14 Νοεμβρίου: Παγκόσμια Ημέρα Διαβήτη

Αλματώδη αύξηση γνωρίζει την τελευταία δεκαετία ο σακχαρώδης διαβήτης παγκοσμίως, καθώς ο αριθμός των ατόμων που πάσχουν από αυτόν έχει σχεδόν διπλασιαστεί: συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεθνούς Ομοσπονδίας Διαβήτη (International Diabetes Federation – I.D.F.), ενώ το 2000 τα άτομα με διαβήτη διεθνώς έφταναν τα 151 εκατομμύρια, σήμερα ξεπερνούν τα 280. Το πλέον απογοητευτικό, όμως, είναι ότι η «έκρηξη» αυτή αναμένεται να συνεχιστεί και τα επόμενα χρόνια, καθώς οι ειδικοί εκτιμούν ότι μέχρι το 2030 ο αριθμός των ατόμων με διαβήτη θα ξεπεράσει τα 435 εκατομμύρια!

Ιδιαίτερα ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2, που χαρακτηρίζεται από τους ειδικούς ως «ύπουλος», καθώς τα πρώτα χρόνια μπορεί να δρα κρυφά, χωρίς να εκδηλώνει συμπτώματα, αποτελεί τη βασική αιτία θανάτου για περίπου 7.000.000 άτομα ετησίως σε παγκόσμιο επίπεδοκαι συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών επεισοδίων, νεφρικής ανεπάρκειας, νευροπάθειας, μόνιμων βλαβών του αμφιβληστροειδούς και άλλων σοβαρών επιπλοκών.

Στη χώρα μας από σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1 και τύπου 2 προσβάλλονται 1.200.000 άτομα, δηλαδή ποσοστό περίπου 12% του γενικού πληθυσμού. Το ποσοστό αυτό διαπιστώνεται γενικά και στην Ευρώπη, και συγκεκριμένα π.χ. στη Γερμανία όπου υπάρχουν 9.600.000 (12%) άτομα με διαβήτη, ενώ κάθε μέρα ο αριθμός αυτός αυξάνεται κατά 1000 άτομα! Η νόσος έχει υψηλότερη συχνότητα εμφάνισης στο δυτικό κόσμο, ιδιαίτερα ο διαβήτης τύπου 2, και αυτό αποτελεί μια σαφή ένδειξη για τη συσχέτισή της με το σύγχρονο τρόπο ζωής, τις κακές διατροφικές συνήθειες, την παχυσαρκία και την έλλειψη σωματικής άσκησης.

Για να αντιμετωπιστεί η κατάσταση, σημαντικό ρόλο θα παίξει η ουσιαστική εκπαίδευση πασχόντων και μη, η οποία μπορεί να αναστείλει την εμφάνιση τόσο του διαβήτη τύπου 2 όσο και των επιπλοκών του, να συμβάλλει καθοριστικά στον έλεγχο και τη ρύθμισή του και να βελτιώσει την ποιότητα ζωής των ασθενών, με αποτέλεσμα και την αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσής τους. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η I.D.F. αφιερώνει την Παγκόσμια Ημέρα κατά του Σακχαρώδους Διαβήτη για την πενταετία 2009-2013 στην ανάγκη εκπαίδευσης και πρόληψης.

Τα παραπάνω τόνισαν χθες σε συνέντευξη τύπου, με αφορμή τον εφετινό εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Διαβήτη (14 Νοεμβρίου), ο Πρόεδρος του Εθνικού Κέντρου Έρευνας, Πρόληψης και Θεραπείας του Σακχαρώδη Διαβήτη και των Επιπλοκών του (Ε.ΚΕ.ΔΙ.), Καθηγητής Παθολογίας και Ενδοκρινολογίας των Πανεπιστημίων Αθηνών και Ούλμ Γερμανίας κ. Σωτήριος Α. Ράπτης και ο Αντιπρόεδρος του Ε.ΚΕ.ΔΙ., Καθηγητής Παθολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Νικόλαος Κατσιλάμπρος.

Όπως τόνισε ο κ. Ράπτης, το έτος 2007, με την υπ’ αριθμόν 61/225 διακήρυξη των Ηνωμένων Εθνών, η 14 Νοεμβρίου ορίστηκε ως η επίσημη ημερομηνία ετήσιου εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας Διαβήτη, η οποία είχε προσδιορισθεί από την I.D.F. ήδη από το 1991. Η Ημέρα αυτή επελέγη διότι είναι η ημέρα των γενεθλίων του Sir Frederic Banting, ο οποίος μαζί με τον Charles Best ανακάλυψαν, το 1921, την ινσουλίνη, παίρνοντας γι’ αυτό και το βραβείο Nobel.

Στις 14 Νοεμβρίου κάθε χρόνο σε όλες τις χώρες της υφηλίου πραγματοποιούνται με εντατικούς ρυθμούς ενημερωτικές εκδηλώσεις, με στόχο την ευαισθητοποίηση και τη διαφώτιση του πληθυσμού για την αποτελεσματική πρόληψη του διαβήτη. Γιατί ο διαβήτης δεν αφορά μόνο τους ασθενείς και το σύστημα υγείας, αφορά όλη την κοινωνία και η ευθύνη για την αντιμετώπισή του πρέπει να είναι συλλογική.

Το 2010 σηματοδοτεί το δεύτερο χρόνο της πενταετούς εκστρατείας με τίτλο «Εκπαίδευση και πρόληψη για το Διαβήτη», ο οποίος επελέγη από τη Διεθνή Ομοσπονδία Διαβήτη, τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (World Health Organization – W.H.O.) και τα Ηνωμένα Έθνη για την Παγκόσμια Ημέρα Διαβήτη των ετών 2009 – 2013. Το μήνυμα της εφετινής εκστρατείας είναι: «Ας τιθασεύσουμε το σακχαρώδη διαβήτη τώρα».

Στο πλαίσιο του εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας στη χώρα μας, ανέφερε ο Καθηγητής, το Εθνικό Κέντρο Έρευνας, Πρόληψης και Θεραπείας του Σακχαρώδη Διαβήτη και των Επιπλοκών του (Ε.ΚΕ.ΔΙ.), το οποίο αποτελεί Κοινωφελές Ίδρυμα με νομική μορφή ιδιωτικού δικαίου εποπτευόμενο από το κράτος (Υπουργείο Υγείας), σε συνεργασία με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και τη Διεθνή Ομοσπονδία Διαβήτη αναλαμβάνει σημαντικές δράσεις, με σκοπό να συμβάλλει αποφασιστικά στην αντιμετώπιση της νόσου σε όλα τα επίπεδα, δίνοντας, παράλληλα, νέα ώθηση στην επιστημονική γνώση γύρω από το διαβήτη.

Η προσφορά του Κέντρου είναι πολύπλευρη και περιλαμβάνει:

• Τον προγραμματισμό, συντονισμό και εποπτεία της παροχής υπηρεσιών πρωτοβάθμιας, δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας ιατρικής νοσηλείας και περίθαλψης στους πάσχοντες από σακχαρώδη διαβήτη.
• Τη μακροχρόνια παρακολούθηση της πορείας των επιπλοκών της νόσου, σύμφωνα με τις αρχές της διακήρυξης του Αγίου Βικεντίου, καθώς και την αξιολόγηση των επιδημιολογικών στοιχείων.
• Τη διεξαγωγή και συντονισμό ερευνητικών προγραμμάτων στο πεδίο του σακχαρώδη διαβήτη.
• Την εισήγηση στο Υπουργείο Υγείας, Διατροφής και ’θλησης για τη χρηματοδότηση σχετικών ερευνητικών προγραμμάτων.
• Την ενημέρωση πανελλαδικά, των ιατρών, του νοσηλευτικού και παραϊατρικού προσωπικού γύρω από τον σακχαρώδη διαβήτη και τη διαφώτιση του κοινού με στόχο την καλύτερη πρόληψη της νόσου.
• Τη συνεργασία με τις κρατικές υπηρεσίες, ελληνικά και ξένα ερευνητικά ιδρύματα, διεθνείς οργανισμούς και επιστημονικές εταιρείες που έχουν δραστηριότητες συναφείς προς τους σκοπούς του Κέντρου.
• Την οργάνωση και εποπτεία συνεδρίων, διαλέξεων, ανακοινώσεων, καθώς και κάθε είδους επιστημονικής και ερευνητικής δραστηριότητας σχετικής με το αντικείμενό του.
• Την έκδοση βιβλίων ή περιοδικών εκδόσεων.

Επιπλέον, με τη λειτουργία του Ε.ΚΕ.ΔΙ. επιτυγχάνεται ο καλύτερος συντονισμός των 85 Εξωτερικών Διαβητολογικών Ιατρείων (ΕΔΙ) και Διαβητολογικών Κέντρων (Μονάδες) που βρίσκονται διεσπαρμένα σ’ ολόκληρη τη χώρα.

Όπως είναι γνωστό, είπε ο κ. Ράπτης, ο σακχαρώδης διαβήτης είναι μεταβολική ασθένεια η οποία χαρακτηρίζεται από αύξηση της συγκέντρωσης του σακχάρου στο αίμα (υπεργλυκαιμία) και διαταραχή του μεταβολισμού της γλυκόζης, είτε ως αποτέλεσμα ελαττωμένης έκκρισης της ινσουλίνης από το πάγκρεας, είτε λόγω ελάττωσης της ευαισθησίας των κυττάρων του σώματος στην ινσουλίνη. Οι κύριοι τύποι σακχαρώδους διαβήτη είναι ο διαβήτης τύπου 1 και ο διαβήτης τύπου 2.

Επί του παρόντος, ο διαβήτης τύπου 1 δε μπορεί να προληφθεί. Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες που θεωρείται ότι πυροδοτούν την έναρξη της διαδικασίας που οδηγεί στην καταστροφή των κυττάρων τα οποία παράγουν την ινσουλίνη ακόμα ερευνώνται. Ωστόσο, ο διαβήτης τύπου 2 μπορεί να προληφθεί σε πολλές περιπτώσεις με τη σωματική άσκηση και τη διατήρηση κανονικού βάρους, γεγονός που έχει επιβεβαιωθεί από σημαντικές κλινικές μελέτες που διεξήχθησαν σε μεγάλα διεθνή κέντρα σε όλο τον κόσμο. Στη σωματική άσκηση περιλαμβάνονται γρήγορο περπάτημα, κολύμπι, ποδήλατο ή χορός, ενώ έχει αποδειχθεί ότι κανονικό περπάτημα για τουλάχιστον 30 λεπτά την ημέρα μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη τύπου 2 κατά 35-40%.

Όπως υπογράμμισε ο Καθηγητής, τα άτομα με διαβήτη, εκτός από το ότι πρέπει να ελέγχουν το σάκχαρό τους, να παίρνουν φάρμακα, να ασκούνται σωματικά σε τακτική βάση και να ρυθμίζουν τις διατροφικές τους συνήθειες ανάλογα με την κατάστασή τους, πολλές φορές πρέπει να αντιμετωπίζουν και τις ψυχολογικές παραμέτρους της νόσου. Με δεδομένο το γεγονός ότι η πορεία της υγείας τους εξαρτάται κατά μεγάλο μέρος από τις αποφάσεις που θα πάρουν την κατάλληλη στιγμή, η εκπαίδευσή τους είναι υψίστης σημασίας για τη σωστή διαχείριση της νόσου τους και την πρόληψη των επιπλοκών της. Η εκπαίδευση θα πρέπει να είναι συνεχής και εξατομικευμένη σύμφωνα με τις ξεχωριστές ανάγκες του καθενός, ενώ θα πρέπει να παρέχεται από ικανούς και έμπειρους επαγγελματίες υγείας.

Ο κ. Ράπτης τόνισε μετ’ επιτάσεως ότι τα άτομα με διαβήτη, πάντοτε με τη στενή παρακολούθηση του ιατρού τους και τη δική τους συνεργασία, πρέπει να παρακολουθούν τη γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη τους κάθε δύο εβδομάδες και να αποφεύγουν, όσο είναι δυνατόν, τις υπογλυκαιμίες.

Από την πλευρά του, ο Καθηγητής κ. Κατσιλάμπρος, αναφερόμενος στους παράγοντες πρόληψης του σακχαρώδη διαβήτη, έκανε λόγο για τη Μεσογειακή διατροφή (ΜΔ) και τα οφέλη της στην καταπολέμηση της νόσου. Ο όρος Μεσογειακή Διατροφή (Mediterranean diet) χρησιμοποιείται για να περιγράψει το σύνολο των διαιτητικών συνηθειών διαφόρων χωρών της λεκάνης της Μεσογείου στις αρχές της δεκαετίας του 1960 (Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Γαλλία).

Η παραδοσιακή Μεσογειακή Διατροφή διαθέτει τα ακόλουθα 8 βασικά χαρακτηριστικά: υψηλό πηλίκο μονοακόρεστου λίπους (ελαιόλαδο) προς κορεσμένο, μέτρια κατανάλωση αλκοόλ, μεγάλη κατανάλωση οσπρίων, μεγάλη κατανάλωση δημητριακών, άφθονα φρούτα, άφθονα λαχανικά, περιορισμένη κατανάλωση κόκκινου κρέατος και, τέλος, μέτρια κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων.

Τα άτομα που ακολουθούν πιστά μια διατροφή με τα παραπάνω χαρακτηριστικά εμφανίζουν σε μελέτες χαμηλά ποσοστά θνησιμότητας και αυξημένο προσδόκιμο επιβίωσης. Ένας μεγάλος αριθμός επιδημιολογικών μελετών παρατήρησης και παρέμβασης συσχετίζει την υιοθέτηση της ΜΔ με μικρότερη επίπτωση σακχαρώδη διαβήτη, καρδιαγγειακών νοσημάτων, παχυσαρκίας, κατάθλιψης, γνωστικών διαταραχών τύπου Alzheimer και συγκεκριμένων μορφών κακοήθειας.

Η καρδιοπροστατευτική δράση της ΜΔ επιβεβαιώθηκε στη μελέτη Nurses’ Health Study, όπου 74.886 νοσηλεύτριες ηλικίας 38-63 ετών παρακολουθήθηκαν προοπτικά για μια εικοσαετία. Οι γυναίκες που ανήκαν στο ανώτερο πεμπτημόριο συμμόρφωσης με τη ΜΔ παρουσίαζαν το μικρότερο κίνδυνο για στεφανιαία νόσο, αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια και θάνατο από καρδιαγγειακά αίτια.

Σε ό,τι αφορά την παχυσαρκία, διαιτητικά σχήματα που προσομοιάζουν τη ΜΔ φαίνεται να οδηγούν σε μεγαλύτερη απώλεια βάρους και καλύτερη ρύθμιση των μεταβολικών παραμέτρων σε σύγκριση με τις τυπικές δίαιτες χαμηλής περιεκτικότητας σε λίπος, οι οποίες είναι συνήθως δυσκολότερο να εφαρμοστούν. Πέραν αυτού, η υιοθέτηση της ΜΔ σχετίζεται με μικρότερο επιπολασμό κοιλιακής παχυσαρκίας (μικρότερη περίμετρος μέσης), όπως προκύπτει από δεδομένα σε μεγάλους ευρωπαϊκούς πληθυσμούς. Φαίνεται, τελικά, ότι η ιδιαιτερότητα της ΜΔ δεν περιορίζεται στην απλή συνάθροιση των ευεργετικών δράσεων των επιμέρους συστατικών της, αλλά συνίσταται στον ιδανικό συνδυασμό και τη συνεργιστική αλληλεπίδραση των διαφόρων τροφίμων, με αποτέλεσμα να μεγιστοποιείται το κλινικό όφελος.

Επιπλέον, τα τελευταία χρόνια, τόνισε ο κ. Κατσιλάμπρος, μεγάλη έμφαση έχει δοθεί και σε άλλους παράγοντες πρόληψης του διαβήτη. Ενδεικτικά αναφέρεται ο ρόλος της επαρκούς διάρκειας του ύπνου. ’τομα που δεν κοιμούνται επαρκώς έχουν σχετικά μεγάλη πιθανότητα να εμφανίσουν μελλοντικά διαβήτη. Μια άλλη παράμετρος που δρα δυσμενώς είναι το κάπνισμα. Τα διαβητικά άτομα που καπνίζουν παρουσιάζουν συχνότερα καρδιαγγειακές παθήσεις, αλλά και βλάβη των μικρών αγγείων (νεφροπάθεια και βλάβη στα μάτια), ενώ μια πρόσφατα δημοσιευμένη μεγάλη Αμερικανική μελέτη δείχνει ότι η μόλυνση της ατμόσφαιρας αποτελεί έναν επιπρόσθετο παράγοντα που ευθύνεται για αύξηση της πιθανότητας εμφάνισης διαβήτη τύπου 2.

Κατά συνέπεια, είναι ευνόητο ότι η παρέμβαση στον πληθυσμό για αλλαγή του τρόπου ζωής είναι απόλυτα αναγκαία για να προληφθεί ο διαβήτης, γεγονός που ισχύει ιδιαίτερα για εκείνους που εξ ορισμού διατρέχουν μεγάλο σχετικό κίνδυνο, λόγω κληρονομικού ιστορικού, παχυσαρκίας, υπέρτασης, καπνίσματος, αποφυγής της σωματικής άσκησης κ.ά. Η λήψη τροφών με χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη αποτελούν τη βάση κάθε σωστής διατροφής.

Τελειώνοντας, ο Πρόεδρος του Ε.ΚΕ.ΔΙ. Καθηγητής Σωτ. Ράπτης αναφέρθηκε μετ’ επιμονής στη χρήση των διαφόρων τροφίμων, τροφών και γλυκισμάτων που «επιτρέπεται να καταναλώνουν οι διαβητικοί». Θα πρέπει να γίνει και στην Ελλάδα κατανοητό ότι τα αναφερόμενα προϊόντα, τα «δήθεν» κατάλληλα για διαβητικούς, με τη σύγχρονη βιβλιογραφία δεν μπορούν επιστημονικά να υποστηριχθούν. Όπως το Γερμανικό Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο της αξιολογήσεως των κινδύνων το 2009 απεφάνθη, η αποφυγή καταναλώσεως ζάχαρης ή η αντικατάστασή της με ανάλογα ή παράγωγά της, δεν προκαλεί καμία θετική επίδραση στη ρύθμιση του σακχάρου του αίματος.

Από την άλλη μεριά, και μάλιστα τη σήμερον ημέρα της διεθνούς οικονομικής δυσπραγίας, η χρήση τέτοιων τροφίμων «κατάλληλων δήθεν για τους διαβητικούς» έχει ως αποτέλεσμα ετησίως π.χ. στη Γερμανία, πωλήσεις της τάξεως του μισού δισεκατομμυρίου Ευρώ, χωρίς να υπάρχει γι’ αυτό η επιστημονική τεκμηρίωση ότι τα τρόφιμα αυτά όντως βοηθούν θετικά στην καλύτερη ρύθμιση του σακχάρου του αίματος των ατόμων με διαβήτη. Απλώς επιβαρύνουν οικονομικά χωρίς λόγο τους διαβητικούς που τα χρησιμοποιούν. Τονίζεται ότι πολλά από αυτά τα τρόφιμα, γλυκίσματα κλπ έχουν περισσότερο λίπος, περισσότερες θερμίδες και συμβάλλουν στη διαιώνιση της παχυσαρκίας.

Έτσι, τα αρμόδια Ομοσπονδιακά Συμβούλια της Γερμανίας, της Αυστρίας και άλλων χωρών, έχουν συμφωνήσει και προώθησαν τις σχετικές αποφάσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση με σύσταση για εφαρμογή από όλα τα μέλη κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ότι όλα αυτά τα τρόφιμα, γλυκίσματα κλπ, δήθεν «κατάλληλα για διαβητικούς» να μην πωλούνται πλέον μετά τον Ιανουάριο του 2012. Ο λόγος είναι απλούστατος, μετά από την πεποίθηση και τα επιστημονικά ευρήματα των ειδικών ότι τα ανωτέρω δε χρησιμεύουν και δεν προσφέρουν στη ρύθμιση των διαβητικών.

Συνιστάται, λοιπόν, και στην Ελλάδα στους συναδέλφους ιατρούς, να είναι λίαν προσεκτικοί όταν συστήνουν τη χρήση τέτοιων «αθώων» τροφίμων, γλυκισμάτων κλπ στα άτομα με διαβήτη, αλλά και αυτά να μην προμηθεύονται τέτοιες τροφές χωρίς να συμβουλευτούν προηγουμένως τον ιατρό τους.