Ασθενείς και φαρμακοποιοί γίνονται πλέον ενεργοί συμμέτοχοι στην πρόληψη των νοσημάτων

Το οικοσύστημα της Υγείας εξελίσσεται ενσωματώνοντας νέες θεραπευτικές προσεγγίσεις, καινοτόμα φάρμακα και τεχνολογίες αιχμής. Το μέχρι πρότινος μοντέλο «δράσης-ανάδρασης» όπου η εμφάνιση ενός συμπτώματος οδηγούσε στη διάγνωση και στη θεραπεία, δίνει τη θέση του σε μια πιο διευρυμένη και ολοκληρωμένη προσέγγιση που συμπεριλαμβάνει την πρόγνωση, την πρόληψη, την εξατομικευμένη θεραπεία, καθώς και την ενδυνάμωση των πολιτών να διαχειριστούν την υγεία τους

Η πρόσφατη πανδημία επιτάχυνε αυτήν τη μετάβαση, ενσωματώνοντας σύγχρονες τεχνολογίες, διεπιστημονικές συνεργασίες και δεδομένα μεγάλης κλίμακας. Σήμερα ο ασθενής από «παθητικός αποδέκτης» υπηρεσιών υγείας μετατρέπεται σε «ενεργό συμμέτοχο» μέσω της ανάλυσης των γενετικών, περιβαλλοντικών και κοινωνικών παραμέτρων που επηρεάζουν την υγεία του. Αυτή η μετάβαση δημιουργεί νέες προκλήσεις και προοπτικές στους επαγγελματίες υγείας, και ιδιαίτερα στους φαρμακοποιούς.

Οι φαρμακοποιοί έχουν κεντρική θέση στο αναδυόμενο οικοσύστημα της υγείας. Τα φαρμακεία αποτελούν κρίσιμους κόμβους Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας (ΠΦΥ), γεγονός που τεκμηριώνεται από πληθώρα δημοσιευμένων επιστημονικών μελετών και συστηματικών ανασκοπήσεων. Εκτός από την παροχή φαρμάκων και άλλων βιοτεχνολογικών προϊόντων, προσφέρουν υπηρεσίες πρόληψης και διαχείρισης νοσημάτων, καθώς και ενημέρωσης σχετικά με τις εξελίξεις στον χώρο της υγείας. Πιο αναλυτικά, οι φαρμακοποιοί λειτουργούν ως «πρεσβευτές υγείας», παρέχοντας καινοτόμα φάρμακα, υπηρεσίες πρόληψης (π.χ. τεστ ανίχνευσης Covid-19) και ενδυναμώνουν τους πολίτες ως προς τη συμμόρφωση με τις κλινικές οδηγίες. Τα φαρμακεία, με τη γεωγραφική τους διασπορά, παρέχουν εύκολη πρόσβαση στην προληπτική φροντίδα, ενισχύοντας τη συμμετοχή των πολιτών σε σχετικά προγράμματα και μειώνοντας τους φραγμούς πρόσβασης.

Το παράδειγμα του προγράμματος για τον καρκίνο του παχέος εντέρου

Το «φαρμακείο της γειτονιάς» διασφαλίζει την ισότιμη πρόσβαση στον πληθυσμό, ενώ οι φαρμακοποιοί, που συχνά απολαμβάνουν και την εμπιστοσύνη των πολιτών, δύναται να παρέχουν τεκμηριωμένες οδηγίες και ενημέρωση σχετικά την αξία της πρόληψης, μειώνοντας το άγχος και τις φοβίες των πολιτών που συνδέονται με τις διαγνωστικές διαδικασίες. Αυτό αποτελεί σημαντικό πλεονέκτημα για την ένταξη των φαρμακείων σε δράσεις όπως το Εθνικό Πρόγραμμα για την Πρόληψη του Καρκίνου του Παχέος Εντέρου.

Ο καρκίνος του παχέος εντέρου (CRC) στην Ελλάδα κατατάσσεται τρίτος σε συχνότητα διάγνωσης καρκίνου και δεύτερος σε θνησιμότητα. Τα χαρακτηριστικά του, όπως η κατά κανόνα πολυετής εξέλιξη προκαρκινικών βλαβών σε κακοήθειες, καθιστούν την έγκαιρη διάγνωση επιτακτική. Η σταδιοποίηση του CRC, όπως καταγράφεται σε δεδομένα επιτήρησης, επιδημιολογίας και τελικής έκβασης (SEER), δείχνει τη δραματική επίδραση της έγκαιρης ανίχνευσης στην επιβίωση. Τα ποσοστά επιβίωσης υπερβαίνουν το 90% για τοπικές κακοήθειες, ανέρχονται στο ~70% σε περιφερειακές κακοήθειες, ενώ μειώνονται στο ~15% όταν η κακοήθεια χαρακτηρίζεται ως απομακρυσμένη. Αυτό αναδεικνύει τη σημασία προγραμμάτων πρόληψης, με έμφαση στον τακτικό προσυμπτωματικό έλεγχο, όπως η κολονοσκόπηση και οι ανοσολογικές δοκιμασίες για λανθάνουσα αιμορραγία (FOB ή FIT δοκιμασίες).

Επιστημονικά δεδομένα δείχνουν ότι προγράμματα ελέγχου στην κοινότητα με χρήση FOB/FIT τεστ μπορεί να μειώσουν πάνω από 30% τον κίνδυνο θανάτου από CRC, ενώ το ποσοστό ξεπερνάει το 65% όταν εφαρμόζεται προληπτική κολονοσκόπηση. Επισημαίνεται δε ότι χώρες με μεγάλη συχνότητα CRC θα πρέπει να εφαρμόζουν συνεχώς οργανωμένο προσυμπτωματικό έλεγχο. Στην Ελλάδα, το Πρόγραμμα προσυμπτωματικού ελέγχου για το CRC, που ξεκίνησε πρόσφατα, περιλαμβάνει δωρεάν διανομή εγκεκριμένων από τον ΕΟΦ αυτοδιαγνωστικών FIT τεστ σε πολίτες ηλικίας 50-69 ετών μέσω των κοινοτικών φαρμακείων. 

Οι φαρμακοποιοί παρέχουν τα τεστ και ενημερώνουν τους πολίτες για την όλη διαδικασία. Σε περίπτωση θετικού αποτελέσματος, εκδίδουν παραπεμπτικό για περαιτέρω δωρεάν αξιολόγηση σε εξειδικευμένο ιατρό (γαστρεντερολόγο), ενώ παρέχουν δωρεάν το καθαρτικό σκεύασμα σε περίπτωση που κριθεί απαραίτητη η κολονοσκόπηση. Βλέπουμε δηλαδή πως αλλάζει μια συνήθης διαδικασία διαγνωστικών εξετάσεων. Μέσα από τη διεπιστημονική συνεργασία που αξιοποιεί τα φαρμακεία ως κέντρα ΠΦΥ, ενεργοποιείται ο πολίτης ως προς την ενεργό πρόληψη. Το πρόγραμμα αφορά περίπου 3 εκατομμύρια πολίτες και λαμβάνοντας υπόψη τα μέτρα συχνότητας εμφάνισης της νόσου, δυνητικός στόχος εί- ναι η ανίχνευση περίπου 15.000-18.000 νέων περιπτώσεων CRC και ενός σημαντικού αριθμού ατόμων σε προ-καρκινικές καταστάσεις που θα χρειάζονται μελλοντική επιτήρηση.

Οι φαρμακοποιοί μπορούν να παίξουν κρίσιμο ρόλο στην πρόληψη του CRC στην κοινότητα ιδιαίτερα για άτομα άνω των 45 ετών ή για εκείνα που έχουν οικογενειακό ή ιατρικό ιστορικό. Αξιοποιώντας τις δυνατότητες και τα εργαλεία τεκμηριωμένης συμβουλευτικής φροντίδας μπορούν να προωθήσουν έναν υγιεινό τρόπο ζωής, ενθαρρύνοντας τη φυσική άσκηση, τη διαχείριση βάρους, τη διακοπή του καπνίσματος και της υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ, παραγόντων κινδύνου για την υγεία γενικά αλλά και για το CRC. Μπορούν επίσης να ενημερώσουν τους πολίτες για συμπτώματα που συνδέονται με την ασθένεια, όπως μεταβολές στον αριθμό και το είδος των κενώσεων, συχνές διάρροιες, αλλαγή χρώματος κοπράνων και αιμορραγία, αναίτια απώλεια βάρους, πόνο στην κοιλιακή χώρα και σημάδια αναιμίας.

Τα φαρμακεία θα διαδραματίσουν κεντρικό ρόλο στη δημιουργία μια υγιούς κοινότητας

Η αναβάθμιση του ρόλου των φαρμακοποιών εντάσσεται στις ευρύτερες αλλαγές του υγειονομικού συστήματος. Η συμμετοχή τους σε προγράμματα πρόληψης τους αναδεικνύει σε επαγγελματίες υγείας πρώτης γραμμής για την προαγωγή της δημόσιας υγείας. Τα κοινοτικά φαρμακεία από απλά σημεία διανομής φαρμάκων μετατρέπονται σε πυλώνες της ΠΦΥ, παρέχοντας ενημέρωση, καθοδήγηση, άμεση πρόσβαση σε προληπτικές υπηρεσίες και εξατομικευμένη συμβουλευτική. 

Η εμπιστοσύνη που απολαμβάνουν οι φαρμακοποιοί από τους πολίτες ενισχύει την αποτελεσματικότητα αυτών των δράσεων και η ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών και πρακτικών διευρύνει τον αντίκτυπό τους στην υγειονομική φροντίδα. Γι’ αυτό η συνεχής εκπαίδευση ως προς τις τεχνολογίες αιχμής στη φαρμακευτική επιστήμη και στην κοινοτική φαρμακευτική είναι απαραίτητη. Με την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών, τη διεύρυνση των προγραμμάτων πρόληψης και την ενίσχυση της διασύνδεσης με το υγειονομικό σύστημα, οι φαρμακοποιοί αναμένεται να συνεχίσουν να διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο τα επόμενα χρόνια στη δημιουργία μιας υγιούς και συνειδητοποιημένης κοινότητας.

Πηγή: Φαρμακευτικός Κόσμος #201