Ακράτεια ούρων: Αμηχανία στην καθημερινότητα

Η ακράτεια ούρων είναι ένα πρόβλημα που ταλαιπωρεί πολλούς περισσότερους ανθρώπους απ' ό,τι συνήθως φανταζόμαστε, και όχι μόνο άτομα της τρίτης ηλικίας όπως θέλει η κυρίαρχη αντίληψη. Υπολογίζεται ότι 600.000 άτομα στην Ελλάδα πάσχουν από ακράτεια ούρων —η οποία μπορεί να αφορά μερικές μόνο σταγόνες ή και μεγάλη ποσότητα ούρων— αντιμετωπίζοντας προβλήματα στην καθημερινή τους δραστηριότητα. Μπορεί να συμβεί στον καθένα, αλλά είναι πολύ συχνότερη στις γυναίκες, με μία στις τέσσερις γυναίκες να έχει αντιμετωπίσει πρόβλημα ακράτειας κάποια στιγμή στην ενήλικη ζωή της.

• Η λειτουργία της κύστης

Κάθε μέρα οι νεφροί διοχετεύουν 1,5 λίτρο ούρων στην κύστη. Τα τοιχώματα της κύστης αποτελούνται από ελαστικό μυ, ώστε η κύστη να μπορεί να φουσκώσει καθώς γεμίζει με ούρα, ενώ ένας μυϊκός δακτύλιος στην είσοδο της κύστης λειτουργεί ως φράγμα που συγκρατεί τα ούρα. Ο μυς αυτός ενισχύεται σημαντικά από τους μύες του πυελικού διαφράγματος, που εκτείνονται από το ηβικό οστό προς τα πίσω μέχρι τη σπονδυλική στήλη —στην πραγματικότητα, χωρίς τη συνδρομή των μυών του πυελικού διαφράγματος, το στόμιο της πυέλου δεν θα μπορούσε να κρατήσει την κύστη κλειστή.

Όταν η κύστη περιέχει περίπου 300ml ούρων, δίνει σήμα στον εγκέφαλο ότι υπάρχει ανάγκη ούρησης. Όταν χρειαστεί, ο μυς της κύστης παύει να βρίσκεται σε xάλαση και αρχίζει να συσπάται, πιέζοντας τα ούρα προς τα έξω. Ταυτόχρονα, οι μύες της κύστης και του πυελικού διαφράγματος χαλαρώνουν, αφήνοντας τα ούρα να περάσουν. Τέλος, τα ούρα αποβάλλονται μέσω της ουρήθρας.

• Η ακράτεια στις γυναίκες

Η αντιμετώπιση της ακράτειας, όπως και κάθε πάθησης, απαιτεί σαφή διάγνωση. Υπάρχουν διάφορα είδη ακράτειας, τα οποία έχουν διαφορετική αιτιολογία και θεραπεία. Ο ουρολόγος συνήθως μπορεί, με την λήψη ενός καλού ιστορικού, να θέσει τη διάγνωση. Σε περίπτωση που το ιστορικό δεν αρκεί για τη διάγνωση, η ασθενής υποβάλλεται σε κυστεομανομέτρηση, μια εξέταση που μετά από τοποθέτηση λεπτών καθετήρων στην ουροδόχο κύστη και στο ορθό μετράει πιέσεις και αποσαφηνίζει το πρόβλημα.

Είδη ακράτειας

Η διαρροή ούρων όταν η γυναίκα βήχει ή γελάει ή σκύβει ή σε αθλητικές δραστηριότητες, ονομάζεται ακράτεια προσπαθείας: οι μύες στο στόμιο της ουρήθρας δεν είναι αρκετά ισχυροί ώστε να συγκρατήσουν τα ούρα όταν υπάρχει ταυτόχρονα αυξημένη πίεση στην κοιλιά (όπως συμβαίνει κατά το βήχα ή το γέλιο). Είναι άγνωστο το γιατί οι μύες αυτοί μπορεί να αποδυναμωθούν. Κάποιες γυναίκες παρατηρούν το πρόβλημα μετά από μια γέννα ή μετά την εμμηνόπαυση, ενώ υπάρχουν ακόμη ενδείξεις ότι το κάπνισμα αδυνατίζει το πυελικό διάφραγμα. Αν η γυναίκα αισθάνεται ξαφνικά έντονη ανάγκη για ούρηση, που μπορεί να αγγίζει ακόμη και το σημείο να μην προλάβει να φτάσει έγκαιρα στην τουαλέτα, πρόκειται για μια διαφορετική μορφή ακράτειας, που ονομάζεται επιτακτική ακράτεια. Οι κύριες αιτίες της επιτακτικής ακράτειας είναι δύο. Η μία αφορά την υπερευαισθησία της κύστης, που προκαλεί το αίσθημα ότι είναι γεμάτη ενώ δεν είναι. Η άλλη αφορά κακή λειτουργία του μυός της κύστης: αρχίζει να συσπάται, τη στιγμή που θα έπρεπε να εκταθεί ώστε να συγκρατήσει περισσότερα ούρα. Αποκαλείται ακόμη ευερέθιστη κύστη. ’τομα με επιτακτική ακράτεια αισθάνονται την ανάγκη να ουρήσουν συχνά (ίσως και περισσότερες από 8 φορές την ημέρα), αλλά μπορεί να μην ουρούν μεγάλη ποσότητα κάθε φορά. Απαιτείται πάντα λεπτομερής έλεγχος για να αποκλειστεί μια ουρολοίμωξη, λιθίαση ή όγκος της ουροδόχου κύστης, με εξέταση ούρων, υπερηχογράφημα και κυστεοσκόπηση, καθώς και κολπική εξέταση για να διαπιστωθεί αν υπάρχει πρόπτωση της μήτρας.
Κάποια άτομα με ακράτεια έχουν ταυτόχρονα ακράτεια προσπαθείας και επιτακτική ακράτεια. Τα συμπτώματα στη μία περίπτωση μπορεί να είναι πιο έντονα απ' ό,τι στην άλλη ή αντίστροφα.

Αντιμετώπιση

Η αντιμετώπιση διαφέρει ανάλογα με το είδος της ακράτειας.
Η θεραπεία της ακράτειας προσπαθείας εξαρτάται από τη βαρύτητά της και συνίσταται σε γυμναστική, φαρμακευτική αγωγή ή χειρουργική θεραπεία.
Οι μύες του πυελικού διαφράγματος μπορούν να ενδυναμωθούν με ειδικές ασκήσεις. Είναι πολύ αποτελεσματικές, και συχνά αρκούν για πλήρη θεραπεία. Ωστόσο μπορεί να απαιτηθούν μερικοί μήνες εξάσκησης πριν υπάρξει κάποια βελτίωση. Επικουρικά χρησιμοποιείται η ηλεκτροθεραπεία με ειδικό μηχάνημα που τοποθετείται ενδοκολπικά και βοηθά στη σύσφιξη του πυελικού εδάφους.
Είναι ακόμη σκόπιμο να ελεγχθεί το σωματικό βάρος —το επιπλέον βάρος επιβαρύνει το πυελικό διάφραγμα.

Η φαρμακευτική αγωγή της ακράτειας προσπαθείας είναι η ντουλοξετίνη, η οποία αναπτύχθηκε ως αντικαταθλιπτικό, αλλά παρατηρήθηκε ότι έχει σημαντική δράση στο συγκριμένο είδος ακράτειας. Η ορμονική υποκατάσταση (αν η ασθενής είναι κοντά στην εμμηνόπαυση) —αν και δεν υπάρχει επαρκής τεκμηρίωση— πιστεύεται από πολλούς γιατρούς ότι έχει ευεργετικό αποτέλεσμα στην ακράτεια ούρων.
Οι χειρουργικές επεμβάσεις για την ακράτεια, όπως η ανάρτηση του κόλπου, η ανάρτηση της ουρήθρας κ.ά., ήταν μέχρι πριν λίγα χρόνια δύσκολες και επώδυνες, με επιτυχία περίπου 90%. Σήμερα αυτές οι ιστορικής πια αξίας επεμβάσεις έχουν αντικατασταθεί από ελάχιστα επεμβατικές τεχνικές, όπως TVT και TVT-O (ταινίες ελεύθερης τάσης), σχετικά ανώδυνες, με παραμονή μιας ημέρας στην κλινική. Εναλλακτικά χρησιμοποιούνται και εγχύσεις κολλαγόνου γύρω από την ουρήθρα, κάτω από το βλεννογόνο της ή στην είσοδο της ουροδόχου κύστης υπό τοπική αναισθησία, με μέτρια όμως αποτελέσματα.

Η επιτακτική ακράτεια, όταν έχουν αποκλειστεί ή θεραπευτεί αιτίες που την προκαλούν, αντιμετωπίζεται κυρίως φαρμακευτικά.
Είναι φυσικό να σκεφτεί η ασθενής ότι περιορίζοντας την ποσότητα υγρών που πίνει θα έχει μεγαλύτερο έλεγχο. Αυτό δεν είναι σωστό, μπορεί μάλιστα να επιδεινώσει το πρόβλημα, αυξάνοντας την ευαισθησία σε μολύνσεις που ερεθίζουν την κύστη (κυστίτιδες). Ωστόσο, μπορεί να βοηθήσει η μείωση της κατανάλωσης τσαγιού, καφέ ή μπύρας και η αντικατάστασή τους με άλλα ποτά· η καφεΐνη στο τσάι και στον καφέ μπορεί να καταστήσουν την κύστη ευερέθιστη.

Στην επιτακτική ακράτεια υπάρχουν φάρμακα που μπορούν να βοηθήσουν, αλλά έχουν παρενέργειες, όπως ξηροστομία, θόλωση της όρασης, δυσκοιλιότητα και ταχυσφυγμία. Η οξυβουτυνίνη είναι πιο αποτελεσματική, αλλά η ξηροστομία και η θόλωση της όρασης είναι πιο έντονες. Η τολτεροδίνη, η φεσοτεροδίνη, το τρόσπιουμ, η σολιφενακίνη, έχουν λιγότερες πιθανότητες να προκαλέσουν ξηροστομία και ταχυπαλμία. Η αμιτριπτυλίνη βοηθά στην επιτακτική ακράτεια, με ένα διαφορετικό μηχανισμό από αυτό της αντικαταθλιπτικής της δράσης, αποδεικνύεται δε ιδιαίτερα χρήσιμη για γυναίκες με πρόβλημα ακράτειας κατά τον οργασμό. Η χειρουργική αντιμετώπιση δεν μπορεί να βοηθήσει ουσιαστικά στην επιτακτική ακράτεια.

Σε κάποιες λίγες περιπτώσεις, δεν υπάρχει ανταπόκριση στη θεραπεία. Για τις περιπτώσεις αυτές υπάρχει μεγάλη ποικιλία επικαλυμμάτων μιας χρήσης, κατάλληλα για κάθε ατομική περίπτωση. Είναι πολύ λίγες οι περιπτώσεις που θα χρειαστεί καθετήρας.

• Η ακράτεια στους άνδρες

Ακράτεια ούρων στους άνδρες προκαλείται είτε από παρεμπόδιση στην έξοδο της κύστης λόγω υπερπλασίας του προστατικού αδένα (καλοήθης υπερπλασία του προστάτη - ΚΥΠ), ή ως επιπλοκή χειρουργικής επέμβασης. Στην ηλικία των 60, περίπου 40% των ανδρών εμφανίζει μεγεθυμένο προστάτη, ποσοστό που φτάνει 75% στην ηλικία των 80.
Ο φυσιολογικός προστάτης ενός ενήλικα έχει το μέγεθος περίπου μιας μπάλας του γκολφ και ζυγίζει 25-30gr, στην ΚΥΠ όμως μπορεί να αυξηθεί στα 150gr ή και περισσότερο. Καθώς επεκτείνεται, ο προστάτης περιβάλλει το στόμιο της κύστης, εμποδίζοντας την έξοδο, με αποτέλεσμα ο μυς της κύστης να πρέπει να λειτουργεί εντονότερα προκειμένου να ωθήσει τα ούρα. Υπάρχει τότε ελαττωμένη ροή ούρων ή δυσκολία στο να αρχίσει η ροή ή η ροή των ούρων μοιάζει να διακόπτεται και να ξαναρχίζει. Συχνά υπάρχει το αίσθημα της ατελούς κένωσης της κύστης μετά την ούρηση.
Η πίεση αυτή οδηγεί σε κακή λειτουργία του μυός της κύστης, ο οποίος αρχίζει να συσπάται χωρίς να έχει γεμίσει η κύστη. Αυτό μπορεί να συμβεί ξαφνικά, με αποτέλεσμα ο πάσχων να πρέπει να σπεύσει στην τουαλέτα για να ουρήσει. Αν η σύσπαση είναι έντονη, μπορεί να υπάρξει άμεσα διαρροή (επιτακτική ακράτεια). Το πρόβλημα αυτό συχνά επιδεινώνεται όταν ο καιρός είναι κρύος ή στο άκουσμα νερού που τρέχει.
Η κύστη συναντά δυσκολία στο να αδειάσει πλήρως, καθώς παρεμποδίζεται η έξοδος, κι έτσι πάντα παραμένει μέσα κάποια ποσότητα ούρων. Σταδιακά η ποσότητα ούρων που παραμένει στην κύστη αυξάνεται και, σε σοβαρές περιπτώσεις, ρέει τελικά χωρίς καμία αίσθηση επείγοντος (ακράτεια εξ υπερπληρώσεως).

Αντιμετώπιση

Δεν υπάρχουν πολλά που μπορεί να κάνει ο πάσχων, θα πρέπει λοιπόν να επισκεφτεί ουρολόγο. Φάρμακα για τη μείωση του μεγέθους του προστάτη είναι η φιναστερίδη και η ντουταστερίδη. Μπορεί να πάρει 6 μήνες ή και περισσότερο μέχρι να δώσουν αποτελέσματα, ενώ αν σταματήσει η λήψη τους ο προστάτης αρχίζει να διογκώνεται ξανά. ’λλα φάρμακα (οι άλφα-αναστολείς) χαλαρώνουν το στόμιο της κύστης και τον ίδιο τον προστάτη και διευκολύνουν την ούρηση. Αν τα συμπτώματα είναι ενοχλητικά και η απόφραξη σοβαρή, χρειάζεται προστατεκτομή προκειμένου να αφαιρεθεί ο διογκωμένος προστάτης.
Αν η ακράτεια οφείλεται σε βλάβη του σφιγκτήρα από χειρουργική επέμβαση, μπορεί να τοποθετηθεί τεχνητός σφιγκτήρας, και ο ασθενής να αρχίζει και να διακόπτει την ούρηση κατά βούληση ενεργοποιώντας μια βαλβίδα που εμφυτεύεται κάτω από το δέρμα του.