόνια πίσω. Όπως ανέφερα και αρχικά, η αναγνώριση της σηµασίας των φυσικών προϊόντων ως φαρµακευτικών µέσων, καθώς και η πεποίθηση ότι οι λαϊκές θεραπευτικές µπορούν να υποδείξουν µε επιτυχία τα φυτά µε ουσιαστικές φαρµακευτικές ιδιότητες και να προσδιορίσουν το θεραπευτικό τους εύρος, µας οδήγησαν –µια παρέα από φαρµακοποιούς– στο να αναζητήσουµε πληροφορίες και σχετικές γνώσεις. Κάποια στιγµή αναλογιστήκαµε γιατί να µην υπάρχει και στην Ελλάδα –µια χώρα µε πλούσια θεραπευτική παράδοση– µια ανάλογη εταιρεία, η οποία να ενηµερώνει αφενός τους συναδέλφους, αλλά και τους επιστήµονες από άλλους κλάδους µε κοινό πεδίο ενδιαφέροντος, για ζητήµατα που αφορούν στα φάρµακα από τη φύση, αλλά και να συλλέγει πληροφορίες αφετέρου αναφορικά µε τις δικές µας λαϊκές θεραπευτικές.

Επίσης, µας ενοχλούσε και η διαπίστωση ότι σε όλες τις χώρες της Ευρώπης και στις περισσότερες του κόσµου υπήρχαν εθνοφαρµακολογικές εταιρείες ως εκπρόσωποι στα διεθνή φόρα, εκτός από την Ελλάδα, στη οποία δεν υπήρχε καν κάτι αντίστοιχο. Έτσι, µε την προτροπή του πανεπιστηµιακού καθηγητή και δασκάλου µας κ. Σκεύου Φιλιάνου, ιδρύθηκε το 1995 η Ελληνική Εταιρεία Εθνοφαρµακολογίας. Θυµάµαι ότι έκανε αρκετό κρύο εκείνο το χειµωνιάτικο βράδυ, όταν µετά το κλείσιµο του φαρµακείου βρεθήκαµε περίπου 17 φαρµακοποιοί στο πατάρι του φαρµακείου του Μάρκου Φιλιάνου στο Παγκράτι. Η δικηγόρος διάβασε το καταστατικό κι εµείς στη συνέχεια το υπογράψαµε. Μάλιστα, λόγω ψύχους το γιορτάσαµε µε τσιπουράκι!

Ποιοι ακριβώς είναι οι στόχοι της Ελληνικής Εταιρείας Εθνοφαρµακολογίας;

Η Ε.Ε.Ε. είναι µια επιστηµονική εταιρεία µη κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Σκοπός της είναι η καταγραφή, η µελέτη, η διάδοση και η ανάπτυξη των παραδοσιακών θεραπειών.

Προσωπικά θεωρώ σπουδαιότατο στόχο την καταγραφή των λαϊκών θεραπευτικών µεθόδων, καθώς εξαιτίας της αστυφιλίας τα χωριά µας ερήµωσαν, ενώ οι περισσότεροι παλαιοί λαϊκοί θεραπευτές µεγάλωσαν και κινδυνεύουν να χαθούν µαζί µε τις γνώσεις τους. Η καταγραφή των διασωζόµενων στη µνήµη τους παραδοσιακών θεραπειών του τόπου µας είναι σηµαντική προτεραιότητά µας και νοµίζω ότι τώρα, µετά από τόσα χρόνια, µε τη βοήθεια των µελών µας, του πανεπιστηµίου και πολλών άλλων φορέων, αυτή η καταγραφή θα ξεκινήσει συστηµατικά. Πρόκειται για σπουδαία δουλειά αλλά, όπως συµβαίνει πάντα, η αρχή είναι δύσκολη. Πρέπει να τρέξουµε ενάντια στο χρόνο για να διασώσουµε στη µνήµη υπολογιστών ό,τι κινδυνεύει να χαθεί από τη µνήµη των ανθρώπων.

Όσο για τη µελέτη, τη διάδοση και την ανάπτυξη των παραδοσιακών θεραπειών, οργανώνουµε επιστηµονικά συνέδρια, διαλέξεις και σεµινάρια. Οµιλητές είναι κυρίως πανεπιστηµιακοί καθηγητές που έχουν αγκαλιάσει µε µεγάλη ζεστασιά αυτή την προσπάθεια, καθώς και ερευνητές που πάντα µας ευεργετούν µε τις γνώσεις τους. Μέσω των εκδηλώσεων αυτών προσφέρουµε στα µέλη µας ουσιαστικές πληροφορίες, οι οποίες αφορούν τόσο στις ενταγµένες στη λαϊκή θεραπευτική δρόγες, όσο και σε άλλα θεραπευτικά µέσα. Στις εκδηλώσεις µας αυτές το ακροατήριο συνεχώς αυξάνεται, µε αποτέλεσµα η οικογένεια της εθνοφαρµακολογίας να έχει µεγαλώσει σήµερα πάρα πολύ. Αυτό µας δίνει µεγάλη ικανοποίηση, εφόσον η διάδοση της εθνοφαρµακολογίας αποτελεί στόχο µας, αλλά και µας επιφορτίζει µε την ευθύνη να διατηρήσουµε αυτή την επιτυχηµένη πορεία.

Παράλληλα, προσπαθούµε να κινητοποιήσουµε και τους ήδη ευαισθητοποιηµένους στα εθνοφαρµακολογικά θέµατα νέους φαρµακοποιούς - µέλη µας, έτσι ώστε να µετατρέψουν το ενδιαφέρον τους σε ερευνητική µελέτη. Τους αναθέτουµε τη σπουδή µια δρόγης ανάλογα µε το θέµα του σεµιναρίου µας και από το βήµα αναλύουν τα ευρήµατά τους, πράγµα πολύ δηµιουργικό πιστεύω, αλλά και πολύ επιτυχηµένο, όπως αποδείχτηκε και στην τελευταία διηµερίδα.

Ας µη ξεχνάµε ότι µετά την πανεπιστηµιακή µας φοίτηση, το άγχος της εργασίας και η απαιτητική σε χρόνο και δυνάµεις καθηµερινότητα µας αποξενώνουν από την ουσία της γνώσης. Η δική µας επιστήµη χρειάζεται συνεχή µελέτη και ενηµέρωση, κάτι που επιτυγχάνουµε µέσω των σεµιναρίων, στα οποία και ξαναθυµόµαστε όσα έχουµε διδαχθεί, ενώ ενηµερωνόµαστε για τις τελευταίες εξελίξεις. Όλοι γνωρίζουµε ότι ο φαρµακοποιός είναι η «αιχµή του δόρατος» στην πρωτοβάθµια περίθαλψη και οι γνώσεις του αποτελούν το ουσιαστικό εργαλείο στην εφαρµογή της φαρµακευτικής πράξης. Όσο πιο ενηµερωµένοι είµαστε, τόσο πιο καλά κάνουµε τη δουλειά µας, δίνοντας παράλληλα κύρος στο επάγγελµα, ή µάλλον στο λειτούργηµά µας.

Ποιοι µπορούν να γίνουν µέλη της Εταιρείας;

Μέλη της Ε.Ε.Ε. µπορούν να γίνουν φαρµακοποιοί, γιατροί, οδοντίατροι και γεωπόνοι.

Από ποιους απαρτίζεται το διοικητικό συµβούλιο της Εταιρείας σας;

Το διοικητικό µας συµβούλιο απαρτίζεται από πέντε µέλη. Αυτή την περίοδο πρόεδρος τυχαίνει να είµαι εγώ, αντιπρόεδρος είναι ο Στέλιος Κακαγιάννης, γενικός γραµµατέας είναι ο Μανώλης Μιτάκης, τη θέση του ταµία έχει η Ναντίνα Μερκούρη και µέλος είναι ο Νίκος Βλασσόπουλος. Μπορεί βεβαίως το διοικητικό συµβούλιο να έχει την κύρια ευθύνη, ωστόσο µη φανταστείτε ότι µένει αποµονωµένο κατά τη διοργάνωση των εκδηλώσεών µας. Πλαισιωνόµαστε από πολλούς ενθουσιώδεις συναδέλφους που προσφέρουν µε χαρά το χρόνο, τις γνώσεις και τις δυνάµεις τους για την πραγµάτωση κάθε προσπάθειάς µας, δίνοντάς τους έτσι την εξαιρετική αύρα της συλλογικότητας.

Θα µπορούσατε να θυµηθείτε κάποια από αυτές τις χαρακτηριστικές σας εκδηλώσεις, για τις οποίες εξάλλου η Ελληνική Εταιρεία Εθνοφαρµακολογίας είναι ήδη γνωστή;

Σίγουρα δε θα µπορούσα να ξεχάσω την εκδήλωση που πραγµατοποιήσαµε το 1995, δηλαδή όταν ιδρύθηκε η Ε.Ε.Ε. Είχαµε πάει τότε στο βουνό των Κενταύρων (µια και συχνά διοργανώνουµε εκδηλώσεις σε ορεινές περιοχές της χώρας) και συγκεκριµένα βρισκόµασταν στα Χάνια του Πηλίου και µιλούσαµε για τα µανιτάρια, αυτή τη σπουδαία τροφή µε τις σηµαντικές φαρµακευτικές ιδιότητες. Όταν ήρθε η ώρα της πορείας στο δάσος προκειµένου οι ειδικοί να µας µάθουν να αναγνωρίζουµε τα µανιτάρια, ο ουρανός «άνοιξε του κρουνούς του» και ξέσπασε καταρρακτώδης βροχή. Ο τότε πρόεδρος –νοµίζω ο Στέλιος Κακαγιάννης– είχε έρθει σε απόγνωση αφού το πρόγραµµα ήταν πλέον «στον αέρα», ή µάλλον είχε «πνιγεί» από το νερό της βροχής. Συζητώντας τι θα µπορούσε να γίνει, µερικοί τολµηροί πρότειναν να συνεχίσουµε κανονικά το πρόγραµµα, προτρέποντας και τους υπόλοιπους να µην αποθαρρυνθούν από τη βροχή. Οι περισσότεροι –αν όχι όλοι– αποφασίσαµε τελικά να ξεκινήσουµε την πορεία µέσα στο δάσος υπό καταρρακτώδη βροχή, ψάχνοντας για µανιτάρια. Στα πρασινο-χρυσαφιά χρώµατα του δάσους προστέθηκε το έντονο κίτρινο χρώµα από τις νιτσεράδες (για όσους ήταν προνοητικοί) και από τις πολύχρωµες οµπρέλες. Τα γέλια ήταν αυτά που µας έµειναν από αυτή τη µικρή περιπέτεια, η οποία σε µένα τουλάχιστον έδειξε πόσο ανάγκη έχουµε για γνώση και για επαφή µε τη φύση, αλλά και πόσο µεγάλο ενθουσιασµό έχουν οι φίλοι που συµµετέχουν στα σεµινάριά µας.

Οργανώνετε κάποια εκδήλωση αυτό τον καιρό;

Από το Μάρτιο του 2010 η Ε.Ε.Ε. προσφέρει στα µέλη της εργαστηριακά σεµινάρια, σε συνεργασία µε το Πανεπιστήµιο Αθηνών. Διδάσκονται οι πρακτικές που ο φαρµακοποιός καλείται να εφαρµόσει στο εργαστήριο, π.χ. πώς να φτιάξει ένα βάµµα, πώς να το διατηρήσει, πώς να κάνει µια εκχύλιση και πολλά ακόµη. Με λίγα λόγια, επιστρέφουµε ξανά στο δηµιουργικό εργαστήριο αλλά µε το σωστό τρόπο, έτσι ώστε να είµαστε βέβαιοι για κάθε φάρµακο που δηµιουργούµε στο εργαστήριο.

Η Εταιρεία σας έχει και ερευνητική δραστηριότητα;

Επί του παρόντος, η ερευνητική δραστηριότητα της Εταιρείας επικεντρώνεται στην καταγραφή των παραδοσιακών γνώσεων. Σκοπεύουµε όµως να διευρύνουµε σύντοµα το ερευνητικό µας πεδίο µε συνεργασίες.

Έχετε συνεργασία µε αντίστοιχες επιστηµονικές εταιρείες του εξωτερικού;

Έχουµε λάβει µέρος στο 6ο Διεθνές Συνέδριο Εθνοφαρµακολογίας στο Λονδίνο. Δυστυχώς, αντικειµενικές δυσκολίες δεν µας επέτρεψαν να παραβρεθούµε στο 7ο Διεθνές Συνέδριο που έλαβε χώρα στη Βραζιλία. Ωστόσο, ελπίζουµε ότι η πρόεδρος της Διεθνούς Εταιρείας Φαρµακολογίας θα πραγµατοποιήσει µια επίσκεψη στη χώρα µας.

Υπάρχει κάποιο ενηµερωτικό έντυπο που η Ελληνική Εταιρεία Εθνοφαρµακολογίας εκδίδει συστηµατικά;

Δεν εκδίδουµε συστηµατικά κάποιο έντυπο, εκτός βεβαίως από τα πρακτικά των σεµιναρίων που διοργανώνουµε. Σε κάθε εκδήλωσή µας, πριν καν εισέλθουν οι σύνεδροι στην αίθουσα των σεµιναρίων, µοιράζονται τα πρακτικά που συγκροτούν ένα βιβλίο µε έγχρωµο εξώφυλλο. Σχετικά µε αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Πανελλήνιο Φαρµακευτικό Σύλλογο, υπό την αιγίδα του οποίου πραγµατοποιούµε όλα τα σεµινάριά µας, αλλά και για τον επιπλέον λόγο ότι µας βοηθά µε ένα χρηµατικό ποσό, µικρό µεν σηµαντικό δε, για την εκτύπωση των τόσο προσεγµένων πρακτικών. Όσοι τα έχουν πάρει στα χέρια τους γνωρίζουν µε πόσο µεγάλη φροντίδα είναι φτιαγµένα. Την κύρια επιµέλειά τους έχει αναλάβει ο Μάρκος Φιλιάνος και επικουρικά οι Γιάννης Συλλιγνάκης και Λευτέρης Μαρίνος.

Εκτός από τα πρακτικά, η ενηµέρωση των συναδέλφων πραγµατοποιείται µέσω της φιλοξενίας που µας προσφέρει ο Φαρµακευτικός Κόσµος –και σας ευχαριστούµε από καρδιάς γι’ αυτό– καθώς και άλλα έντυπα του κλάδου. Επίσης, πραγµατοποιείται και µέσω εντύπων των φαρµακευτικών συλλόγων, όπως είναι τα έντυπα του Φ.Σ.Α., αρκετών άλλων τοπικών φαρµακευτικών συλλόγων και φυσικά του Π.Φ.Σ.

Ολοκληρώνοντας στο σηµείο αυτό, αν θέταµε σε αντιδιαστολή τους όρους «φυτοθεραπεία – συµβατική ιατρική», θα λέγατε ότι πρόκειται για συνεργάτες ή για αντιπάλους;

Φυσικά και πρόκειται για συνεργάτες. Όλα τα µέσα για την αντιµετώπιση της ασθένειας και την ανακούφιση των συµπτωµάτων της πρέπει να εξοπλίζουν τη «φαρέτρα» µας. Η επιλογή της καθεµιάς µεθόδου ξεχωριστά, ή άλλες φορές περισσότερων από µία σε συνέργια, γίνεται πάντα µε αντικειµενικό στόχο το µέγιστο θεραπευτικό όφελος. Αυτό που πρέπει να γίνεται είναι να βασίζουµε τις επιλογές µας σε τεκµηριωµένα επιστηµονικά δεδοµένα, όσο το δυνατόν πιο σύµφωνα µε τις τελευταίες εξελίξεις. Εάν γνωρίζουµε τις εξαιρετικές θεραπευτικές ιδιότητες των φυτικών φαρµάκων της λαϊκής θεραπευτικής αλλά και τους κινδύνους που απορρέουν δυνητικά από τη χρήση τους, θα γίνουµε πιο αποτελεσµατικοί στη δουλειά µας και πιο πλήρεις επιστηµονικά. Αυτή τη γνώση προσπαθούµε να προσφέρουµε ως Ελληνική Εταιρεία Εθνοφαρµακολογίας στα µέλη µας και προσπαθούµε να το πετύχουµε µε τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Για όσους δεν έχουν παρακολουθήσει τις εκδηλώσεις µας, στο καινούργιο µας site http://www.ethnopharmacology.gr/ έχουµε αναρτήσει τα πρακτικά όλων των σεµιναρίων µας, έτσι ώστε να είναι διαθέσιµα σε όλους.

Κλείνοντας, θα ήθελα να σας ευχαριστήσω από καρδιάς, τόσο ως πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Εθνοφαρµακολογίας όσο και προσωπικά, για τη φιλοξενία που µας προσφέρετε στις σελίδες του περιοδικού σας.