Ανώνυμοι υπερφάγοι: Όταν το φαγητό γίνεται «θηλιά»...

«Πηγαίνουν οι φίλοι µου στα µπουζούκια και εγώ προτιµώ να κάτσω στο σπίτι για να παραγγείλω σουβλάκια. Μάλιστα παραγγέλνω δυο αναψυκτικά για να µη νοµίσουν στο σουβλατζίδικο ότι όλη η παραγγελία είναι για ένα άτοµο».

Η «Why?» – πίσω από την ανωνυµία που της εξασφαλίζει το Διαδίκτυο – µεταφέρει στα υπόλοιπα µέλη του γκρουπ τη σχέση πάθους που έχει µε το φαγητό. Είναι µόλις 22 ετών και µισεί να… αγαπάει τόσο πολύ οτιδήποτε είναι φαγώσιµο. «Πριν κάνω την αµαρτία, στέκοµαι αναποφάσιστη για κανένα µισάωρο και σκέφτοµαι: έλα µωρέ, αφού το σηκώνει η όρεξή σου τώρα φάτο, αλλά από αύριο κοµµένες οι αηδίες. Και αφού φάω του σκασµού, κάθοµαι και σκέφτοµαι και περιµένω να νιώσω καλύτερα. Ξέρω ότι και την επόµενη µέρα όµως θα είµαι χάλια. Θα νιώθω ανασφαλής για το σώµα µου…».

Η περίπτωση της «Why?» σίγουρα δεν είναι µοναδική. Αντίθετα, είναι µάλλον χαρακτηριστική µιας ολόκληρης οµάδας ανθρώπων που αντιµετωπίζουν τα πάσης φύσεως προβλήµατα της καθηµερινής ζωής – συναισθηµατικά, διαπροσωπικά, εργασιακά και άλλα – µε ένα και µοναδικό τρόπο: καταφεύγοντας στην «παρηγοριά» του φαγητού.

Μέσω ενός συγκεκριµένου ψυχολογικού µηχανισµού, η τροφή, αυτό το απαραίτητο για την επιβίωσή µας στοιχείο, µετατρέπεται σε «αντικείµενο πόθου» µιας νοσηρής εξάρτησης που µόνο αρνητικές συνέπειες µπορεί να έχει για τη σωµατική και ψυχική µας υγεία. Κι αν νοµίζετε ότι η εικόνα του «κύκλου» των ανώνυµων εξαρτηµένων υπερφάγων υπάρχει µόνο στις αµερικανικές ταινίες, κοιτάξτε καλύτερα. Μπορεί σε απόσταση λίγων µόνο µέτρων από εσάς να βρίσκεται κάποιος που ήδη «προγραµµατίζει» την επόµενη επιδροµή στο ψυγείο…

Μπουκιά και… βάλσαµο!

Με πάστες «καταπολεµάται» η ερωτική απογοήτευση, η πίτσα θα διώξει το άγχος, το χάµπουργκερ θα γεµίσει το κενό, τα γαριδάκια θα καλµάρουν τα νεύρα… Οι συχνές επιδροµές στο ψυγείο, οι τακτικές παραγγελίες σε πιτσαρίες και σουβλατζίδικα, οι λαιµαργίες που προηγούνται των επισκέψεων στα ζαχαροπλαστεία είναι όλα µέρος µιας διατροφικής διαταραχής, γνωστής ως «επεισοδιακή υπερφαγία» (binge eating disorder). Οι ειδικοί περιγράφουν τις κρίσεις υπερφαγίας ως την ασυγκράτητη και γρήγορη κατανάλωση παχυντικών τροφών, η οποία συχνά γίνεται µε µηχανικό τρόπο. Οι υπερφάγοι συνήθως λατρεύουν οτιδήποτε περιέχει λιπαρά και ζάχαρη, αν και ευθύς αµέσως κατά τη διάρκεια της κατανάλωσης των «απαγορευµένων» συνήθως τροφών, κατακλύζονται από τύψεις για το γεγονός ότι για µια ακόµα φορά δε µπόρεσαν να συγκρατήσουν τον εαυτό τους. «Η επεισοδιακή υπερφαγία µπορεί να καλύπτει άλλους είδους ικανοποιήσεις όπως είναι αυτές του συναισθηµατικού κόσµου. Πολλές φορές µάλιστα, κατά την εκδήλωσή της υπάρχει και συννοσηρότητα: κάτω, δηλαδή, από την αυξηµένη κατανάλωση φαγητού µπορεί να κρύβονται κατάθλιψη και άγχος, στοιχεία για τα οποία το φαγητό λειτουργεί ως γαληνευτής», εξηγεί ο Δρ. Πανταζής Ιορδανίδης, ψυχίατρος – ψυχοθεραπευτής και καθηγητής στο Τµήµα Διατροφής του ΤΕΙ Θεσσαλονίκης.

Σε εσένα, βλέπω εµένα…

«Δεν υπάρχει πιο ειλικρινής αγάπη από την αγάπη για το φαγητό», υποστήριζε ο θεατρικός συγγραφέας George Bernard Shaw. Ωστόσο, για την «προβληµατική σχέση» που φέρνει αυτή η αγάπη, ο απρόσωπος κόσµος του Διαδικτύου δίνει ένα ασφαλές βήµα για να µοιραστεί ένας υπερφάγος την καθηµερινότητά του µε άλλους ανθρώπους και γιατί όχι, για να αναζητήσει µια «χείρα βοηθείας».

Στον «έξω κόσµο», ωστόσο, «χείρας βοηθείας» για όσους αντιµετωπίζουν πρόβληµα στη σχέση τους µε το φαγητό τείνουν οι «Ανώνυµοι Υπερφάγοι», οι οποίοι στη χώρα µας δραστηριοποιούνται εθελοντικά πάνω από 20 χρόνια, µε οµάδες που λειτουργούν τόσο στην Αθήνα και την ευρύτερη Αττική, όσο και σε αρκετές ακόµη πόλεις της υπόλοιπης Ελλάδας, µέσω προγραµµατισµένων αλλά και έκτακτων συναντήσεων κατά τη διάρκεια της εβδοµάδας, αλλά και µε τη διαµεσολάβηση του internet. Όπως υποστηρίζουν οι ίδιοι, δεν πρόκειται για µια «λέσχη δίαιτας και θερµίδων», ούτε προτείνουν κάποιο συγκεκριµένο είδος διατροφής.

Το πρόγραµµα των Ανώνυµων Υπερφάγων ακολουθεί τα δώδεκα βήµατα και τις δώδεκα παραδόσεις των Ανώνυµων Αλκοολικών, αντικαθιστώντας µόνο τις λέξεις «αλκοόλ» και «αλκοολικός» µε τις λέξεις «φαγητό» και «ψυχαναγκαστικός υπερφάγος». Όπως άλλωστε εξηγεί ο Δρ. Ιορδανίδης «και η επεισοδιακή υπερφαγία είναι µια εξάρτηση όπως το αλκοόλ, τα ναρκωτικά και ο τζόγος. Κύριο χαρακτηριστικό της κάθε εξάρτησης είναι ότι επικρατεί το εξής σκεπτικό: “το θέλω τώρα, δε µπορώ να το µεταθέσω για αργότερα”. Αυτό σηµαίνει ότι οι υπερφάγοι δε µπορούν να αναβάλουν την ικανοποίηση που τους δίνει το φαγητό».

Η Π.Γ. είναι µέλος των Ανώνυµων Υπερφάγων εδώ και 6 χρόνια. Έχει πρόβληµα παχυσαρκίας και είχε δοκιµάσει πολλούς τρόπους για να αδυνατίσει. Τα τελευταία 4 χρόνια έχει σταθεροποιήσει το βάρος της ενώ έχει απαλλαγεί από 20 κιλά. «Για να ξεκινήσει κανείς το πρόγραµµα, πρέπει να παραδεχτεί ότι ξεφεύγει από το φυσιολογικό όταν τρώει», λέει η ίδια. «Όταν τρως µια φέτα τσουρέκι είναι φυσιολογικό αλλά όταν τρως ένα ολόκληρο τσουρέκι είναι υπερφαγία. Στις συναντήσεις µας ο καθένας λέει το πρόβληµά του και προσπαθεί να βοηθηθεί ακούγοντας τους άλλους. Είναι ένα είδος οµαδικής ψυχοθεραπείας», αναφέρει χαρακτηριστικά.

Υπερφάγοι: το «πορτραίτο» µιας νοσηρής «εκτόνωσης»…

Δεν υπάρχει ένα τυπικό «πορτραίτο» των ανθρώπων που είναι εξαρτηµένοι από το φαγητό λέει ο Δρ. Ιορδανίδης. Οι γυναίκες έχουν ίσες πιθανότητες µε τους άνδρες να µπουν στον φαύλο κύκλο του «συναισθηµατικού φαγητού», ενώ κατά κανόνα οι υπερφάγοι είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι, µε διάφορες ασθένειες όπως η υπέρταση και η υψηλή χοληστερόλη να τους «χτυπούν την πόρτα». Επιπλέον, υπερφαγία και συννοσηρότητα πάνε «χέρι – χέρι», δηλαδή µε την κατάχρηση του φαγητού συνυπάρχουν ψυχιατρικές διαταραχές ή διαταραχές της προσωπικότητας. Σύµφωνα µε τους ειδικούς, το άγχος και η κατάθλιψη είναι οι πιο πιθανές αιτίες που οδηγούν στην υπερβολική κατανάλωση τροφής.

Σε αντίθεση µε τους βουλιµικούς, οι υπερφάγοι δεν προσπαθούν να απαλλαγούν από τις θερµίδες που κατανάλωσαν µέσω του εµετού, της χρήσης καθαρτικών ή της υπερβολικής άσκησης. Τρώνε το φαγητό της αρεσκείας τους όταν νιώθουν ασφαλείς ότι κανείς δε θα τους δει και στη συνέχεια κατακλύζονται από τύψεις για το… παραστράτηµά τους. Δεν αποκλείεται µάλιστα καθ’ όλη τη διάρκεια της ηµέρας να έχουν τηρήσει πιστά ένα υγιεινό µοντέλο διατροφής ή ακόµα και να κάνουν δίαιτα, αλλά σε µια κρίση υπερφαγίας να καταβροχθίσουν, κυριολεκτικά µέσα σε δευτερόλεπτα και µέχρι του σηµείου να νιώσουν άβολα, οτιδήποτε εντάσσεται στην κατηγορία του «junk food».

Όπως παρατηρεί ο Δρ. Ιορδανίδης, τα άτοµα που πάσχουν από επεισοδιακή υπερφαγία είναι σε θέση να αναγνωρίζουν τη διαταραχή τους. «Κοµβικό σηµείο, ακόµη και σε σχέση µε τους παχύσαρκους, είναι ότι την υπερκατανάλωση την ακολουθούν οι τύψεις και οι ενοχές. Παρά όµως τις τύψεις τους, οι υπερφάγοι θα επαναλάβουν το ίδιο µοντέλο συµπεριφοράς και την επόµενη φορά. Οι υπερφάγοι βεβαίως είναι και αυτοί που απευθύνονται στους ειδικούς. Οι «κλασικοί» παχύσαρκοι θεωρούν ότι δεν έχουν πρόβληµα ώστε να χρειαστεί να ζητήσουν βοήθεια».

Το φαγητό στο… ντιβάνι!

«Μη µένεις θυµωµένος – κουρασµένος – µόνος – πεινασµένος» είναι ένα από τα µότο που χρησιµοποιούν οι Ανώνυµοι Υπερφάγοι, οι οποίοι είναι ανοιχτοί σε οποιονδήποτε παραδέχεται ότι έχει πρόβληµα µε το φαγητό και φυσικά σε οποιονδήποτε επιθυµεί να σταµατήσει να τρώει ψυχαναγκαστικά. Η αποχή και σε αυτής της µορφής την εξάρτηση είναι σηµαντική και αποτελεί µια απόλυτη ανάγκη, τονίζουν οι Ανώνυµοι Υπερφάγοι και εξηγούν: «στους Ανώνυµους Αλκοολικούς, για παράδειγµα, κάποιος για να είναι σε αποχή πρέπει να κόψει παντελώς το ποτό. Στην περίπτωση του φαγητού όµως αυτό είναι αδύνατον και άρα τα πράγµατα γίνονται πιο πολύπλοκα. Συνεπώς, η αποχή είναι προσωπική υπόθεση και ο καθένας ορίζει τα όρια της αποχής του».

Ωστόσο εκεί ακριβώς, στο θέµα της αποχής, είναι που τα πράγµατα… δυσκολεύουν. «Κανένα άτοµο στον κόσµο δεν έχει περισσότερο θάρρος από εκείνον που µπορεί να σταµατήσει να τρώει, έχοντας ως όριο το ένα φιστίκι», έγραφε ο θεατρικός συγγραφέας και σεναριογράφος Channing Pollock. «Η επεισοδιακή υπερφαγία είναι µια παλινδρόµηση σε κάτι που ο άνθρωπος ξέρει να κάνει καλά», υπογραµµίζει µιλώντας από επιστηµονική σκοπιά ο ψυχίατρος – ψυχοθεραπευτής και καθηγητής στο Τµήµα Διατροφής του ΤΕΙ Θεσσαλονίκης, Δρ. Πανταζής Ιορδανίδης και θυµίζει ότι τα παιδιά µετά το γεύµα γλύφουν το δάχτυλο τους, µια κίνηση που τους προκαλεί ευχαρίστηση. «Το στόµα είναι µια ερωτογόνος ζώνη. Τι κάνει µια µητέρα όταν κλαίει το µωρό της; Σκέφτεται ότι πεινάει και του δίνει το µπιµπερό ή το βάζει να βυζάξει. Επίσης, η πιπίλα αποτελεί ένα ακόµη χαρακτηριστικό παράδειγµα. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου ότι στα αγγλικά η ονοµασία της πιπίλας είναι “pacifier”, δηλαδή ειρηνευτής».

Αναζητώντας την έξοδο

«Μπορούµε να σου εγγυηθούµε την ανάρρωση;». Αυτό είναι το ρητορικό ερώτηµα που απευθύνουν οι Ανώνυµοι Υπερφάγοι σε όσους αναγνωρίζουν στη συµπεριφορά τους τα συµπτώµατα των κρίσεων υπερφαγίας και δε θέλουν, δε νιώθουν έτοιµοι ή δε µπορούν να απευθυνθούν σε εξειδικευµένους γιατρούς.

Η απάντηση είναι απλή υποστηρίζουν οι Ανώνυµοι. «Εάν αντιµετωπίσεις µε τιµιότητα την αλήθεια για τον εαυτό σου και την αρρώστια, εάν συνεχίσεις να έρχεσαι στις συναντήσεις για να µιλήσεις και να ακούσεις τους άλλους ψυχαναγκαστικούς υπερφάγους που αναρρώνουν, εάν διαβάζεις τη βιβλιογραφία µας και τη βιβλιογραφία των Ανώνυµων Αλκοολικών µε ανοιχτό µυαλό και, το πιο σπουδαίο, εάν είσαι πρόθυµος να βασιστείς σε µία δύναµη µεγαλύτερη από τον εαυτό σου για καθοδήγηση στη ζωή σου και είσαι ταυτόχρονα πρόθυµος να ακολουθείς τα Δώδεκα Βήµατα στο βαθµό που µπορείς, πιστεύουµε πως πράγµατι µπορείς να πυκνώσεις τις γραµµές αυτών που αναρρώνουν».

15 ερωτήσεις ζητούν απαντήσεις

Ανήκετε ή όχι στην κατηγορία των ανθρώπων που έχουν επεισόδια ή κρίσεις υπερφαγίας; Κατά κανόνα τα µέλη των Ανώνυµων Υπερφάγων έχουν απαντήσει θετικά στις περισσότερες –αν όχι σε όλες– από τις 15 ερωτήσεις που ακολουθούν. Αν και προβλήµατα όπως αυτό διαγιγνώσκονται µόνο από εξειδικευµένους επιστήµονες, οι απαντήσεις στο παρακάτω σύντοµο ερωτηµατολόγιο των Ανώνυµων Υπερφάγων µπορούν να δώσουν µια ιδέα σε κάθε ενδιαφερόµενο σχετικά µε το πόσο κοντά βρίσκεται και ο ίδιος στη διαταραχή της επεισοδιακής υπερφαγίας...

1 Τρως όταν δεν είσαι πεινασµένος/η;

2 Συνεχίζεις αυτές τις «κρίσεις φαγητού» χωρίς να υπάρχει προφανής λόγος;

3 Έχεις συναισθήµατα ενοχής και τύψεων αφού φας υπερβολικά;

4 Αφιερώνεις υπερβολικά πολύ χρόνο και σκέψη στο φαγητό;

5 Περιµένεις µε ευχαρίστηση και ανυποµονησία τις στιγµές που µπορείς να φας µόνος/η σου;

6 Σχεδιάζεις εκ των προτέρων αυτές τις κρίσεις φαγητού;

7 Τρως λογικά µπροστά σε άλλους και µετά συµπληρώνεις αν είσαι µόνος/η σου;

8 Επηρεάζει το βάρος σου τον τρόπο που ζεις τη ζωή σου;

9 Έχεις προσπαθήσει να κάνεις δίαιτα για µια εβδοµάδα (ή και περισσότερο) για να αποτύχεις τελικά;

10 Δυσανασχετείς µε τους άλλους όταν σου λένε: «βάλε λίγη θέληση» για να σταµατήσεις να τρως πολύ;

11 Παρότι έχει αποδειχθεί το αντίθετο, συνεχίζεις να ισχυρίζεσαι ότι µπορείς να κάνεις δίαιτα «από µόνος/η σου», όποτε το θελήσεις;

12 Σε πιάνει ακατάσχετη όρεξη για φαγητό κάποια συγκεκριµένη ώρα, µέρα η νύχτα, εκτός από την ώρα των γευµάτων σου;

13 Τρως προκειµένου να ξεφύγεις από έγνοιες ή φασαρίες;

14 Έχεις ακολουθήσει ποτέ θεραπεία για παχυσαρκία ή άλλες καταστάσεις που σχετίζονται µε το φαγητό;

15 Η συµπεριφορά σου σχετικά µε το φαγητό κάνει εσένα η κάποιους άλλους δυστυχισµένους;

Για τους Ανώνυµους Υπερφάγους οι ενδιαφερόµενοι µπορούν να αναζητήσουν περισσότερες πληροφορίες

µέσω του Διαδικτύου, στο www.oagreece.org.