Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων: δωρεά οργάνων, δώρο ζωής

Μία από τις μεγαλύτερες κατακτήσεις της ιατρικής του 20ού αιώνα, η οποία έχει καθιερωθεί πλέον σήμερα ως θεραπευτική πρακτική, είναι η μεταμόσχευση οργάνων.

Η δωρεά κυττάρων, ιστών και οργάνων μετά θάνατον είναι πραγματικά ένα δώρο ζωής και ένα μήνυμα ελπίδας, ανθρωπιάς και αλληλεγγύης προς τους χρονίως πάσχοντες συνανθρώπους μας.

Η ιδέα όμως αυτή, δεν είναι πάντα εύκολο να γίνει αποδεκτή καθώς, σχετικά με τη διαδικασία δωρεάς οργάνων, κυριαρχούν πολλές φοβίες και παρανοήσεις.

Αυτό που πρέπει να γίνει, λοιπόν, αρχικά είναι να ενημερωθεί και να ευαισθητοποιηθεί η κοινή γνώμη, προσπάθεια στην οποία θα μπορούσε να συμβάλλει με επιτυχία και ο φαρμακοποιός αξιοποιώντας την άνεση της επικοινωνίας και της ουσιαστικής σχέσης που έχει με τον ασθενή-πελάτη του.

Το δύσκολο έργο της ενημέρωσης και στήριξης του κοινού, δωρητών και μη, έχει αναλάβει -μεταξύ άλλων- η διευθύντρια της ιατρικής υπηρεσίας του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων Αθηνά Γόμπου μαζί με μια ομάδα επιστημονικού προσωπικού του Οργανισμού.

Στη συνέντευξη που ακολουθεί η Αθηνά Γόμπου «απαντά» στις φοβίες και την καχυποψία που σχετίζονται με τη δωρεά οργάνων ενώ ταυτόχρονα μας αποκαλύπτει τη δύσκολη πορεία των μεταμοσχεύσεων στην Ελλάδα τα τελευταία 20 και πλέον χρόνια.

Διευθύντρια της ιατρικής υπηρεσίας του Εθνικού Οργανισµού Μεταµοσχεύσεων (Ε.Ο.Μ.), θέση μεγάλης ευθύνης αλλά και προσφοράς. Τι σε οδήγησε σε αυτή την επιλογή;

Όταν έκανα την ειδικότητά µου στη νεφρολογία στο Λαϊκό Νοσοκοµείο -ένα από τα μεγαλύτερα µεταµοσχευτικά κέντρα της χώρας-, ξεκίνησα να ασχολούµαι µε τη μεταμόσχευση, διότι το μεγαλύτερο κομμάτι της νεφρολογίας το διετέλεσα στη Μονάδα Μεταμόσχευσης Νεφρού, και έτσι µε επέλεξαν για τη µεταµόσχευση οργάνων. Σχεδόν σε όλη την ειδικότητά µου, δηλαδή, ασχολήθηκα µόνο µε τις μεταµοσχεύσεις. Βλέποντας, λοιπόν, πώς µε ένα μόσχευµα -ένα τόσο δα µικρό πραγµατάκι- άλλαζαν άνθρωποι που σε όλη τους τη ζωή ήταν εξαρτηµένοι από ένα μηχάνηµα, άρχισα να αγαπάω αυτό το αντικείµενο. Πραγµατικά έδινε τόσο µεγάλη χαρά η µεταµόσχευση στον άρρωστο και την οικογένειά του, όση χαρά δίνει ο γυναικολόγος στη γέννα. Είναι η ίδια χαρά, είναι ακριβώς η ίδια!

Αγάπησα τη µεταµόσχευση και δούλεψα αρκετά πάνω σ’ αυτήν. Έτυχε, λοιπόν, τη συγκεκριμένη στιγμή να µην υπάρχει γιατρός στον Εθνικό Οργανισµό Μεταµοσχεύσεων και µε εισήγηση του τότε διευθυντή µου, του κυρίου Μπολέτη, και τη σύµφωνη γνώµη του καθηγητή και προέδρου του Ε.Ο.Μ. κυρίου Κωστάκη, προσλήφθηκα σε αυτή τη θέση το 2007. Όλα πήγαν καλά και κλείνω πια σχεδόν τρία χρόνια σε αυτή τη θέση.

Ο Ε.Ο.Μ. είναι υπεύθυνος για τη διάδοση της ιδέας της δωρεάς οργάνων και ιστών, καθώς και για το συντονισµό, τον έλεγχο και τη διασφάλιση ολόκληρης της µεταµοσχευτικής διαδικασίας από το δότη στους λήπτες. Τι σηµαίνει αυτό;

Καταρχήν οργανώνουµε το τοπικό δίκτυο συντονιστών των μετα-µοσχεύσεων στην Ελλάδα. Ο τοπικός συντονιστής είναι γιατρός ή νοσηλευτής που ήδη εργάζεται στη μονάδα εντατικής θεραπείας του κάθε νοσοκομείου και έχει εκπαιδευτεί από τον Ε.Ο.Μ. πάνω στη διαδικασία της δωρεάς οργάνων. Με τη µεσολάβησή του, προσπαθούµε να εντοπίσουµε το δότη. Αφού τον εντοπίσουµε, πρέπει να βοηθήσουµε τους εντατικολόγους να τον συντηρήσουν. Μετά πρέπει να ενηµερωθεί και να υποστηριχτεί η οικογένεια που έχει αποφασίσει να συναινέσει στη δωρεά οργάνων και έπειτα να γίνει η κατανοµή των µοσχευµάτων στους κατάλληλους λήπτες.

Επίσης, εµείς είµαστε υπεύθυνοι για την τήρηση της Εθνικής Λίστας και του Εθνικού Μητρώου, όπου καταγράφουµε τους δωρητές οργάνων, τους δυνητικούς δότες και τους υποψήφιους λήπτες οργάνων.

Εµείς ακόµη εισηγούµαστε τους όρους, τις προϋποθέσεις και τη διαδικασία των µεταµοσχεύσεων, καθώς και τη σύνταξη του κώδικα δεοντολογίας για τη λειτουργία των µονάδων µεταµοσχεύσεων. Εµείς είµαστε και οι υπεύθυνοι για να εξειδικεύσουµε προσωπικό που θα επανδρώσει τα µεταµοσχευτικά κέντρα, να δούµε δηλαδή ποιοι έχουν έφεση στο αντικείµενο και να τους στείλουµε στο εξωτερικό για µετεκπαίδευση, γιατί δυστυχώς στην Ελλάδα δεν υπάρχουν ειδικά τµήµατα εκπαίδευσης µεταµοσχευτών.

Ωστόσο το πιο σηµαντικό µας έργο είναι η κοινωνική αφύπνιση. Σαββατοκύριακα και αργίες γυρίζουµε όλη την Ελλάδα και κάνουµε ενηµερωτικές εκδηλώσεις για να αποτρέψουμε τις φοβίες και την καχυποψία του κόσµου όσον αφορά τη µεταµόσχευση και τη δωρεά οργάνων.

Εγώ και µια οµάδα πέντε ατόµων το έχουµε αναλάβει όλο αυτό. Οι άλλοι είναι κεντρικοί συντονιστές µεταµοσχεύσεων. Είναι µια επισκέπτρια υγείας, τρεις νοσηλεύτριες και δύο άτοµα ειδικό επιστηµονικό προσωπικό, που ασχολούνται αποκλειστικά µε αυτό.

Οι µεταµοσχεύσεις στη χώρα µας όσον αφορά τα συµπαγή όργανα ξεκίνησαν το 1985. Στην αρχή οι µεταµοσχεύσεις ήταν κυρίως µεταµοσχεύσεις από ζώντες δότες συγγενείς πρώτου έως και δευτέρου βαθµού.

Οι µεταµοσχεύσεις από αποβιώσαντες δότες τότε δεν ήταν συνηθισµένες στη χώρα µας. Από το 1989 άρχισε να καταρτίζεται το Ελληνικό Εθνικό Σχέδιο Μεταµοσχεύσεων. Κοµβικό σηµείο ήταν το 1999 όταν ο καθηγητής της Νοµικής κύριος Κουµάντος έφτιαξε έναν πολύ καλό «Νόµο περί Μεταµοσχεύσεων» που δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από τους αντίστοιχους σε παγκόσµιο και πανευρωπαϊκό επίπεδο. Και φυσικά καταλυτικό ρόλο έπαιξε η θέσπιση και η λειτουργία του Εθνικού Οργανισµού Μεταµοσχεύσεων το 2001. Από τότε και έως σήµερα έχουν αυξηθεί οι µεταµοσχεύσεις συµπαγών οργάνων περίπου κατά 200%. Παρ’ όλα αυτά όµως υπάρχει πολύς δρόµος ακόµη να διανυθεί γιατί κάθε χρονιά δυστυχώς δεν είναι η ίδια.

Πέρυσι, για παράδειγµα, οι συγκυρίες ήταν τέτοιες και επιπλέον είχαµε και την οικονοµική δυνατότητα να διαφηµίσουµε τη δουλειά µας στον κόσµο, γι’ αυτό και ήταν µια δυνατή χρονιά. Θα έπρεπε να υπάρχει ένας µικρός Ε.Ο.Μ. σε κάθε νοσοκοµείο, που να στελεχώνεται από µόνιµο προσωπικό το οποίο να απασχολείται αποκλειστικά µε τη δωρεά οργάνων. Φέτος δυστυχώς η οικονομική κρίση μας έχει περιορίσει πολύ, οπότε δεν µπορούµε ούτε ενηµερωτικά φυλλάδια να εκδώσουµε ούτε να ταξιδέψουµε στην περιφέρεια.

’λλη µία «αδυναµία» του νοµικού πλαισίου των µεταµοσχεύσεων είναι ότι όλα γίνονται δωρεάν, προκειμένου να μην εγείρεται η παραμικρή υποψία στους πολίτες ότι υπάρχει χρηματισμός στη μεταμόσχευση. Δηλαδή οι εντατικολόγοι και οι µεταµοσχευτές, τα ανοσολογικά και τα µεταµοσχευτικά κέντρα της χώρας δεν αµείβονται παραπάνω για την επιπλέον εργασία τους.

Εάν υπήρχε έστω και ένα κίνητρο, χρηµατικό ή ηθικό, νοµίζω ότι θα δέχονταν οι άνθρωποι να δουλέψουν και ένα Σαββατοκύριακο που θα προέκυπτε ένας δότης. Δεν µπορεί όλα σ’ αυτήν τη χώρα να γίνονται δωρεάν! Πρέπει να ανταµείψουµε αυτούς τους ανθρώπους, αφού τους έχουµε πρώτα καλά εκπαιδεύσει.

Στην Ελλάδα είναι λίγο παρεξηγηµένες οι μεταµοσχεύσεις, γι’ αυτό και κάθε υπουργείο φοβάται κάπως να αγγίξει το θέμα εξαιτίας ίσως του πολιτικού κόστους, ενώ ταυτόχρονα δεν διευκολύνει το έργο μας η έλλειψη μιας σαφούς τοποθέτησης της ορθόδοξης εκκλησίας υπέρ της δωρεάς οργάνων. Γιατί ναι μεν η Ιερά Σύνοδος είναι υπέρ των μεταμοσχεύσεων, αλλά δεν έχει βγει κάποιος ανοιχτά από τους ιερείς να πει: «Δώστε τα όργανα. Γίνετε δωρητές γιατί και εμείς είμαστε υπέρ αυτού». Ομολογώ, βέβαια, ότι από πέρυσι το υπουργείο Υγείας µάς άνοιξε τις πόρτες του και έγιναν αρκετά πράγματα στον Εθνικό Οργανισμό Μεταµοσχεύσεων.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι στο οργανόγραμμα των νοσοκομείων δεν προβλέπεται συντονιστής μεταμοσχεύσεων, ένας υπεύθυνος δηλαδή που να εντοπίζει τους εγκεφαλικά νεκρούς και σε συνεργασία μαζί μας να κινεί τη διαδικασία της δωρεάς οργάνων. Αυτό όσον αφορά τις µεταµοσχεύσεις από αποβιώσαντες δότες. Όσον αφορά τις µεταµοσχεύσεις από ζώντες δότες, θα πρέπει να διευρυνθούν µέχρι τον τέταρτο βαθµό συγγένειας όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Για τον συναισθηµατικό δότη όµως δεν είµαστε ακόµη έτοιµοι σαν χώρα.

Συναισθηµατικός είναι ο δότης που θέλει να δωρίσει σε κάποιον ένα όργανο χωρίς να έχουν κάποια συγγένεια αλλά έχουν ένα ισχυρό δεσµό µεταξύ τους. Στην Ελλάδα πρώτα πρέπει να εκπαιδεύσουµε τους πολίτες για να το κατανοήσουν και µετά να το δεχτούν. Επίσης θα πρέπει να εξαντλήσουµε πρώτα το δυναµικό µας. Γιατί από µερικούς αδρούς υπολογισµούς συµπεραίνουµε ότι υπάρχουν πολλοί δυνητικοί αποβιώσαντες δότες, απλώς δεν έχουµε οργανωµένο δίκτυο και εκπαιδευµένους επαγγελµατίες που θα κάνουν τον εντοπισµό και την αξιοποίησή τους ως πραγματικούς δότες οργάνων.

Η µεγαλύτερη επιτυχία µας ήταν ότι το 2004, µε εισήγηση του Ε.Ο.Μ. και µε τη σύµφωνη γνώµη των διοικητών των νοσοκοµείων, ονοµάσαµε κάποιους εντατικολόγους ως τοπικούς συντονιστές στα νοσοκοµεία, οι οποίοι άρχισαν να εργάζονται και προς αυτήν την κατεύθυνση, καταβάλλοντας µεγάλες προσπάθειες ακόµη και πέρα από τη δουλειά και το ωράριό τους, χωρίς καµία ανταµοιβή.

Η μεγαλύτερη ικανοποίησή µου ήταν ότι και ο πρόεδρος και το Δ.Σ. του Ε.Ο.Μ. µε εμπιστεύτηκαν και µε άφησαν να κάνω τη δουλειά µου χωρίς γραφειοκρατικά εμπόδια. Μεγάλη επιτυχία επίσης ήταν ότι πείσαμε πέρυσι τον Αυστραλό πατέρα να δωρίσει τα όργανα του γιου του. Στην αρχή ήταν πολύ αρνητικός και επιθετικός µε µας. Δεν ήταν εύκολο! Ήταν µια δύσκολη προσέγγιση που κάναµε εμείς µαζί µε τον εντατικολόγο του «Ερρίκος Ντυνάν», τον κύριο Αναγνωστούλη, σε έναν άνθρωπο που του είχαν σκοτώσει το παιδί.

Μεγάλη ικανοποίηση ήταν και ότι το 2008 ήταν η χρονιά των µεταµοσχεύσεων. Έγιναν 190 µεταµοσχεύσεις νεφρού, ενώ οι αντίστοιχες το 2007 ήταν µόλις 101. Ακόµη µεγάλη ικανοποίηση µου έχει δώσει εµένα προσωπικά ότι το 2008 ξεκινήσαµε να κάνουµε διπλές µεταµοσχεύσεις, δηλαδή πάγκρεας µαζί µε νεφρό, ήπαρ µε νεφρό και τώρα είµαστε στα σκαριά να ξεκινήσουµε καρδιά µε νεφρό κ.ά.

Η µεγαλύτερη απογοήτευση είναι ότι φέτος, όπως σας είπα, εξαιτίας και της οικονοµικής κρίσης, δεν έχουµε τα οικονοµικά µέσα για να κινηθούµε. Αυτό σηµαίνει ότι φέτος δεν θα µπορέσουµε να κάνουµε τις διαφηµιστικές καµπάνιες που θέλουµε και έτσι ο κόσµος θα µας ξεχάσει. Δηλαδή ενώ κάναµε άλµα το 2008, αυτή τη χρονιά έγινε µια μεγάλη πτώση.

Είναι σημαντικό ο κόσμος να γνωρίζει ότι πίσω από τη δωρεά οργάνων και τις μεταμοσχεύσεις υπάρχει ένας ισχυρός οργανισμός που διασφαλίζει όλες τις διαδικασίες.

Οι πολίτες χρειάζονται διαρκή ενημέρωση ενάντια στην παραπληροφόρηση. Έτσι, πολλοί δωρητές οργάνων στα γράμμματά τους µας στέλνουν το αίτημα να µην αποσταλεί η κάρτα στο σπίτι τους γιατί δεν θέλουν καν να το ξέρουν οι δικοί τους, καθώς η οικογένεια είναι συνήθως αρνητική. Κι εμείς βέβαια το κρατάμε αυτό σαν επτασφράγιστο μυστικό.

Ναι, υπάρχει αυτή η φοβία. Αλλά θα πρέπει να σκεφτείτε το εξής: Καταρχήν, εάν γίνει ένα οποιοδήποτε ατύχηµα ο γιατρός είναι εκείνος ο οποίος θα νοσηλεύσει τον ασθενή. Έτσι δεν μπορούμε να ξέρουµε εµείς πού έγινε το ατύχηµα και πού βρίσκεται ο κάθε δυνητικός δότης. Η ενημέρωση στον Ε.Ο.Μ. θα προέλθει από τους γιατρούς του κατόπιν της διάγνωσης του εγκεφαλικού θανάτου.

Είναι σηµαντικό, επίσης, να γνωρίζει ο κόσµος ότι η διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου γίνεται από τρεις διαφορετικούς γιατρούς -το θεράποντα, έναν αναισθησιολόγο και ένα νευρολόγο ή νευροχειρουργό- οι οποίοι είναι όλοι ανεξάρτητοι από τις µεταµοσχευτικές οµάδες. Εξάλλου ποτέ δεν προχωράμε σε λήψη οργάνων αν δεν πάρουμε την άδεια της οικογένειας ακόμη κι αν ο εκλιπών είχε κάρτα δωρητή οργάνων. Αυτό που είναι χρήσιμο σε εµάς, το γράφει και η κάρτα δωρητή και το ζητάµε και εµείς, είναι να µιλήσουν στην οικογένειά τους για την επιθυμία τους αυτή, ώστε να είναι ενήµεροι εκείνη την ώρα που θα χρειαστούµε την έγκρισή τους.

Ο θάνατος στην Ελλάδα είναι µια λέξη ταµπού που δεν τη συζητάµε στην οικογένεια καθόλου. Μόνο και που ακούγεται κάτι για αυτόν, αµέσως δηµιουργείται και µεταδίδεται µια καχυποψία.

Πολύ σηµαντικός αρνητικός παράγοντας είναι και το ότι ο κόσµος στα ελληνικά νοσοκοµεία ταλαιπωρείται πολύ και έτσι δεν έχει καµία εµπιστοσύνη στο Εθνικό Σύστηµα Υγείας. Όταν κάποιος είναι εγκεφαλικά νεκρός και δεν υπάρχει κρεβάτι εντατικής θεραπείας, η οικογένειά του µπορεί να περιµένει και επί µία εβδοµάδα προκειµένου να βρει. Γιατί ενώ ξέρουν ότι άνθρωπός τους είναι νεκρός, εξακολουθούν να πιστεύουν ότι, εάν µπει στην εντατική, ενδεχοµένως να έχει ελπίδα. Όταν κάποιον άνθρωπο τον έχεις ταλαιπωρήσει τόσο πολύ, µετά πώς να σε εµπιστευτεί; Νοµίζει ότι εσύ ευθύνεσαι για τη δυσάρεστη κατάληξη, δηλαδή ο γιατρός ή το Σύστηµα Υγείας που δεν του βρήκε κρεβάτι στην εντατική. Έτσι αποφασίζει ότι δεν θα δώσει τα όργανά του! Πρέπει να αυξηθούν οι κλίνες και οι διασωληνωµένοι ασθενείς να απορροφούνται κατευθείαν στις µονάδες εντατικής θεραπείας.

Επειδή στα φαρµακεία µπαίνει καθηµερινά πολύς κόσµος που δεν αισθάνεται καλά ή ανησυχεί για την υγεία του, εάν έµπαινε ένα δικό µας σταντ µε δηλώσεις δωρητή, το οποίο να εξηγεί πώς γίνεται κάποιος δωρητής, ή ο φαρµακοποιός µαζί µε τα φάρµακα στη σακούλα να έβαζε και το ενηµερωτικό έντυπο, κάποιος θα µπορούσε να αφυπνιστεί! Ή ακόµη αν είχε τη δυνατότητα να ρωτάει το φαρµακοποιό για τη διαδικασία και αυτός να του την εξηγεί, νοµίζω ότι θα βοηθούσε πολύ το έργο µας!