Τι είναι η ελονοσία;

Η ελονοσία είναι η σοβαρότερη παρασιτική λοίμωξη παγκοσμίως, με 300-500 εκατομμύρια κρούσματα και περισσότερους από 1 εκατομμύριο θανάτους το χρόνο, κυρίως σε παιδιά κάτω των 5 ετών. Οφείλεται στο πλασμώδιο της ελονοσίας.

Που απαντάται η ελονοσία;

Η ελονοσία ενδημεί σε περισσότερες από 100 χώρες της Αφρικής, Ασίας, Κεντρικής και Νότιας Αμερικής, και Νότιου Ειρηνικού, τις οποίες επισκέπτονται περισσότεροι από 125 εκατομμύρια ταξιδιώτες το χρόνο. Η κατανομή της νόσου επηρεάζεται από τις κλιματολογικές συνθήκες. Σε πολλές τροπικές περιοχές η νόσος μεταδίδεται όλο το έτος, ενώ στις εύκρατες περιοχές η μετάδοση σχεδόν διακόπτεται κατά τους ψυχρούς μήνες. Ο κίνδυνος μετάδοσης είναι αυξημένος κατά τη διάρκεια της εποχιακής έξαρσης της νόσου και κυρίως στις ενδημικές περιοχές σε υψόμετρο μικρότερο των 1500-2000 μέτρων. Σε μεγαλύτερο υψόμετρο τα κουνούπια που μεταδίδουν τη νόσο δεν επιβιώνουν.

Πώς μεταδίδεται η ελονοσία;

Η ελονοσία μεταδίδεται κυρίως μέσω τσιμπήματος από κουνούπια, κυρίως μεταξύ της δύσης και της ανατολής του ηλίου. Πιο σπάνια η νόσος μεταδίδεται μέσω μετάγγισης μολυσμένου αίματος, μετά από τρύπημα με σύριγγα, ή από τη μητέρα στο έμβρυο κατά τη διάρκεια της κύησης.

Ποιος είναι ο κίνδυνος για ταξιδιώτες σε ενδημικές περιοχές;

Η ελονοσία είναι το πιο συχνό εισαγόμενο νόσημα μετά από ταξίδι, με 30.000 εισαγόμενα κρούσματα κάθε χρόνο παγκοσμίως. Οι περισσότεροι ταξιδιώτες νοσούν εντός τριών μηνών μετά την επιστροφή τους από ενδημική περιοχή. Σπάνια η νόσος εκδηλώνεται έως και ένα χρόνο μετά.

Ποια είναι τα συμπτώματα της ελονοσίας;

Η ελονοσία τυπικά εκδηλώνεται με πυρετό και ρίγος, συνήθως ανά επαναλαμβανόμενα τακτικά διαστήματα. ’λλα συμπτώματα είναι κεφαλαλγία, κοιλιακό άλγος, διάρροιες, έως βαριά κλινική εικόνα με νεφρική ανεπάρκεια, διαταραχή του επιπέδου συνείδησης, βαριά αναιμία, ίκτερο, αναπνευστική ανεπάρκεια και κώμα. Στα παιδιά η εκδήλωση της ελονοσίας μπορεί να είναι άτυπη με ακανόνιστο πυρετό, γριπώδη συνδρομή, έντονο κοιλιακό άλγος ή διάρροιες. Οποιοσδήποτε ταξιδιώτης εμφανίσει συμπτώματα γρίπης που δεν υποχωρούν ή υψηλό πυρετό μέχρι και ένα χρόνο μετά την επιστροφή του από περιοχή όπου ενδημεί η ελονοσία, πρέπει να ζητήσει ιατρική βοήθεια αναφέροντας το ταξίδι προκειμένου να γίνουν οι απαραίτητες εξετάσεις.

Πώς γίνεται η διάγνωση της ελονοσίας;

Η διάγνωση γίνεται με ανεύρεση του παράσιτου στο αίμα ή μέσω ειδικών αντισωμάτων. Λόγω της κλινικής βαρύτητας της νόσου και της ανάγκης άμεσης έναρξης θεραπείας, η διάγνωση μπορεί να τεθεί βάσει κλινικών και επιδημιολογικών δεδομένων.

Ποια είναι τα μέτρα πρόληψης για την ελονοσία;

Η αποφυγή των τσιμπημάτων των κουνουπιών αποτελεί το κύριο προληπτικό μέτρο κατά της ελονοσίας. Οι ταξιδιώτες περιοχών υψηλού κινδύνου για ελονοσία πρέπει:

• να λαμβάνουν συστηματικά μέτρα αποφυγής των τσιμπημάτων*
• να λαμβάνουν χημειοπροφύλαξη κατά της ελονοσίας. Η χημειοπροφύλαξη διαφοροποιείται ανάλογα με το παράσιτο που ενδημεί στη χώρα προορισμού και τα χαρακτηριστικά του ταξιδιώτη.

Όσοι λαμβάνουν χημειοπροφύλαξη πρέπει να γνωρίζουν ότι:

• κανένα φάρμακο δεν προσφέρει απόλυτη προστασία
• η έναρξη της χημειοπροφύλαξης πρέπει να γίνεται πριν την αναχώρηση και να συνεχίζεται μετά την επιστροφή από το ταξίδι, σύμφωνα με τις οδηγίες του γιατρού
• τα φάρμακα πρέπει να λαμβάνονται ανελλιπώς. Παράλειψη των δόσεων εκθέτει τον ταξιδιώτη στον ίδιο κίνδυνο ως η μη λήψη τους.
  

*Προστασία από τα έντομα

Η λήψη προληπτικών μέτρων πριν, κατά τη διάρκεια και μετά το ταξίδι είναι σημαντική για την αποφυγή νοσημάτων από δήγμα (τσίμπημα) εντόμων, όπως τα κουνούπια, οι κρότωνες (τσιμπούρια), οι σκορπιοί και οι αράχνες. Κανένα προληπτικό μέτρο δεν παρέχει από μόνο του πλήρη προστασία, αλλά απαιτείται η τήρηση όλων των μέτρων προκειμένου να επιτευχθεί η μέγιστη προστασία.

Ποια προβλήματα μπορούν να προκύψουν από τσίμπημα εντόμου;

Τα τσιμπήματα από έντομα μπορούν να μεταδώσουν ασθένειες στον άνθρωπο και προκαλούν δυσάρεστες και ενίοτε επικίνδυνες τοπικές αντιδράσεις. Οι αντιδράσεις αυτές (π.χ. αλλεργικό εξάνθημα) οφείλονται συνήθως στην υπερευαισθησία του ανθρώπινου δέρματος στο σάλιο των εντόμων.

Ποιες ασθένειες μεταδίδονται συχνότερα από τα κουνούπια;

Ελονοσία, Κίτρινος πυρετός, Δάγκειος πυρετός, Ιαπωνική εγκεφαλίτιδα.

Ποιες ασθένειες μεταδίδονται συχνότερα από τους κρότωνες (τσιμπούρια);

Ιογενείς εγκεφαλίτιδες, Νόσος του Lyme, Αιμορραγικοί πυρετοί κ.α.

Ποια είναι τα ειδικά μέτρα προφύλαξης;

Για ορισμένα νοσήματα που μεταδίδονται από κουνούπια, όπως ο κίτρινος πυρετός, υπάρχουν ειδικά εμβόλια, ενώ για την προφύλαξη από την ελονοσία υπάρχουν ειδικά φάρμακα. Όσοι ταξιδεύουν προς χώρες όπου ενδημούν ασθένειες, που μεταδίδονται με έντομα, πρέπει να ενημερώνονται για τα απαραίτητα μέτρα προφύλαξης ανάλογα με τη χώρα προορισμού.

Στις Διευθύνσεις Υγείας των Νομαρχιών διατίθενται εμβόλια και προφυλακτικά φάρμακα για την ελονοσία.

Ποια είναι τα γενικά μέτρα προφύλαξης;

Κανένα από τα ειδικά μέτρα (εμβόλια, φάρμακα) δεν εξασφαλίζει πλήρη προφύλαξη, γι' αυτό είναι εξίσου σημαντική η τήρηση των γενικών μέτρων προφύλαξης.

Ο ταξιδιώτης πρέπει:

1. Να φορά φαρδιά ελαφρά ρούχα με μακριά μανίκια, μακριά παντελόνια, ψηλές κάλτσες, κλειστά παπούτσια και καπέλο, ειδικά μετά τη δύση του ηλίου και όταν περπατά σε δάση, οπότε και εκτίθεται περισσότερο στα κουνούπια.

2. Να χρησιμοποιεί εντομοαπωθητικά για επάλειψη στο δέρμα και ψεκασμό των ρούχων του.

3. Να χρησιμοποιεί εντομοκτόνα σκευάσματα (σπρέι, φιδάκια, ταμπλέτες) στους χώρους που πρόκειται να καταλύσει.

4. Να χρησιμοποιεί κουνουπιέρα κατά τις ώρες του ύπνου. Συστήνεται η κουνουπιέρα να ψεκάζεται με εντομοκτόνο.

Εντομοαπωθητικά και εντομοκτόνα και ορθός τρόπος χρήσης

Τα εντομοαπωθητικά σκευάσματα, όπως είναι το DEET (N-diethyl-m-toluamide), εμποδίζουν τα έντομα να εντοπίσουν τη λεία τους και τα απωθούν. Εφαρμόζονται μόνο στα ακάλυπτα σημεία του σώματος και στα ρούχα.

Τα εντομοκτόνα σκευάσματα περιέχουν ουσίες που προκαλούν το θάνατο των εντόμων. Τέτοιες ουσίες είναι η περμεθρίνη, η τετραμεθρίνη, η αλλεθρίνη κ.α., οι οποίες προσβάλλουν το νευρικό ή το αναπνευστικό σύστημα των εντόμων. Προορίζονται αυστηρά και μόνο για το χώρο που παραμένουν οι ταξιδιώτες. Σε καμιά περίπτωση δεν εφαρμόζονται στο δέρμα.

Ο συνδυασμός εντομοαπωθητικών και εντομοκτόνων ενδείκνυται όταν είναι αναγκαία η υψηλή προστασία από τσίμπημα εντόμων, όπως σε χώρες της υποσαχάριας Αφρικής, στην τροπική ζώνη της Νότιας Αμερικής κλπ.

Πώς προσδιορίζεται ποιο σκεύασμα είναι κατάλληλο σε κάθε περίπτωση;

Τα εντομοαπωθητικά περιέχουν DEET σε συγκεντρώσεις από 5-90%.

Συστήνεται να προτιμώνται τα σκευάσματα συγκέντρωσης 30-50% σε DEET.

Εγκυμονεί κινδύνους η χρήση των εντομοαπωθητικών σκευασμάτων;

Συνήθως τυχόν ανεπιθύμητες ενέργειες περιορίζονται σε ήπια δερματικά εξανθήματα. Σοβαρές επιπλοκές έχουν αναφερθεί με λανθασμένη χρήση, όπως η κατάποση εντομοαπωθητικών, η επάλειψη σε περιοχές με πληγή ή έκζεμα στο δέρμα και η επαναλαμβανόμενη χρήση για διάστημα πολλών ημερών χωρίς ενδιάμεσα να ξεπλένεται το δέρμα με νερό.

Είναι ασφαλής η χρήση εντομοαπωθητικών στα παιδιά, στις εγκύους και στις θηλάζουσες μητέρες;

Δεν υπάρχει αντένδειξη για τη χρήση των σκευασμάτων αυτών σε παιδιά, εγκύους και θηλάζουσες μητέρες. Συνιστάται να αποφεύγεται η χρήση τους στα βρέφη. Στα παιδιά προτιμώνται σκευάσματα με συγκέντρωση 10-15% σε DEET. Για βρέφη ηλικίας έως 2 ετών συνιστάται η προμήθεια πριν το ταξίδι κουνουπιέρων εμβαπτισμένων σε εντομοαπωθητικό.

Μπορεί να γίνει ταυτόχρονη χρήση εντομοαπωθητικού και αντηλιακού;

Ναι, αρκεί να ακολουθηθούν οι οδηγίες χρήσεως που αναγράφονται στη συσκευασία του κάθε προϊόντος.

Εφαρμόζεται πρώτα το αντηλιακό και στη συνέχεια το εντομοαπωθητικό. Δε συστήνεται η χρήση προϊόντων που τα περιέχουν σε συνδυασμό.

Τα «φυσικά» εντομοαπωθητικά είναι το ίδιο αποτελεσματικά;

Τα περισσότερα «φυσικά» εντομοαπωθητικά περιέχουν φυτικά έλαια (citronella, έλαιο με άρωμα κίτρου) και προορίζονται για δερματική χρήση. Κάποια από αυτά προστατεύουν τον ταξιδιώτη για λίγα μόνο λεπτά, ενώ άλλα για 1-2 ώρες περίπου. Στις τροπικές και υποτροπικές περιοχές τα σκευάσματα αυτά πρέπει να χρησιμοποιούνται συμπληρωματικά, διότι δρουν για μικρό χρονικό διάστημα και η δράση τους δεν καλύπτει πολλά είδη εντόμων (π.χ. τις σκνίπες που προκαλούν λεϊσμανίαση στη Λατινική Αμερική).

Πηγή: Υπουργείο Υγείας – Κέντρο Ελέγχου & Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ.)