Από τη Spezieria στο φαρμακείο

Η παρουσίαση του Κώστα Μαρδά στο Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων του λευκώματος «Από τη Spezieria στο φαρμακείο»:

"Η παλαιότερη άδεια φαρμακοποιού που χορήγησε η οθωμανική διοίκηση σε φαρμακοποιό στην Κρήτη ήταν το 1857 στον Γεώργιο Νικολαΐδη, απόφοιτο από το Φαρμακευτικό Σχολείο του Οθώνειου Πανεπιστημίου.
Οι πρώτοι «σπετσιέρηδες» (φαρμακοποιοί στα Ιταλικά) εμφανίσθηκαν στη Χίο μετά την κατάκτηση της από τους Γενουάτες. Από τους πρώτους ήταν ο Percivalle Basserio τo 1404. Με ένα διάταγμα του σουλτάνου Μουράτ του Γ΄, το 1578 οι γιατροί και οι φαρμακοποιοί του νησιού –που είναι το μοναδικό μέρος στον κόσμο όπου παράγεται η μαστίχα με τις ποικίλες φαρμακευτικές ιδιότητες– είχαν το δικαίωμα ακώλυτης κυκλοφορίας με λύχνους στους δρόμους κατά τη διάρκεια της νύχτας.
Το πρώτο φαρμακείο στην πρωτεύουσα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους άνοιξε το 1837, Αιόλου και Σοφοκλέους γωνία, από το ονομαστό καθηγητή Σταμάτιο Δ. Κρίνο.
Η πρώτη γυναίκα φαρμακοποιός ήταν ο Πολύμνια Παναγιωτίδου, το 1899, καταγόμενη από την Ευδοκιάδα του Πόντου.
Τα πρώτα φάρμακα στον κόσμο αναφέρονται τα βότανα από τα οποία ο κένταυρος Χείρων και ο Ασκληπιός αλλά και μεταγενέστερα οι Βυζαντινοί, παρασκεύασαν θεραπευτικά σκευάσματα.
Η πρώτη διαφήμιση φαρμάκου στην ελληνική επικράτεια δημοσιεύθηκε το 1825 στην «Εφημερίδα των Αθηνών» και αφορούσε την «κίνα» κατά της ελονοσίας.
Και βέβαια, το πρώτο σημείο αναφοράς του επαρχιώτη και του Αθηναίου, που ήθελε να δώσει ραντεβού, ήταν το φαρμακείο Μπακάκου στην Ομόνοια, που από το 1917 υπήρξε κέντρο συνάντησης Βενιζελικών πολιτικών και λογοτεχνών.
Οι παραπάνω πρωτιές περιλαμβάνονται στο βιβλίο- λεύκωμα «Από την Spezieria στο Φαρμακείο», της Φωτεινής Καραμαλούδη, που κυκλοφόρησαν οι εκδόσεις «Φαρμακευτικός Κόσμος». Η καθηγήτρια μέσης εκπαίδευσης, με οικονομικές σπουδές στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ασχολούμενη με την ιστορία της ιατρικής, έγραψε ένα εγκυκλοπαιδικό ιστόρημα εμπλουτισμένο με φωτογραφίες, έγγραφα, διαφημίσεις εποχής και ντοκουμέντα μνήμης.
Όπως γράφει στον πρόλογο ο καθηγητής της Χειρουργικής και της Ιατρικής Ιστορίας, Στέφανος Γερουλάνος, το βιβλίο αντιμετωπίζει σφαιρικά τη φαρμακευτική επιστήμη στην Ελλάδα και τον ευρύτερο χώρο του ελληνισμού. Δεν περιορίζεται στην ιστορική, μόνο, εξέλιξη του φαρμάκου και του φαρμακείου, αλλά επεκτείνεται στον επαγγελματικό περίγυρο του φαρμακοποιού, στις πολλαπλές δραστηριότητες και τα ενδιαφέροντα του, στις σπουδές του, τις σχέσεις του με τη θρησκεία, την κοινωνία, την τέχνη.
Η ύλη του βιβλίου οργανώνεται σε οκτώ μέρη, που μέσα στις 267 σελίδες τους καλύπτουν μια διαδρομή πολλών αιώνων.
Στο πρώτο μέρος αναφέρεται η τυπική αυτονόμηση της φαρμακευτικής από την ιατρική και η συμβολή των Αράβων στη «μεταφορά» του φαρμακείου στην Ευρώπη.
Στο δεύτερο μέρος περιλαμβάνονται τα φαρμακεία του ελληνικού χώρου. Ιδιαίτερο κεφάλαιο αφιερώνεται στη φαρμακευτική κατά την Οθωμανική περίοδο και τους επαναστατικούς χρόνους, όπου γίνεται αναφορά στο ρόλο των πρακτικών γιατρών, στα πρώτα ιατρικά σχολεία και στα πρώτα φαρμακεία στην Πάτρα, στο πολιορκημένο Μεσολόγγι, στον Πόρο, τη Σύρο, την Ύδρα και στο Ναύπλιο. Ακολουθούν τα φαρμακεία της Αθήνας από το 1835 μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, η φαρμακευτική περίθαλψη στη Θεσσαλονίκη καθ' όλη την περίοδο του οθωμανικού ζυγού μέχρι και την απελευθέρωση το 1913 και τα φαρμακεία της Αθωνικής Πολιτείας.
Το τρίτο μέρος απλώνεται στην καθ' ημάς Ανατολή και την Αλεξάνδρεια, ξυπνώντας μνήμες. Μας ξεναγεί στα φαρμακεία των Ρωμιών της Πόλης και της Σμύρνης, στα φαρμακεία των Ελλήνων της Αλεξάνδρειας και στα νοσοκομεία τους.
Στο τέταρτο μέρος του βιβλίου, με τον τίτλο «Οι φαρμακευτικές σπουδές», γίνεται αναφορά στην Ιόνιο Ακαδημία και το Φαρμακευτικό Σχολείο της, τη Φαρμακευτική στο Οθώνειο Πανεπιστήμιο και στο Εθνικό και Καποδιστριακό αργότερα, στο αυτόνομο Φαρμακευτικό Σχολείο, στο Βασιλικό Φαρμακείο και στο Χημείο. Επίσης περιλαμβάνει πτυχές από τη δράση πολλών από τους πρώτος καθηγητές, όπως ο Ξαβέριος Λάνδερερ, ο Γεώργιος Ζαβιτσάνος, ο Γεώργιος Κρίνος, ο Αναστάσιος Χρηστομάνος, ο Αναστάσιος Δαμβέργης, ο Εμμανουήλ Εμμανουήλ.
Το πέμπτο μέρος ασχολείται με την εξέλιξη του φαρμάκου από την αρχαιότητα μέχρι και τον 20ο αιώνα και την πορεία της ελληνικής φαρμακοποιίας από το Διονύσιο Πύρρο μέχρι και την τελευταία φαρμακοποιία του 1989. Η φαρμακοβιομηχανία στην Ελλάδα παρουσιάζεται σε χωριστό κεφάλαιο, με τις ακμάζουσες στην εποχή τους εταιρείες ΧΡΩΠΕΙ, Δαμβέργη κ.α.
Το έκτος μέρος περιγράφει το φαρμακείο ως κατάστημα και τον φαρμακοποιό με τις διάφορες επαγγελματικές, συνδικαλιστικές και άλλες δραστηριότητες του και τη συμμετοχή του στην παρασκευή του Αγίου Μύρου στο Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης. Γίνεται αναφορά στη φαρμακευτική στις ένοπλες δυνάμεις, στο Ιατροσυνέδριο και το Ανώτατο Υγειονομικό Συμβούλιο και στον επιστημονικό φαρμακευτικό τύπο από το 1871 μέχρι το 1950.
Το έβδομο κεφάλαιο παρουσιάζει το φαρμακοποιό και τα φάρμακα στην ελληνική λογοτεχνία, το θέατρο, τον κινηματογράφο και το θέατρο σκιών, μέσα από αποσπάσματα της Παλατινής Ανθολογίας, του Διονύσιου Σολωμού, του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, του Νίκου Καζαντζάκη, της Ζυράννας Ζατέλη και άλλων, και από θεατρικά έργα, όπως ο Φουρτουνάτος του Φώσκολου, η Βαβυλωνία του Βυζάντιου κ.α.
Το όγδοο και τελευταίο μέρος είναι αφιερωμένο στον φαρμακοποιό Νίκο Γαβριήλ Πεντζίκη, μια ξεχωριστή πνευματική προσωπικότητα της Θεσσαλονίκης. Από το φαρμακείο του πατέρα του στο ισόγειο του Μεγάρου Κεσσάνη, οδός Εγνατίας 112, περνούσαν οι Αθηναίοι λογοτέχνες από το Στρατή Τσίρκα έως τον Τάκη Σινόπουλο: «Λόγω του χαρακτήρος μου και της επιμονής μου να μονολογώ, οι συζητήσεις κατάληγαν συχνά σε καβγάδες μορφής τρωικού πολέμου». Οι Θεσσαλονικείς τον θυμούνται σε ώρα καβγά να λέει στους πελάτες που τον διέκοπταν: «Μπαμπάκι; Όχι! Δεν έχουμε!».
Ένα βιβλίο που διανυκτερεύει στη γνώση."
Κώστας Μαρδάς