Αποστόλης Γενετζάκης

Συναντήσαμε τον Αποστόλη Γενετζάκη στο εξοχικό του, στο Καρνάρι, λίγο έξω από το χωριό του, τις Αρχάνες του Ηρακλείου, στα ριζά του Γιούχτα. Ο Αποστόλης είναι το είδος του Κρητικού που θέλουμε να έχουμε στο μυαλό και την καρδιά μας. Πάει να πει αγαπησιάρης, φιλόξενος, άνθρωπος με μπέσα, ευθύς, με λόγια σταράτα, παλληκάρι.
Είναι ακόμα ένας άνθρωπος που αγαπάει τον τόπο του και δε σταματά να του προσφέρει μέσα από την τοπική αυτοδιοίκηση, την επιστήμη και το επάγγελμά του, μέσα από κάθε του ιδιότητα, δεξιότητα, χάρισμα και τρόπο. Η ίδια η ιδιαίτερη συναισθηματική σχέση που από παιδί έχει αναπτύξει με τα βότανα της γης του και τη βοτανοθεραπεία, δεν μπορούσε παρά να τεθεί, μέσα από μια σειρά ιδεών, πρωτοβουλιών και δράσεων —αυτών που κέντρισαν το ενδιαφέρον μας— στην υπηρεσία του τόπου του και των ανθρώπων του.

Πώς ασχολήθηκες με τα βότανα;

Εγώ από παιδί ήμουν στα βουνά και στα λαγκάδια και στα βότανα. Με τον παππού μου πηγαίναμε να βρούμε το αιματοβότανο —στις Αρχάνες το έλεγαν Νικητόχορτο, γιατί το βρήκε ένας που ονόμαζαν Νικήτα. Eπί Χούντας μαζεύαμε ρίγανη για να ζήσουμε την οικογένειά μας, ο πατέρας μου ήταν αριστερός από παλιά, οπότε είχαμε συνέχεια διωγμούς και εξορίες. Ήμασταν πέντε αδέλφια και εγώ ήμουν ο μεγαλύτερος. Οπότε καταλαβαίνεις ότι με τα βότανα είχα ιδιαίτερη συναισθηματική σχέση.
Έτσι, όταν βρέθηκα τη δεκαετία του ?80 στην Ιταλία στο Πανεπιστήμιο —σπούδασα στην Κατάνια της Σικελίας— άρχισε να με τραβάει ιδιαίτερα η βοτανοθεραπεία και αποφάσισα από τότε ότι, όταν ανοίξω το φαρμακείο, δεν θα είμαι ο κλασικός φαρμακοποιός του πάγκου, αλλά θα ασχολούμαι περισσότερο με το εργαστήριο και τα βότανα, δηλαδή με εναλλακτικές θεραπείες. Έψαξα τότε, μάλιστα, το βοτανολογικό λεξικό, και βρήκα ότι αυτό το Νικητόχορτο ήταν αιμοστατικό και η ονομασία του ήταν σάνγκουε ασόρμπτε, δηλαδή απορροφητής αίματος. Για να καταλάβετε την λαϊκή παράδοση, έτσι όπως εξελίσσεται και πώς, επιστημονικά μετά, μπορείς να τα χρησιμοποιήσεις.
Όταν γύρισα στις Αρχάνες, ξεκίνησα δειλά-δειλά στην αρχή στο φαρμακείο με το να φτιάχνω κρέμες, να φτιάχνω έλαια, βαλσαμέλαιο, από τα χωράφια. Παίρναμε το υπέρικο περφοράτουμ, το βάζαμε σε γυάλινα μπουκάλια σκούρα, το αφήναμε έξω στον ήλιο για σαράντα ημέρες, για να γίνει η διήθιση, και το χρησιμοποιούσα σε κατακλύσεις, σε εγκαύματα, δερματικά προβλήματα κλπ.

Δεν στάθηκες όμως σ? αυτό…

Η ευτυχία ήταν ότι τότε γνωρίστηκα με το συνάδελφο το Νικήτα το Ρούσσο, ο οποίος είναι αδελφός και φίλος, και ξεκινήσαμε μαζί. Αυτός είχε και την εμπειρία και τη γνώση των βοτάνων και είπαμε τότε να ασχοληθούμε και πιο συστηματικά. Φτιάξαμε συνταγές και μια εταιρεία με την ονομασία «Ιυττός», που είναι η αρχαιοελληνική ονομασία του Γιούχτα, του βουνού που έχουμε πάνω από τις Αρχάνες. Αρχίσαμε να περιδιαβαίνουμε τα παλιά μονοπάτια, τα αρχαία τα μινωϊκά, τα ίδια μονοπάτια που περπατούσαν οι Μινωίτισσες, για να περιποιηθούν τα μαλλιά τους και το σώμα τους. Τα περπατήσαμε με το Νικήτα και μαζεύαμε τα βότανα από το βουνό. Αρχίσαμε να φτιάχνουμε κρέμες, για τις κατακλύσεις, για τα εγκαύματα. Έτσι βγάλαμε αρχικά ορισμένα προϊόντα.

Με ποιο τρόπο δουλέψατε;

Στηριχτήκαμε στις παλιές συνταγές της φαρμακοποιίας. Παίρναμε το ασβέστιο ύδωρ, που το φτιάχναμε εμείς, βάζαμε το ελαιόλαδο το κρητικό, προσθέταμε τα αιθέρια έλαια. Έτσι, φτιάξαμε ένα πολύ καλό αντιεγκαυματικό, μετά προχωρήσαμε σε οδοντόπαστες με το θυμάρι και με την θρύμπα. Επίσης φτιάξαμε αντισηπτικά του στοματοφάρυγγα, όπως είναι το προϊόν που έχουμε το levrosos, που ήταν για προβλήματα στο στόμα, όπως αύτρες κλπ.
Παράλληλα, είπαμε να προχωρήσουμε σε προγράμματα βιολογικής καλλιέργειας. Πήραμε απομονωμένα χωράφια πάνω στο βουνό, για να μην έχουμε συμβατικές καλλιέργειες κοντά ή δίπλα και να απορροφούμε εμείς τα λιπάσματα ή τα ψεκάσματα από άλλες διπλανές συμβατικές καλλιέργειες.
Σκοπεύαμε να ξεκινήσουμε από την καλλιέργεια, είχαμε κάνει όλο το σχεδιασμό, μέχρι την παραγωγή και την πώληση, είχαμε προχωρήσει στα προγράμματα, όμως δεν προχώρησε η οικονομική στήριξη. Ελλείψει χρημάτων λοιπόν αφήσαμε τις καλλιέργειες, δεν είχαμε και τη διανομή, κι έτσι εγκαταλείφθηκε όλη αυτή η προσπάθεια.

Κι έτσι γύρισες αποκλειστικά στο φαρμακείο σου;

Τώρα μαζεύω περισσότερο άγρια βότανα, όπως είναι το δίκταμο από τα βουνά της Κρήτης, φασκόμηλο, ρίγανη, τα οποία και αποξηραίνω μόνος μου εδώ στο Καρνάρι, που είναι το εξοχικό μου. Προσπαθώ να το κάνω όσο γίνεται με τον καλύτερο τρόπο, για να διατηρούνται τα συστατικά τους. Από εκεί και πέρα, στο εργαστήριο του φαρμακείου ασχολούμαι με βάμματα, όπως την πρόπολη που παίρνω από τις μέλισσες, και με κάποια αιθέρια έλαια, που τα δουλεύω σε προβλήματα ακμής, σε λιπαρότητας, σε δερματικά προβλήματα, ψωριάσεις, για ενυδάτωση κλπ.

Από τα πολλά βότανα της Κρήτης, ποια εκτιμάς περισσότερο;

Πρώτα απ? όλα το υπέρικο, τον αγούδουρα που λέμε στην Κρήτη, από όπου βγαίνει το βαλσαμέλαιο, διότι είναι ένα βότανο που πρώτα με ελκύει το χρώμα του, το βαθύ το ρουμπινί, και μετά η χρήση του, γιατί χρησιμοποιείται σε πάρα πολλές συνταγές, σε δερματικά προβλήματα, σε κατακλύσεις, σε εγκαύματα, σε παιδικά δερματικά προβλήματα, και είναι επουλωτικό, έχει πάρα πολύ καλή δράση. Μετά τη φασκομηλιά, η οποία είναι διάσπαρτη στα βουνά της Κρήτης και ενδείκνυται για το αναπνευστικό. Όλα τα θυμάρια. Τις θρύμπες με την έντονη αντισηπτική τους δράση —δεν είναι τυχαίο ότι παλαιότερα εδώ τα βαρέλια οι οινοποιοί τα έπλεναν με θρύμπα όταν έκαναν το κρασί στα σπίτια τους. Τη χρησιμοποιούμε και σε διάφορα σκευάσματα και στο φαρμακείο, λόγω της αντιμικροβιακής και αντισηπτικής δράσης που έχει. Το σάγκουε ασόρμπτε, το οποίο έχει και αιμοστατική δράση, σου μίλησα για τη συναισθηματική σχέση που έχω μ? αυτό. Έχουμε ακόμα το ρούσκο, το οποίο είναι ένα ακανθώδες φυτό, που μοιάζει με το γκι, και είναι πάρα πολύ καλό φλεβοτονωτικό. Επίσης το teucrium, τα origanum, το δίανθο κλπ.
Περισσότερο αυτά χρησιμοποιώ εγώ. Η μελέτη από το Πανεπιστήμιο της Κρήτης με το Δήμο Αρχανών μιλάει για τρακόσια πενήντα επτά είδη, που ανήκουν σε πενήντα οκτώ οικογένειες, από τα οποία τα εξήντα δύο είναι ενδημικά, δηλαδή εκφύονται μόνο σε αυτή την περιοχή.

Έχεις κάνει όμως πολλά στον τόπο σου και για την προώθηση της ιδέας της βοτανοθεραπείας.

Προσπαθήσαμε με τον Νικήτα από την αρχή γι? αυτό. Η γνωριμία μας με τον κόσμο έγινε με τη στήριξη της τοπικής αυτοδιοίκησης, των δήμων —υπήρξα και δημοτικός σύμβουλος στο δήμο Αρχανών— που μας έδωσαν την ευκαιρία να πηγαίνουμε στα σχολεία και να κάνουμε ενημερωτικές εκδηλώσεις, να παίρνουμε τα παιδιά και να τους μαθαίνουμε το ποίημα με τα σαράντα βότανα, το σαρανταβότανο, και μετά να βγαίνουμε στη φύση να τα συλλέγουμε, ή να πηγαίνουμε με τα ΚΑΠΗ και να γνωρίζουμε στους γέροντες τα βρώσιμα χόρτα και τις ιδιότητές τους. Σε όλα αυτά βέβαια υπήρχε πάντα η στήριξη του Φαρμακευτικού Συλλόγου. Έχουμε ενημερώσει ακόμη και συνάδελφους φαρμακοποιούς στα πλαίσια τέτοιων προγραμμάτων.
Αργότερα υπήρξαν ημερίδες υπό την αιγίδα της Ελληνικής Εταιρείας Εθνοφαρμακολογίας και του Π.Φ.Σ., μας γνώρισαν και από το Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Κρήτης. Με τον καιρό μας πλησίασαν κι άλλοι φορείς, όπως αγροτικοί σύλλογοι για την ενημέρωση των γεωργών στο πώς μπορούν να επωφεληθούν από εναλλακτικές καλλιέργειες. Ή άλλοτε έχουμε ξεναγήσει στις βοτανολογικές διαδρομές ξένους φοιτητές που είχαν έρθει με το πρόγραμμα Εράσμους και τους γνωρίσαμε τα βότανα της πατρίδας μας.

Αλήθεια, πες μας για αυτές τις βοτανολογικές διαδρομές.

Αυτή τη στιγμή υπάρχουν μονοπάτια που μπορεί κάποιος να δει τα άγρια βότανα, πάρα πολλά ενδημικά είδη, π.χ. διάφορα είδη δικτάμου, η πετρομάρουλα η πινάτα, ορισμένα είδη σατουρέγιας, δηλαδή της θρύμπας που λέμε εδώ στην Κρήτη. Ακόμα το δίανθος, το αγριογαρύφαλλο των βουνών της Κρήτης, σάλβιες, δηλαδή τα φασκόμηλα, και άλλα φρύγανα. Όλα αυτά τα έχουμε αναδείξει. Υπάρχει ενημερωτικό υλικό όταν ξεκινάει ο περιηγητής, υπάρχουν ταμπέλες που δείχνουν την εποχή της άνθισης, την εποχή της συλλογής κλπ., και στα ξένα και στα ελληνικά.
Είναι ένας χώρος μινωικός, που έχει αναδειχθεί από τους αρχαιολόγους Γιάννη και Έφη Σακελλαράκη. Είναι τρεισήμισι ώρες πεζοπορία. Ξεκινάει από τη βόρεια πλευρά του Γιούχτα, στα ανεμόσπηλια, εκεί που υπάρχει η μινωική ανθρωποθυσία, πιάνει όλη την κορυφογραμμή και προχωράει μέχρι το ιερό της κορυφής του Γιούχτα. Έχει αναδειχθεί το αρχαίο μινωικό μονοπάτι, δεν έχει διανοιχθεί καινούριο. Απλά υπήρχαν τα φρύγανα που το είχαν σκεπάσει, καθαρίστηκε και αναδείχθηκε ξανά.
Και τον ελεύθερο χρόνο σου, αν σου μένει, τι κάνεις;
Πηγαίνω στο βουνό και καλλιεργώ τα μποστάνια μου, ντομάτες, αγγουράκια, φασολάκια, έχω το λάδι απ? τις ελιές μου, έχω τα κουνελάκια μου και τις μέλισσες για να παίρνω μέλι.