’στεγοι

«Πώς είναι δυνατό στην εποχή της αφθονίας να υπάρχουν άνθρωποι που κοιμούνται στο δρόμο;» Μια περαστική από την πλατεία Κουμουνδούρου διατυπώνει το ερώτημά της μισοφωναχτά και συνεχίζει το δρόμο της, την ώρα που το «αντικείμενο» της κριτικής της γυρνάει την πλάτη, κουλουριάζεται σε ένα χαρτόκουτο και κοιμάται.

Οι ’θλιοι των Αθηνών είναι γεγονός. Είχαμε ακούσει για την ύπαρξή τους σε μεγαλουπόλεις όπως η Νέα Υόρκη, το Παρίσι, το Λονδίνο.

Οι ισχυροί δεσμοί της ελληνικής οικογένειας κράτησαν το φαινόμενο για πολλά χρόνια μακριά από τα αστικά κέντρα. Τώρα όμως, η ελληνική κοινωνία κοιτά μουδιασμένη και προσπαθεί να καταλάβει τι είναι αυτό που τη «βρήκε».

Οι νεο-άστεγοι δεν είναι μετανάστες, δεν είναι ναρκομανείς, δεν είναι αλκοολικοί, δεν είναι αποφυλακισμένοι και πρώην τρόφιμοι των ψυχιατρικών κλινικών.

Είναι όλα αυτά, είναι και κάτι παραπάνω: είναι άνθρωποι που η ταυτότητά τους γράφει «Έλληνας» και μέχρι πρότινος είχαν μια δουλειά και ένα σπίτι.

Σύμφωνα με τα στοιχεία, το τελευταίο οχυρό της Ευρώπης, η Ελλάδα, «έπεσε» το 2002!

Οι αριθμοί δεν λένε την αλήθεια

Είναι πολύ δύσκολο να πει κανείς με ακρίβεια πόσοι άνθρωποι μένουν στο δρόμο στη χώρα μας. Η έλλειψη υπηρεσιών που θα καταγράψουν τους άστεγους, αφενός, και το γεγονός ότι η πλειοψηφία του άστεγου πληθυσμού αποτελείται από μεταβατικούς μετανάστες, είναι δύο παράγοντες απαγορευτικοί για την τήρηση στατιστικών στοιχείων. Εξάλλου οι άστεγοι δεν κατηγοριοποιούνται ακόμα σε μια ξεχωριστή κοινωνική ομάδα. Πώς θα μετρήσεις έναν άστεγο αν δεν ξέρεις τι σημαίνει άστεγος; Για τις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις που ασχολούνται με τους άστεγους στην Ελλάδα, ο άστεγος ορίζεται και από τη στέγη και από τις συνθήκες διαβίωσης: άστεγος τελικά είναι και αυτός που ζει μαζί με άλλους 100 σε ένα εγκαταλελειμμένο κτίριο και ας κρυώνει λιγότερο από αυτούς που κοιμούνται στα παγκάκια.

Παρά τις αντικειμενικές δυσκολίες στην καταμέτρηση των αστέγων, το υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, τον Απρίλιο του 2009, κατέγραψε 7.720 άστεγους Έλληνες που διανυκτερεύουν σε παγκάκια, νυχτερινά καταφύγια και ξενώνες, χωρίς να υπολογίζει όμως τους μετανάστες και τους αθίγγανους. Τα στοιχεία προκάλεσαν έκπληξη και αμφισβητήθηκαν από την πρώτη στιγμή από τους εκπροσώπους των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων, οι οποίοι τοποθετούν τον αριθμό των αστέγων κάπου ανάμεσα στις 17 και 20 χιλιάδες. Το «Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για την Έλλειψη Στέγης» ωστόσο υπολογίζει ότι στην Ελλάδα οι άστεγοι είναι πάνω από 20 χιλιάδες.

Εν δυνάμει άστεγοι…

Ο Παντελής βρέθηκε στο δρόμο στα 40 του και έμεινε στο δρόμο για 10 χρόνια. Ο άλλοτε μετρ στα μπαρ μεγάλης αλυσίδας ξενοδοχείων στο εξωτερικό, μαζί με τη γυναίκα του που πέθανε από καρκίνο, έχασε τη δουλειά του, την περιουσία του και στο τέλος και τον κρίκο με τη ζωή. Από εκεί ο δρόμος, χωρίς τα απαιτούμενα ένσημα για τη σύνταξη, ήταν το επόμενο βήμα. Σήμερα ο Παντελής είναι 65 ετών και εργάζεται στο Εργαστήριο Ανακύκλωσης Χαρτιού της «Κλίμακας», της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης που από το 2002 λειτουργεί ένα πρόγραμμα υλικής στήριξης των αστέγων με συσσίτιο και ρούχα αλλά και ψυχολογικής στήριξης, καθώς είναι η μοναδική οργάνωση που ασχολείται με αυτούς που αντιμετωπίζουν και ψυχολογικά προβλήματα. Στο τέλος της ημέρας ο Παντελής με τα καθαρά του ρούχα είναι ένας 65άρης ίδιος με κάποιον άλλο που είχε καλύτερη ζωή.

«Κάποτε παρατηρούσα τον κόσμο, τώρα ο κόσμος παρατηρεί εμένα» λέει, προκειμένου να εξηγήσει πόσο εύκολα βρίσκεται κανείς στο δρόμο από τη μια μέρα στην άλλη, ο’κης Δημόπουλος, διευθυντής του Κλίμαξ Plus, του Κοινωνικού Συνεταιρισμού της «Κλίμακας» που στόχο έχει την επαγγελματική ένταξη και την οικονομική αυτάρκεια των αστέγων.

«Είμαστε όλοι εν δυνάμει άστεγοι. Μια αρρώστια, ένα δάνειο, η έλλειψη υποστηρικτικού περιβάλλοντος, κάθε απώλεια, κάθε άρνηση και κάθε εγκατάλειψη των αμυντικών μηχανισμών της λογικής απέναντι στο ερέθισμα μπορούν να σε κάνουν άστεγο», εξηγεί και συνεχίζει «υπάρχουν άνθρωποι που κατέληξαν άστεγοι από ένα διαζύγιο, από μια κατάθλιψη που ακολούθησε το διαζύγιο ή και από τη φυσική συνέπεια της ανεργίας. Ποιος θα δώσει δουλειά σε έναν 40άρη;»

Για πάντα άστεγος

Σε χώρες που εδώ και χρόνια προσπαθούν να βρουν λύση για τους ανθρώπους που μένουν στο δρόμο και πλέον σχεδιάζουν το πώς θα εξαλείψουν το φαινόμενο, το κράτος χορηγεί επίδομα στέγασης. Οι άστεγοι πηγαίνουν στο δήμο ή τη νομαρχία που ανήκουν, καταγράφονται ως άστεγοι και λαμβάνουν το εν λόγω επίδομα προκειμένου να πληρώσουν ένα ξενοδοχείο για να μείνουν ή μια κοινωνική οργάνωση που θα τους παρέχει εκτός από στέγαση, ιατρικές υπηρεσίες, καθώς και ευκαιρίες αποκατάστασης. Βέβαια δεν λείπουν και οι ακραίες ιδέες όπως αυτή που εφαρμόζει ο δήμος της Νέας Υόρκης από φέτος το καλοκαίρι πληρώνοντας τα εισιτήρια στους αστέγους προκειμένου να γυρίσουν στις ιδιαίτερες πατρίδες τους.

Σύμφωνα με την αισιόδοξη όσο και σκληρή εκτίμηση του ’κη Δημόπουλου, οι 9 στους 10 άστεγους θα πεθάνουν άστεγοι. Οι λύσεις στέγασης που παρέχονται αυτή τη στιγμή είναι προσωρινές καθώς δεν ξεπερνούν τους 6 μήνες. Για παράδειγμα, το Κέντρο Υποδοχής Αστέγων του δήμου Αθηναίων διαθέτει δύο ξενώνες οι οποίοι μπορούν να φιλοξενήσουν συνολικά 180 άστεγους ελληνικής υπηκοότητας και με βεβαίωση απορίας. Είναι όμως κοινό μυστικό ότι ακόμα πιο προσωρινή λύση στέγασης, όταν οι συνθήκες είναι ακραίες, είναι ο αυτοτραυματισμός που θα οδηγήσει σε ένα κρεβάτι στο νοσοκομείο και η παραβατική συμπεριφορά που θα οδηγήσει σε ένα κελί.

Τα καλά νέα όμως έρχονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Στις 4 Νοεμβρίου η Επιτροπή Περιφερειακής Ανάπτυξης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ύστερα από σχετική εισήγηση του Έλληνα ευρωβουλευτή και αντιπροέδρου της Γιώργου Σταυρακάκη, αποφάσισε ότι όχι μόνο τα νέα, αλλά και τα παλιά κράτη-μέλη της Ένωσης, δικαιούνται μέρος των κονδυλίων που προορίζονται για τα προβλήματα στέγασης των περιθωριοποιημένων ομάδων. Αυτό σημαίνει ότι στην Ελλάδα μπορούν να διατεθούν έως και 300 εκατ. € από κοινοτικούς πόρους «τα οποία» όπως δηλώνει ο Γιώργος Σταυρακάκης, «οφείλουν να χρησιμοποιηθούν για την αντιμετώπιση κοινωνικών προβλημάτων».

Φιλανθρωπία ή λύσεις;

Πέρυσι το χειμώνα, όπως διηγούνται τα μέλη της ομάδας της «Κλίμακας» που κάνει το λεγόμενο street working, δηλαδή την «κατ’ οίκον» επίσκεψη στους άστεγους, ένα ζευγάρι αστέγων στον Πειραιά, έκανε μια ιδιότυπη συμφωνία με τον ιδιοκτήτη ενός περιπτέρου δίπλα στον ηλεκτρικό σταθμό: θα μπορούσαν να κοιμούνται κοντά στο περίπτερο και ταυτόχρονα θα το προφύλασσαν από πιθανούς διαρρήκτες. Η πληρωμή ήταν από ένα πακέτο τσιγάρα στον καθένα, που αργότερα επεκτάθηκε σε sleeping bag και κουβέρτες. Η ευαισθησία όμως μερικών ανθρώπων αρκεί;

«Δεν είναι λίγες οι φορές που έχουμε δώσει παυσίπονα και γάζες σε άστεγους όμως αυτό δεν αρκεί» λέει η Μαρία Αργύρη, βοηθός φαρμακείου, στην πλατεία Θεάτρου και επισημαίνει «δεν μας έχουν δημιουργήσει ποτέ πρόβλημα, ωστόσο η πολιτεία πρέπει να δώσει λύσεις. Ένα συσσίτιο δεν αρκεί».

Οι οργανώσεις που ασχολούνται με τους άστεγους, από τη μεριά τους, κρατούν στάση αναμονής για τις πρωτοβουλίες και τις κινήσεις της νέας πολιτικής ηγεσίας του υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, η οποία όμως δεν έχει ανοίξει ακόμα τα χαρτιά της. Υπογραμμίζουν ότι ο άστεγος δεν θέλει μόνο στέγη, θέλει σπίτι, οικογένεια, εργασία και υγεία. Θέλει εργασία και όχι φιλανθρωπία επισημαίνουν και φέρνουν το παράδειγμα των προγραμμάτων Charity που λειτουργούν στο εξωτερικό. Οι άστεγοι φιλοξενούνται σε ξενώνες αλλά είναι αυτοδύναμοι. Αποκτούν δεξιότητες, εργαζόμενοι σε μπιστρό ή στην ανακύκλωση και εντάσσονται πλήρως στην ευρύτερη κοινότητα, η οποία τους αποδέχεται χωρίς προβλήματα.

Στην Ελλάδα τα πράγματα βρίσκονται ακόμη σε εμβρυακό στάδιο. Χρόνιο αίτημα των οργανώσεων είναι η… οργάνωση. Μια ηλεκτρονική κάρτα αστέγου με τον ιατροκοινωνικό του φάκελο που θα λειτουργεί ως ταυτότητα είναι η βασική πρόταση που κατατίθεται κάθε φορά προς τους αρμόδιους φορείς ενώ ζητούν μετ’ επιτάσεως να αναγνωριστούν οι άστεγοι ως ειδική ομάδα που ανήκει στον ευπαθή πληθυσμό. 