Λοιμώξεις του αναπνευστικού: το πρόβλημα και η θεραπεία

Σε ιούς οφείλονται οι περισσότερες λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος, εμφανίζονται τέλος φθινοπώρου αρχές χειμώνα, πλήττουν πιο πολύ ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού (ηλικιωμένους, άτομα με προβλήματα υγείας και παιδιά), όπως και καπνιστές, και στην πλειονότητά τους είναι αθώες και περαστικές.

Αντίθετα πιο σοβαρές είναι οι λοιμώξεις του κατώτερου αναπνευστικού, εμφανίζονται με μικρότερη συχνότητα και προκαλούνται κυρίως από μικρόβια. Μία από αυτές είναι και η πνευμονία.

Οι ιογενείς λοιμώξεις δεν αντιμετωπίζονται με φαρμακευτική αγωγή, αντίθετα μια πλειάδα αντιβιοτικών φαρμάκων διατίθενται για τις μικροβιακές λοιμώξεις, τα οποία ο ασθενής πρέπει να λαμβάνει πάντα έπειτα από τη σύσταση του γιατρού του.

Η αλόγιστη χρήση των αντιβιοτικών που παρατηρείται σήμερα παγκοσμίως έχει μετατρέψει τα μικρόβια σε πολύ ανθεκτικούς μικροοργανισμούς, έτσι ώστε τα αντιβιοτικά να χάνουν με ανησυχητικό ρυθμό την αποτελεσματικότητά τους.

Οι Έλληνες είναι πρώτοι σε όλη την Ευρώπη στην κατανάλωση αντιβιοτικών.

Για τις λοιμώξεις του ανώτερου και του κατώτερου αναπνευστικού συστήματος, για τη θεραπεία τους, για τα προβλήματα και τις επιπλοκές που δημιουργούν στον ασθενή, για τον ιό της γρίπης, τον εμβολιασμό και τη χρήση των αντιβιοτικών, μας μιλά ο πνευμονολόγος Δημήτρης Κυρούσης.

Τι εννοούμε όταν λέμε λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος;

Καταρχήν το αναπνευστικό σύστημα χωρίζεται σε ανώτερο και κατώτερο. Όταν μιλάμε, λοιπόν, για λοίμωξη, εννοούμε ότι ένας μικροοργανισμός (ιός ή βακτηρίδιο) έχει προσβάλει το ανώτερο ή κατώτερο αναπνευστικό σύστημα. Έχει βρει δηλαδή ένα τρόπο να διεισδύσει μέσα σε αυτό, να οδηγηθεί σ’ ένα κύκλο ανάπτυξης και να πολλαπλασιαστεί, με αποτέλεσμα ο άνθρωπος να εκδηλώνει συμπτώματα όπως βήχα, συνάχι, κακουχία, απόχρεμψη, ίσως και πυρετό, όλα αυτά που ο κόσμος συνήθως αποκαλεί κρυολόγημα.

Ο χωρισμός σε ανώτερο και κατώτερο αναπνευστικό υποδηλώνει ανατομικό χωρισμό. Όταν αναφερόμαστε στο ανώτερο αναπνευστικό, εννοούμε τη δίοδο που αποτελείται από τη μύτη, το στόμα, το φάρυγγα, τα ιγμόρεια, το λάρυγγα. Από κει και μετά ξεκινάει η τραχεία, ένας σωλήνας που διακλαδίζεται σε πάρα πολλά κλαδιά, τα οποία οδηγούν τον αέρα στα πιο απομακρυσμένα σημεία του πνεύμονα και εκεί πλέον γίνεται η ανταλλαγή των αερίων. Από το λάρυγγα και κάτω βρίσκεται το κατώτερο αναπνευστικό. Όταν αναφερόμαστε λοιπόν σε λοίμωξη του ανώτερου αναπνευστικού, συνήθως πρόκειται για το κοινό κρυολόγημα, το οποίο συμβαίνει κατά τη διάρκεια των χειμερινών μηνών και προκαλεί ορισμένα συμπτώματα: καταρροή από τη μύτη, λίγο βήχα, ίσως λαρυγγίτιδα, φαρυγγίτιδα, όπως και ιγμορίτιδα. Όταν μιλάμε για λοιμώξεις του κατώτερου αναπνευστικού, αναφερόμαστε στη βρογχίτιδα και την πνευμονία.

Συνήθως ναι, γιατί στο κατώτερο αναπνευστικό, όπως είπαμε, περιλαμβάνονται η βρογχίτιδα και η πνευμονία. Η βρογχίτιδα, βέβαια, τις περισσότερες φορές δεν είναι κάτι το σοβαρό, είναι μια πάθηση που παρουσιάζεται σε οποιοδήποτε άνθρωπο ανεξαρτήτως ηλικίας, πλήττει περισσότερο τους καπνιστές και μπορεί να είναι μέρος του κύκλου που θα κάνει ο ιός μέσα στο σώμα του ή και μια εξέλιξη του κοινού κρυολογήματος.

Η πνευμονία δεν είναι απλή και εύκολη υπόθεση. Μπορεί να εξελιχθεί σε σοβαρή κατάσταση και να χρειαστεί νοσηλεία του ασθενούς σε νοσοκομείο. Κάποιες φορές, μάλιστα, μπορεί να παρουσιαστούν και επιπλοκές, που ίσως θέσουν σε κίνδυνο τη ζωή ενός ανθρώπου. Πρέπει όμως να επισημάνουμε ότι υπάρχουν λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού, όπως η αμυγδαλίτιδα ή η φαρυγγίτιδα, που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε επιπλοκές και κινδύνους, λόγω της εισόδου στο αναπνευστικό σύστημα ενός μικροβίου που λέγεται στρεπτόκοκκος.

Το πρόβλημα ξεκινάει από τα όργανα του ανώτερου αναπνευστικού αλλά στη συνέχεια μπορεί να δημιουργήσει επιπλοκές αλλού, όπως στις βαλβίδες της καρδιάς, στην ίδια την καρδιά, στις αρθρώσεις, στα νεφρά. Έτσι, μπορεί να έρθουμε αντιμέτωποι με ενδοκαρδίτιδα, βαλβιδοπάθειες, ρευματικό πυρετό κ.ά. Ο γιατρός μπορεί να ξεχωρίσει από την κλινική εξέταση και με απλά εργαστηριακά μέσα ποιες λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού μπορεί να εμφανίσουν επιπλοκές, γι’ αυτό και πρέπει να τον συμβουλευόμαστε, ιδίως όταν πρόκειται για παιδιά.

Η πλειοψηφία των καπνιστών γνωρίζει ότι το τσιγάρο είναι επικίνδυνο, παρ’ όλα αυτά συνεχίζει να καπνίζει. Αυτό που δεν ξέρουν είναι το πόσο επικίνδυνο είναι. Δεν γνωρίζουν το βαθμό της επικινδυνότητας. Οι στατιστικές αναφέρουν ότι ένας καπνιστής θα χάσει εννέα χρόνια από τη ζωή του και θα μπορούσε κανείς να το θεωρήσει μικρό ρίσκο εάν ζούσαμε χίλια χρόνια, αλλά δυστυχώς ζούμε 75 χρόνια κατά μέσο όρο. Πρέπει λοιπόν να γνωρίζουν οι καπνιστές ότι, εκτός από όλα τα άλλα δεινά που υφίστανται καπνίζοντας, είναι πολύ περισσότερο ευάλωτοι από τον υπόλοιπο πληθυσμό στο να προσβάλλονται από ιογενείς ιώσεις. Αυτό σημαίνει ότι, αν ένας άνθρωπος αρρωσταίνει μία φορά το χρόνο ή μία φορά τα δύο χρόνια, οι καπνιστές από στατιστικές που έχουν γίνει φαίνεται ότι αρρωσταίνουν πολύ πιο συχνά, όπως επίσης πιο συχνά παρουσιάζουν επιπλοκές (βρογχίτιδα, πνευμονία κ.ά.). Ακόμα, εάν ο καπνιστής κρυολογήσει, καθυστερεί πολύ περισσότερο από το μη καπνιστή να συνέλθει και να ξεπεράσει το πρόβλημα.

Οι μικροοργανισμοί που αποκαλούνται ιοί έχουν διαφορετική δομή και λειτουργία απ’ ό,τι τα κοινά μικρόβια. Συνήθως είναι πολύ μικρότεροι σε μέγεθος, δεν έχουν κάποιο περίβλημα και το βασικό τους χαρακτηριστικό είναι ότι αναπτύσσονται ενδοκυττάρια και όχι αυτόνομα όπως αναπτύσσονται τα βακτηρίδια. Οι ιοί λοιπόν είναι μικροοργανισμοί που τις περισσότερες φορές, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν με αντιβιοτικά. Αντίθετα υπάρχουν φάρμακα που καταπολεμούν τα μικρόβια. Έτσι, λοιπόν, ο ασθενής είναι υποχρεωμένος, στην περίπτωση που η λοίμωξη είναι ιογενής, να περιμένει ο ιός να κάνει τον κύκλο του στον οργανισμό μέχρι το ανοσοποιητικό του σύστημα να καταφέρει να τον εξαλείψει. Βέβαια μπορεί να χρειαστεί να πάρει συμπτωματική αγωγή, όπως, π.χ., αποσυμφορητικά ή αντιπυρετικά. Όταν όμως ένα μικρόβιο εισβάλει στον οργανισμό, τότε διατίθενται μια πλειάδα αντιβιοτικών φαρμάκων, τα οποία μπορούν να το καταστρέψουν και να διευκολύνουν το ανοσοποιητικό σύστημα να εξαλείψει τον εισβολέα από το σώμα του.

Η διαφορά λοιπόν είναι περισσότερο πρακτική: Οι λοιμώξεις που οφείλονται σε ιούς δεν αντιμετωπίζονται με φαρμακευτική αγωγή, ενώ αυτές που εκδηλώνονται εξαιτίας μικροβίων μπορούν να καταπολεμηθούν με πλειάδα φαρμάκων.

Συνήθως παρουσιάζουν έξαρση όταν κρυώνει ο καιρός και γι’ αυτό αποκαλούνται και κρυολογήματα. Τέλος φθινοπώρου και αρχές χειμώνα παρατηρείται αύξηση των ιώσεων και γενικά των λοιμώξεων. Ο λόγος που συμβαίνει αυτό δεν είναι το ίδιο το κρύο, είναι το γεγονός ότι, όταν κάνει κρύο, μένουμε στο σπίτι, κλείνουμε πόρτες και παράθυρα, μαζευόμαστε σε κλειστούς χώρους, γεγονός που διευκολύνει υπέρμετρα τη μετάδοση των μικροοργανισμών. Το ίδιο μπορεί όμως να συμβεί και το καλοκαίρι εάν συγκεντρωθεί πολύς κόσμος σ’ ένα κλειστό χώρο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η κατάταξη στο στρατό. Εάν τον Ιούνιο συγκεντρωθούν 1.000 άτομα σε θαλάμους 300 ατόμων, παρότι είναι καλοκαίρι ξεσπούν επιδημίες με ιογενείς λοιμώξεις.

Η μετάδοση των ιογενών λοιμώξεων, που απασχολούν και τον περισσότερο κόσμο, γίνεται συνήθως από άνθρωπο σε άνθρωπο, είτε μέσω του αέρα, δηλαδή αν κάποιος εισπνεύσει τα σταγονίδια που φέρουν μέσα τον ιό, είτε μέσω της επαφής. Εάν δηλαδή κάποιος πιάσει κάτι που πριν το είχε ακουμπήσει ένας άλλος που είχε τον ιό και στη συνέχεια βάλει το χέρι στο πρόσωπό του και έρθει σε επαφή με βλεννογόνους (χείλια, μάτια, κτλ.) τότε ο ιός θα περάσει μέσα στο σώμα του. Επίσης ένας συχνός τρόπος μετάδοσης είναι το φιλί.

Η πρόληψη είναι σαφής. Ένας βασικός τρόπος για να μη νοσήσει κάποιος από τέτοιες λοιμώξεις είναι να αποφεύγει να βρίσκεται σε πολυσύχναστους χώρους. Εάν δηλαδή μοιραζόμαστε τον αέρα με πολύ κόσμο, τόσο περισσότερο κινδυνεύουμε να κολλήσουμε ιογενείς λοιμώξεις μέσω του αέρα, όπως, π.χ., σε μια αίθουσα κινηματογράφου, σε μια συναυλία, σε μια δεξίωση. Υπέρμετρα κινδυνεύουμε σε πολύ μικρούς χώρους, με πολύ μικρό όγκο αέρα, όπως το αυτοκίνητο, το ταξί ακόμα και το αεροπλάνο. Επίσης ένας άλλος τρόπος πρόληψης είναι το πολύ καλό πλύσιμο χεριών και η προσοχή στα φιλιά, που είναι μια συνηθισμένη κοινωνική εκδήλωση, η οποία όμως κρύβει πολλούς κινδύνους για να κολλήσουμε ιογενείς λοιμώξεις.

Ο εμβολιασμός είναι ένας πολύ χρήσιμος τρόπος πρόληψης αλλά θα πρέπει κανείς να ξέρει τους περιορισμούς του. Το εμβόλιο που κάνουμε είναι αποκλειστικά για τη γρίπη. Σε τίποτα δεν μας βοηθά να μην κολλήσουμε τους κοινούς ιούς που μας προκαλούν τα κρυολογήματα, τις φαρυγγίτιδες, τις ιγμορίτιδες, τη λαρυγγίτιδα, τη βρογχίτιδα. Πολλές φορές θα ακούσουμε ανθρώπους να λένε ότι «φέτος δεν κρυολόγησα γιατί έκανα το εμβόλιο της γρίπης». Κάτι τέτοιο όμως δεν ισχύει γιατί τα κρυολογήματα, για τα οποία συζητάμε, που οφείλονται σε κοινούς ιούς, δεν οφείλονται στον ιό της γρίπης.

Η γρίπη είναι μια σοβαρή γενικευμένη λοίμωξη του οργανισμού, δεν έχει σχέση με τις κοινές ιογενείς λοιμώξεις και βάζει σε αρκετά μεγάλο στρες και περιπέτεια τον οργανισμό. Οφείλεται στον ιό της γρίπης, ο οποίος μεταλλάσσεται χρόνο με το χρόνο, αλλάζει δυνατότητες και ξεφεύγει από το ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού και από τα εμβόλια που υπάρχουν. Για το λόγο αυτό, είμαστε υποχρεωμένοι να αλλάζουμε χρόνο με το χρόνο τα εμβόλια.

Η γρίπη συνήθως εμφανίζεται με πολύ υψηλό πυρετό, με έντονη κακουχία, με πόνους στα κόκαλα, στις αρθρώσεις, στους μύες. Η πιο συχνή επιπλοκή της είναι η πνευμονία.

Η πνευμονία γρίπης είναι μια πολύ δύσκολη κατάσταση, την οποία δεν μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε εύκολα. Υπάρχουν κάποια αντιικά φάρμακα αλλά δεν είναι το ίδιο αποτελεσματικά με τα αντιμικροβιακά, τα αντιβιοτικά φάρμακα δηλαδή. Εφόσον δεν υπάρχουν επιπλοκές, η γρίπη κρατάει από δύο μέρες έως μία εβδομάδα.

Στην πραγματικότητα αυτό είναι η καρδιά του προβλήματος. Υπάρχουν οι ευπαθείς ομάδες πληθυσμού. Δηλαδή οι άνθρωποι άνω των 65 ετών, αυτοί που έχουν καρδιολογικά και αναπνευστικά προβλήματα, σακχαρώδη διαβήτη ή νεφρική ανεπάρκεια και βεβαίως τα παιδιά, τα οποία πλέον πηγαίνουν πολύ νωρίς στους παιδικούς σταθμούς και υπόκεινται στον κίνδυνο των ιογενών λοιμώξεων. Ο γιατρός και ο φαρμακοποιός πρέπει να εξηγεί σε άτομα που ανήκουν σε αυτές τις ομάδες τι να αποφεύγουν και τι να προσέχουν (κλειστούς, πολυσύχναστους χώρους, επαφή με άλλους ανθρώπους κ.ά.).

Όσον αφορά τον ιό της γρίπης, εάν τον κολλήσει ένα άτομο υγιές και κάτω των 65 ετών, θα ταλαιπωρηθεί, αλλά θα το ξεπεράσει. Το πρόβλημα εντοπίζεται στα άτομα που ανήκουν στις πληθυσμιακές ομάδες που αναφέραμε πιο πάνω, και ιδιαίτερα στα παιδιά, των οποίων το ανοσοποιητικό σύστημα δεν έχει ολοκληρώσει τη δυνατότητα να αντιδρά σωστά, με αποτέλεσμα να είναι πιο ευάλωτα στις επιπλοκές της γρίπης. Μπορούν, για παράδειγμα, να κάνουν μια ιογενή εγκεφαλίτιδα ή μια ιογενή μηνιγγίτιδα, επιπλοκές που μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο τη ζωή τους. Είναι βέβαια σπάνια περιστατικά, απλά τα αναφέρουμε γιατί, έστω και σπάνια, συμβαίνουν.

Ναι, άτομα που ανήκουν στις συγκεκριμένες ομάδες επιβάλλεται να εμβολιάζονται. Εκτός όμως από αυτά και κάποιος άλλος που δεν ανήκει σε αυτές τις ομάδες και είναι υγιής και νέος αλλά διατρέχει άμεσο κίνδυνο να κολλήσει γρίπη, η οδηγία είναι να υποστεί τον εμβολιασμό. Ένας εργαζόμενος, για παράδειγμα, σε νοσοκομείο εκτίθεται πολύ περισσότερο σε κίνδυνο γρίπης από οποιονδήποτε άλλον, αυτός λοιπόν καλό είναι να εμβολιαστεί, όπως και άνθρωποι που βρίσκονται σε στρατώνες, σε οίκους ευγηρίας, σε ιδρύματα. Σε αυτούς τους χώρους ξεσπούν πιο εύκολα τοπικές επιδημίες και γι’ αυτό χρειάζεται προσοχή.

Όταν λέμε επιδημία γρίπης τι εννοούμε;

Συνήθως εμφανίζεται τους χειμερινούς μήνες, αλλά όπως συμβαίνει με τη φωτιά που από ένα σημείο και μετά γίνεται ανεξέλεγκτη, έτσι και μια επιδημία μπορεί να γίνει ανεξέλεγκτη όταν αρχίσει μεγάλο μέρος του πληθυσμού να νοσεί από αυτή την ίωση. Η μετάδοση γίνεται πολύ πιο εύκολα και δεν μπορεί να περιοριστεί. Και δεν πρέπει να θεωρούμε ότι και το εμβόλιο είναι πανάκεια. Δεν μας προστατεύει εκατό τοις εκατό και, από την άλλη, όταν ξεσπάει μια επιδημία γρίπης, μας βρίσκει απροετοίμαστους, είτε γιατί δεν έχουν γίνει εμβολιασμοί ή γιατί είναι τόσο μεγάλη η ζήτηση του εμβολίου που μπορεί οι ενδιαφερόμενοι να μην το βρίσκουν.

Όπως προαναφέραμε οι περισσότερες λοιμώξεις είναι ιογενούς αιτιολογίας, άρα σε αυτές τις περιπτώσεις ή στην πλειονότητά τους δεν έχει θέση η χρήση των αντιβιοτικών. Το σωστό είναι τα άτομα που ανήκουν στις ευπαθείς ομάδες, εάν προσβληθούν από μια τέτοια ίωση, να συμβουλευτούν οπωσδήποτε το γιατρό τους και να αποφασίσει αυτός εάν και τι είδους θεραπεία θα ακολουθήσουν. Βέβαια υπάρχουν και κάποιες μεμονωμένες περιπτώσεις όπου αναγκαστικά πρέπει να δοθεί αντιβίωση. Όπως, για παράδειγμα, η στρεπτοκοκκική φαρυγγίτιδα που παρουσιάζει επιπλοκές. Σ’ αυτή την περίπτωση ο ασθενής, και ειδικά αν αυτός είναι παιδί, επιβάλλεται να λάβει αντιβίωση. Πολλές φορές, για να αποφύγουμε τις επιπλοκές κάποιας στρεπτοκοκκικής λοίμωξης, ο παιδίατρος πρέπει να ελέγχει το φάρυγγα των παιδιών, να παίρνει επίχρισμα και να κάνει το strept-test για να αποφασίσει τι είδους αντιβίωση θα τους δώσει.

Αν αυτός που έχει την ιογενή λοίμωξη συμβουλευόταν πριν το γιατρό του προφανώς δεν θα του έδινε αντιβίωση. Αντίθετα, θα έδινε αντιβίωση σε άτομα που ανήκουν στις ευπαθείς ομάδες γιατί πολλές φορές μια ιογενής λοίμωξη εξελίσσεται σε μικροβιακή. Υπάρχουν τέτοιες περιπτώσεις όπως, π.χ., αυτοί που είναι καπνιστές και έχουν χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια. Αυτοί πολλές φορές ξεκινούν με μια ιογενή λοίμωξη και προχωρούν σε μια μικροβιακή που τους δημιουργεί μια παρόξυνση. Αυτό μπορούμε να το αποφύγουμε και σε αυτή την περίπτωση μπορούμε να δώσουμε αντιβίωση. Δυστυχώς όμως ο πολύς κόσμος δεν συμβουλεύεται το γιατρό και πιστεύει ότι παίρνοντας αντιβιοτικά είναι εξασφαλισμένος, οι εννέα στους δέκα όμως κάνουν στον οργανισμό τους διπλό κακό. Το ένα είναι ότι παίρνει ένα φάρμακο που δεν το χρειάζεται, είναι άχρηστο για τον οργανισμό του και το άλλο είναι ότι χρησιμοποιώντας αλόγιστα αντιβιοτικά βοηθάμε πολύ στο να δημιουργούνται ανθεκτικά μικρόβια και σε λίγο καιρό πολλά από τα αντιβιοτικά που χρησιμοποιούμε θα είναι άχρηστα.

Πολύ ωραία ερώτηση αλλά, αν μου απαντήσετε γιατί καπνίζουμε πιο πολύ από όλο τον υπόλοιπο κόσμο, ίσως με βοηθούσατε να σας απαντήσω. Ειλικρινά μου είναι δύσκολο να απαντήσω σε αυτή την ερώτηση. Πιστεύω ότι πρόκειται για ένα συνδυασμό, αφενός μεν χαρακτηριστικών μας, όπως υπεραισιοδοξίας, προσωπικών απόψεων που τις βάζουμε μπροστά χωρίς να ακούμε τους άλλους, αλλά και της ανοργάνωτης κοινωνίας στην οποία ζούμε.

Βεβαίως και φυσικά όχι στην αλόγιστη. Τα αντιβιοτικά έχουν αλλάξει την παγκόσμια κατάσταση υγείας. Η χρήση τους από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά έχει πραγματικά κάνει μια επαναστατική αλλαγή στη δυνατότητα που έχουμε να αντιμετωπίσουμε τις λοιμώξεις. Η αλόγιστη χρήση τους όμως κρύβει πολλούς κινδύνους και μελλοντικά καταστρέφει φάρμακα τα οποία θα μπορούσαν να ήταν σωτήρια.