Aκμή: Ένα επίμονο πρόβλημα με πολλές όψεις

Του Mάρκου Aϊβαλιώτη, δερματολόγου

Tι είναι η κοινή ακμή;

Πρόκειται για χρόνια, φλεγμονώδη πάθηση του δέρματος που προσβάλλει κυρίως το πρόσωπο, τη ράχη, τους ώμους και το στέρνο. Πρωτοεμφανίζεται με την έναρξη της εφηβείας και στα δύο φύλα. Κάνει εξάρσεις και υφέσεις ποικίλης διάρκειας, ενώ και ο αριθμός των υποτροπών ποικίλλει. Δεν είναι, τέλος, σταθερή η ηλικία κατά την οποία η πάθηση παύει να είναι ενεργός και αποδράμει, αν και κάτι τέτοιο συμβαίνει συχνά κατά την τέταρτη δεκαετία της ζωής. Συχνά παρατηρείται βελτίωση με τα θερινά μπάνια, ειδικά στις ήπιες μορφές. Παροδικές, μικρές εξάρσεις, συνοδεύουν την έλευση της έμμηνης ρύσης σε πολλές νεαρές γυναίκες. Oυσιαστικά, το 80-85% των ανθρώπων νεαρής ηλικίας θα παρουσιάσει κάποτε έστω και μικρής έντασης ακμή. Εάν εξαιρεθούν ορισμένες σπάνιες μορφές πολύ βαριάς ακμής, η θεραπεία της γίνεται κυρίως για να περιορισθούν οι πιθανότητες σχηματισμού κύστεων και μόνιμων ουλών.

Πώς εκδηλώνεται;

Παρατηρούνται τέσσερα είδη βλαβών του δέρματος σε ποικίλες εκτάσεις, στις περιοχές του σώματος που αναφέρθηκαν πιο πάνω:

Φαγέσωρες, δηλ. μικρά στίγματα (σπυράκια) που προέρχονται από απόφραξη εξόδου του περιεχομένου των σμηγματογόνων αδένων. Διαχωρίζονται σε «ανοικτούς» που εμφανίζονται σαν μαύρα στίγματα και «κλειστούς» όταν φέρουν μια λευκάζουσα κορυφή.

Βλατίδες, δηλ. ερυθρές, ψηλαφητές, φλεγμαίνουσες αλλοιώσεις του δέρματος (κόκκινα σπυριά), που συχνά αποτελούν τη μετεξέλιξη των φαγεσώρων.

Φλύκταινες, δηλ. βλατίδες που περιέχουν εμφανώς πύον.

Κυστίδια ή και κύστεις, οι οποίες (όπως και οι φλύκταινες σε μικρότερο βαθμό) αφήνουν συχνά μετά την αποδρομή τους τις γνωστές ουλές της ακμής.

Πολύ σπάνια μπορεί να εκδηλωθούν αιφνίδιες εξάρσεις εξαπλωμένης ακμής με έντονο το στοιχείο της φλεγμονής και της επιμόλυνσης (π.χ. κεραυνοβόλος ακμή).

Ποια η αιτία της;

Κατά την εφηβεία συμβαίνει μια «προγραμματισμένη» έναρξη αύξησης της παραγωγής και έκκρισης σμήγματος από τους σμηγματογόνους αδένες. Είναι τότε που οι υποδοχείς των αδένων αυτών γίνονται ευαίσθητοι στην παρουσία ανδρογόνων που κυκλοφορούν στο αίμα. Η ακμή είναι πάθηση πολυπαραγοντικής αιτιολογίας. Θεωρούμε ότι οι σμηγματογόνοι αδένες των πασχόντων υπερλειτουργούν, παράγοντας μεγάλες ποσότητες σμήγματος, είτε λόγω «υπερευαισθησίας» των υποδοχέων τους σε φυσιολογικά επίπεδα ανδρογόνων στο αίμα είτε λόγω αύξησης επιπέδων των ανδρογόνων. Η πρώτη περίπτωση αφορά την πλειονότητα, ενώ η δεύτερη αφορά τη συνύπαρξη συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών ή και άλλων ενδοκρινικών δυσλειτουργιών, κυρίως των γυναικών. Επίσης, ίσως να συμβαίνει και αυξημένη μετατροπή της τεστοστερόνης σε δεϋδροτεστοστερόνη, με τη δράση του ενζύμου 5α-ρεδουκτάση της τεστοστερόνης, στο δέρμα ανδρών και γυναικών, πλησίον των σμηγματογόνων αδένων. Για να εκδηλωθούν οι δερματικές αλλοιώσεις της ακμής συμβαίνει και απόφραξη των εκφορητικών πόρων των σμηγματογόνων αδένων, με αποτέλεσμα τη διόγκωση και ρήξη τους που προκαλεί φλεγμονή. Ρόλο στη φλεγμονή έχει και η τοπική χλωρίδα του δέρματος και κυρίως το προπιονικό βακτηρίδιο της ακμής ή p. acne. Η κληρονομικότητα διαδραματίζει σημαντικό ρόλο, κυρίως όσον αφορά την εκδήλωση ακμής βαριάς μορφής σε μέλη της ίδιας οικογένειας.

Επηρεάζεται από τη δίαιτα ή άλλους παράγοντες;

Σε ορισμένους, η συχνή λήψη κακάο ή σοκολάτας είναι επιβαρυντική. Oρισμένα καλλυντικά προσώπου με λιπαρές βάσεις μπορούν να επιδεινώσουν την ακμή. Η κακή και όχι ισορροπημένη διατροφή, όπως και το κάπνισμα μπορεί να μειώσουν την αποτελεσματικότητα της θεραπείας.

Πώς θεραπεύεται;

H θεραπεία χωρίζεται σε τοπική ή συνδυασμό τοπικής με per os, ανάλογα με τη βαρύτητα και η παρακολούθηση πρέπει να γίνεται μόνον από τον ειδικό δερματολόγο.

Τοπική θεραπεία:

Καθημερινή χρήση ειδικών υγρών καθαριστικών προσώπου, με σκοπό την απομάκρυνση της περίσσειας σμήγματος ή κερατινοκυττάρων από την επιδερμίδα, ώστε να είναι αποδοτικότερη και η φαρμακευτική τοπική θεραπεία. Σε ορισμένες περιπτώσεις με παρουσία πολλών φαγεσώρων, συνιστάται βαθύτερος αισθητικός καθαρισμός (ή καθαρισμοί) σε χρόνο που θα υποδείξει ο θεράπων γιατρός, ο οποίος πιθανώς να πραγματοποιήσει και ορισμένες συνεδρίες χημικού peeling, εάν το κρίνει σκόπιμο.

Τα τοπικά φαρμακευτικά σκευάσματα καθημερινής χρήσης περιλαμβάνουν ρετινοειδή (ισοτρετινοΐνη, αδαπαλένη, ταζαροτένη), που κυρίως προσπαθούν να μειώσουν την υπερ-δραστηριότητα των σμηγματογόνων αδένων και την υπερ-παραγωγή κερατίνης, αντιβιοτικά (κλινδαμυκίνη, ερυθρομυκίνη, τετρακυκλίνες) και άλλες ουσίες όπως το υπεροξείδιο του βενζολίου, το αζελαϊκό οξύ κ.ά.

Συστηματική per os θεραπεία:

Περιλαμβάνει, σε πρώτη φάση, τη λήψη αντιβιοτικών, όπως της ομάδας της ερυθρομυκίνης και των τετρακυκλινών. Δεν ανταποκρίνονται όλοι οι ασθενείς το ίδιο ικανοποιητικά σε μια συγκεκριμένη ουσία. Γενικά, φαίνεται μια ελαφρά υπεροχή της μινοκυκλίνης, πιθανώς λόγω και της σχετικά υψηλότερης παράλληλης αντιφλεγμονώδους δράσης της στην ακμή. Η θεραπεία με μινοκυκλίνη διαρκεί 3 - 6 μήνες. Διακόπτεται και νωρίτερα στις λίγες περιπτώσεις φωτοευαισθησίας και εκδηλώσεων αυξημένης ενδοκοιλιακής υπέρτασης (κεφαλαλγία, ζάλη). Δε χορηγείται μαζί με ρετινοειδή per os ή αντισυλληπτικά, σίδηρο, ασβέστιο κ.ά.

Τα αντισυλληπτικά βοηθούν ειδικά όταν υπάρχει και διαπιστωμένο υπόβαθρο ενδοκρινικής δυσλειτουργίας. Κατάλληλα είναι αυτά με χαμηλές δόσεις συνδυασμών αιθυνιλοιστραδιόλης και μη ανδρογόνων προγεστερενοειδών. Ίσως δε βοηθούν εύκολα στην κυστική μορφή της πάθησης, αλλά κατά τα άλλα την καταστέλλουν σε μεγάλο ποσοστό. Το πρόβλημα είναι ότι χρειάζονται 2 - 4 μήνες για να εκδηλώσουν την αποτελεσματικότητά τους, ενώ η ακμή συνήθως επανενεργοποιείται μετά τη διακοπή τους. Η απόφαση για μακροχρόνια λήψη τους πρέπει να εξετάζεται με γνώμονα και τις πιθανές παρενέργειες. Σε ορισμένες περιπτώσεις είναι απαραίτητη η συνεργασία και ειδικού ενδοκρινολόγου ή γυναικολόγου.

Το ρετινοειδές ισοτρετινοΐνη προσφέρει τα καλύτερα αποτελέσματα, ακόμη και για την κυστική μορφή της νόσου. Δρα στους σμηγματογόνους αδένες, ρυθμίζοντας την παραγωγή σμήγματος αλλά και στη γειτονική επιδερμίδα, ρυθμίζοντας την παραγωγή κερατίνης ώστε να μη φράσσονται οι εκφορητικοί πόροι των αδένων αυτών. Πιθανώς να έχει και άλλες δράσεις που ερευνώνται. Ένας κύκλος θεραπείας ολοκληρώνεται συνήθως σε 4 - 6 ή 8 μήνες. Μετά την περάτωση της θεραπείας, διατηρείται μακροχρόνια ύφεση σε μεγάλο ποσοστό ασθενών χωρίς να αποκλείεται για κάποιους η επανάληψη ενός ή δύο κύκλων θεραπείας. Η διακύμανση της ημερήσιας δόσης ανά kg βάρους σώματος αλλά και η όλη παρακολούθηση πρέπει να γίνονται μόνον από το θεράποντα δερματολόγο, με τις απαιτούμενες τακτικές αιματολογικές και βιοχημικές εξετάσεις. Δοσοεξαρτώμενες μεταβολές μπορεί να παρατηρηθούν στο μεταβολισμό των λιπιδίων, την ηπατική λειτουργία (κυρίως όταν συγχορηγούνται αντισυλληπτικά), την αιματολογική εικόνα κ.τ.λ. Δεν πρέπει να ξεχνάμε και την τερατογόνο δράση του φαρμάκου, που θεωρείται πιθανή ακόμη και 1 μήνα μετά τη διακοπή του.

Για επίμονες μεμονωμένες κύστεις μπορεί να δοκιμασθεί και ενδοβλαβική έγχυση κατάλληλα αραιωμένων διαλυμάτων στεροειδούς, ενώ για επίμονους, αναπαραγόμενους φαγέσωρες εφαρμόζονται μέθοδοι δερματοχειρουργικής στο ιατρείο.

Η κεραυνοβόλος ακμή αν και πολύ σπάνια είναι μια σοβαρή κατάσταση που χρειάζεται νοσοκομειακή υποστήριξη.

Αντιμετωπίζονται οι ουλές της ακμής;

Η αντιμετώπισή τους εξετάζεται μόνον όταν η ακμή είναι σε ύφεση για διάστημα κάποιων μηνών.

Η θεραπεία επιλέγεται μόνον από ιατρό δερματολόγο με εμπειρία στην αισθητική, επεμβατική δερματολογία. Συνήθως αποφεύγεται κατά τους θερινούς μήνες.

Oι προτεινόμενες θεραπείες επιδιώκουν αφ?ενός μια ριζική ανανέωση των στρωμάτων της επιδερμίδας (resurfacing) και αφετέρου την αναδιάταξη (remodeling) του κολλαγόνου στο κυρίως δέρμα (χόριο).

Βαθύ χημικό peeling: Συνήθως χρειάζεται ένας μικρός αριθμός συνεδριών μέχρι να επιτευχθεί ικανοποιητικό αποτέλεσμα. Η επιλογή της χημικής όξινης ουσίας και οι συγκεντρώσεις εξατομικεύονται.

Δερμοαπόξεση (dermabrasion): Έχει πολύχρονη παρουσία στην αντιμετώπιση των ουλών ακμής. Η εκτεταμένη τοπική αναισθησία προσώπου είναι απαραίτητη. Δεν απαιτείται νοσηλεία. Συστήνεται όμως εντατική τοπική θεραπεία και ανάπαυση στο σπίτι κατά τις πρώτες ημέρες. Συνήθως επιδιώκεται μια εφάπαξ θεραπεία, της οποίας τα αποτελέσματα γίνονται αισθητά μετά από 6 -12 μήνες.

Laser θεραπεία: Συνήθως γίνεται μια εφάπαξ συνεδρία με κατά τεκμήριο πολύ ικανοποιητικά αποτελέσματα, που γίνονται πιο εμφανή 8 -10 μήνες αργότερα. Η εκτεταμένη τοπική αναισθησία του προσώπου είναι και εδώ απαραίτητη, χωρίς να απαιτείται νοσηλεία. Ισχύουν, επίσης, οι ολιγοήμεροι περιορισμοί στο σπίτι κατά τις πρώτες μετεπεμβατικές ημέρες. O συνδυασμός υπερπαλμικού laser CO2 με το Erbium - YAG laser, φαίνεται να δίνει πολύ ικανοποιητικά αποτελέσματα με τη μικρότερη δυνατή επιβάρυνση του δέρματος.