Καρκίνος του πνεύμονα - Κάπνισμα: το σημαντικότερο μη αναστρέψιμο αίτιο θανάτου

Οι ειδικοί τον χαρακτηρίζουν «σύγχρονη επιδημία». Και πώς να μην είναι άλλωστε, όταν πρόκειται για τον πιο θανατηφόρο καρκίνο, αφού μόνο στην Ελλάδα σκοτώνει κάθε χρόνο περίπου 4.000 ανθρώπους, ενώ σε περισσότερα από 1,5 εκατομμύριο άτομα σε όλο τον κόσμο ετησίως γίνεται διάγνωση ότι πάσχουν από αυτή τη νόσο.

Ο λόγος για τον καρκίνο του πνεύμονα, την πιο συχνή αιτία θανάτου από καρκίνο μέχρι σήμερα στους άνδρες, πάθηση που τείνει να εξελιχθεί και σε «εφιάλτη» των γυναικών, αφού τα κρούσματα στο γυναικείο φύλο όλο και αυξάνονται, με τάση να φτάσουν και να ξεπεράσουν αυτά των ανδρών.

Το κάπνισμα αποτελεί τον κύριο υπεύθυνο παράγοντα για την ανάπτυξη καρκίνου του πνεύμονα, αφού 80 - 85% των ασθενών που πάσχουν από την ασθένεια είναι καπνιστές, ενώ σύμφωνα με τους ειδικούς αυτοί έχουν 20 φορές περισσότερες πιθανότητες ανάπτυξης καρκίνου από τους μη καπνιστές. Σημαντικό ρόλο στην εκδήλωση της ασθένειας παίζει ο αριθμός των τσιγάρων που καταναλώνει κάποιος καθημερινά. Όσο περισσότερα τσιγάρα καπνίζει τόσο πιο πολύ κινδυνεύει να νοσήσει από καρκίνο του πνεύμονα.

Κίνδυνος υπάρχει όμως και για τους παθητικούς καπνιστές, αφού έρευνες έχουν δείξει ότι άτομα που δεν καπνίζουν και ζουν με καπνιστές έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να προσβληθούν από τη νόσο.

Προληπτικές εξετάσεις, διακοπή του καπνίσματος και αξιολόγηση των συμπτωμάτων μπορεί να αποβούν σωτήρια για τη ζωή των ασθενών.

Για τον καρκίνο του πνεύμονα, τα συμπτώματά του, τη σχέση του με το κάπνισμα, τη διάγνωσή του, τη θεραπευτική του αντιμετώπιση, καθώς και για πολλά άλλα που αφορούν την ασθένεια, μας μιλά ο πνευμονολόγος, αναπληρωτής διευθυντής της 1ης πνευμονολογικής κλινικής του νοσοκομείου «Σωτηρία», Πάνος Δεμερτζής.

Τι ακριβώς είναι ο καρκίνος του πνεύμονα;

Είναι μια σοβαρή ασθένεια, που θα μπορούσαμε να τη χαρακτηρίσουμε και «νόσο της εποχής» επειδή οι ασθενείς που νοσούν από αυτή είναι κυρίως καπνιστές.

Υπάρχουν δύο τύποι. Ο ένας είναι ο μικροκυτταρικός, που είναι από τους πιο επιθετικούς καρκίνους, κάνει γρήγορα μεταστάσεις, δεν χειρουργείται, αλλά είναι χημειοευαίσθητος, ανταποκρίνεται δηλαδή στη χημειοθεραπεία. Ο δεύτερος τύπος είναι ο μη μικροκυτταρικός καρκίνος, στον οποίο περιλαμβάνεται το πλακώδες καρκίνωμα και το αδενοκαρκίνωμα ή το κυψελιδοκυτταρικό καρκίνωμα, τα οποία, αν βρίσκονται σε αρχικό στάδιο, μπορούν να χειρουργηθούν. Αυτός ο τύπος καρκίνου δεν είναι τόσο επιθετικός όσο ο μικροκυτταρικός, δεν παύει όμως να είναι ένας καρκίνος ο οποίος εξελίσσεται και κάνει μεταστάσεις. Εάν για κάποιους λόγους δεν μπορεί να χειρουργηθεί, η ανταπόκρισή του στις χημειοθεραπείες και στις ακτινοβολίες δεν είναι τόσο ικανοποιητική.

Αληθεύει. Στην Ελλάδα σκοτώνει περισσότερους από 4.000 ανθρώπους κάθε χρόνο. Παλαιότερα η συγκεκριμένη ασθένεια έπληττε κυρίως τους άνδρες, και μάλιστα αποτελούσε και αποτελεί την πιο συχνή αιτία θανάτου από καρκίνο στο ανδρικό φύλο. Σήμερα όμως η πάθηση παρουσιάζει σημαντική αύξηση και στις γυναίκες.

Το κάπνισμα τα τελευταία χρόνια έγινε συνήθεια σχεδόν σε όλες τις γυναίκες. Έτσι, η αύξηση των κρουσμάτων του καρκίνου του πνεύμονα στο γυναικείο φύλο είναι απόρροια της καπνιστικής ιδιότητας. Αν και ακόμα ως πρώτη αιτία θανάτου από καρκίνο στις γυναίκες παραμένει ο καρκίνος του μαστού, παρατηρούμε ότι τα τελευταία χρόνια ο καρκίνος στον πνεύμονα τείνει να ξεπεράσει ακόμα και του μαστού.

Ένας καρκίνος του πνεύμονα μπορεί να δώσει συμπτώματα, μπορεί όμως μερικές φορές να είναι και ασυμπτωματικός. Τα πιο συχνά συμπτώματα πάντως είναι πόνος στο θώρακα, επίμονος βήχας, δύσπνοια στην κόπωση, αιμόπτυση ή πτύελα με αίμα, απώλεια βάρους. Να σημειώσουμε ότι ένας καρκίνος στον πνεύμονα μπορεί να ξεκινήσει αφού έχει ήδη κάνει μεταστάσεις. Δηλαδή μπορεί να έχει γίνει μετάσταση στον εγκέφαλο, ο ασθενής να απευθυνθεί στο γιατρό παραπονούμενος για θόλωση διάνοιας ή δυσαρθρία, και όλα αυτά να ξεκινούν από μια μάζα που υπάρχει στον πνεύμονα.

Επειδή τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί πάρα πολύ οι επεμβατικές μέθοδοι, η διάγνωση γίνεται με πολύ προσιτό και εύκολο τρόπο. Ξεκινάμε με μια απλή ακτινογραφία του θώρακος, στην οποία συνήθως παρατηρούμε μια σκίαση. Στη συνέχεια κάνουμε αξονική τομογραφία, μέσω της οποίας η εικόνα της ακτινογραφίας φαίνεται με περισσότερες λεπτομέρειες. Η τρίτη κατά σειρά εξέταση είναι η βρογχοσκόπηση. Πρόκειται για μια εξέταση που αποτελεί το υπ’ αριθμόν ένα εργαλείο μας για τη διάγνωση της ασθένειας.

Πριν από την εξέταση κάνουμε στον ασθενή μια κατασταλτική ένεση και με τοπική αναισθησία περνάμε το βρογχοσκόπιο από το λάρυγγα, την τραχεία και μπαίνουμε στους πνεύμονες. Εφόσον υπάρχει ενδοβρογχικό εύρημα, το παίρνουμε με μια ειδική λαβίδα που περνάει μέσα από το βρογχοσκόπιο, το στέλνουμε στο παθολογοανατομικό εργαστήριο και από εκεί μας έρχεται η διάγνωση.

Υπάρχουν και τύποι καρκίνου στους οποίους αν και βλέπεις μια σκίαση, επειδή είναι πολύ περιφερειακοί, το βρογχοσκόπιο δεν μπορεί να φτάσει μέχρι εκεί, με αποτέλεσμα να μη βρίσκεις τίποτα ενδοβρογχικά.

Προχωράμε στη βιοψία υπό αξονικό τομογράφο. Τοποθετούμε τον ασθενή στον αξονικό, εντοπίζουμε τη βλάβη, του κάνουμε τοπική αναισθησία και εξωτερικά με μια ειδική βελόνη και με οδηγό τον αξονικό τομογράφο παίρνουμε δείγμα από τη βλάβη. Μια άλλη περίπτωση είναι, κατά την κλινική εξέταση, να εντοπίσουμε κάποιο διογκωμένο λεμφαδένα, να κάνουμε βιοψία σ’ αυτόν και από κει να έχουμε τη διάγνωση. Ο καρκίνος του πνεύμονα μπορεί, δηλαδή, να έχει δώσει ήδη μετάσταση στους λεμφαδένες, οπότε να μη χρειαστεί να κάνουμε όλα τα παραπάνω. Και βέβαια σε ασθενείς που δεν έχουμε τη δυνατότητα για διάφορους λόγους -είτε υποφέρουν από αναπνευστική ανεπάρκεια είτε δεν θέλουν να βρογχοσκοπηθούν- να κάνουμε βρογχοσκόπηση, τους υποβάλουμε σε έλεγχο των πτυέλων, την αποκαλούμενη «κυτταρολογική πτυέλων», και παίρνουμε τη διάγνωση από κει.

Προχωράμε στη σταδιοποίηση του καρκίνου. Ψάχνουμε, δηλαδή, να βρούμε σε ποιο στάδιο βρίσκεται, εάν είναι εντοπισμένος, περιορισμένος ή εκτεταμένος. Ερευνούμε εάν έχει κάνει μετάσταση στους λεμφαδένες και κάνουμε και σπινθηρογράφημα οστών γιατί ο καρκίνος του πνεύμονα δίνει μεταστάσεις στα οστά και στον εγκέφαλο. ’ρα οι εξετάσεις που γίνονται είναι αξονική θώρακος, εγκεφάλου, άνω κοιλίας για τους άνδρες, άνω - κάτω κοιλίας για τις γυναίκες και σπινθηρογράφημα οστών. Όταν τις συγκεντρώσουμε όλες αποφασίζουμε την πορεία που θα ακολουθήσουμε.

Αν ο καρκίνος είναι περιορισμένος και δεν έχει κάνει μετάσταση, και αφού ελέγξουμε πρώτα την αναπνευστική λειτουργία του ασθενούς με σπιρομέτρηση, μπορεί να τον στείλουμε στο χειρουργείο. Σε αυτή την περίπτωση μπορούμε να μιλήσουμε ακόμα και για ίαση. Σε κάποιον δηλαδή που χειρουργήθηκε, η εγχείρηση πήγε καλά, αφαιρέθηκε είτε λοβός, είτε τμήμα, είτε πνεύμονας και περάσει μία πενταετία και δεν έχει μεταστάσεις μιλάμε για ίαση. Σε διαφορετική περίπτωση, ο ασθενής υποβάλλεται σε χημειοθεραπείες ή ακτινοβολίες ή και σε συνδυασμό των δύο. Υπάρχει βέβαια και μια άλλη περίπτωση, ο ασθενής για διάφορους λόγους (κακή νεφρική λειτουργία, άσχημη κλινική εικόνα) να μην επιδέχεται χημειοθεραπείες ή ακτινοβολίες, οπότε πλέον πάμε σε ανακουφιστική θεραπεία, δίνοντας κάποια φάρμακα, με στόχο την καλύτερη ποιότητα ζωής.

Και σαφώς συνδέεται. Το κάπνισμα είναι το σημαντικότερο αναστρέψιμο αίτιο θανάτου παγκοσμίως και τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) δείχνουν ότι οι παθήσεις που σχετίζονται με το κάπνισμα προκαλούν περισσότερους θανάτους κάθε χρόνο απ’ ό,τι το αλκοόλ, η κοκαΐνη, η ηρωίνη, οι αυτοκτονίες, οι δολοφονίες, τα τροχαία ατυχήματα, οι πυρκαγιές και το AIDS συνολικά. Κάθε 10 δευτερόλεπτα ένα άτομο πεθαίνει εξαιτίας της κατανάλωσης καπνού. Το κάπνισμα ευθύνεται για το 80-90% των χρόνιων αναπνευστικών νοσημάτων, 23-40% των εμφραγμάτων του μυοκαρδίου και είναι ο κύριος αιτιολογικός παράγοντας ανάπτυξης καρκίνου του πνεύμονα. Συγκεκριμένα το 80-85% των ασθενών με καρκίνο του πνεύμονα είναι καπνιστές και οι καπνιστές έχουν 20 φορές περισσότερες πιθανότητες ανάπτυξης καρκίνου πνεύμονα απ’ ό,τι οι μη καπνιστές.

Η ανάπτυξη καρκίνου του πνεύμονα οφείλεται σε πολλαπλά αίτια. Το κυριότερο και συχνότερο είναι η καπνιστική συνήθεια. Το 78% των καρκίνων που προκαλεί το κάπνισμα αφορούν τον καρκίνο του πνεύμονα. Όμως εμπλέκονται και περιβαλλοντικοί παράγοντες (μόλυνση του περιβάλλοντος, η ακτινοβολία του ήλιου), επαγγελματική έκθεση σε καρκινογόνες ουσίες, η κληρονομικότητα κ.ά.

Επιδημιολογικές μελέτες έχουν δείξει ότι ενήλικες που συζούν με καπνιστές έχουν 15% περισσότερες πιθανότητες να νοσήσουν από ασθένειες που σχετίζονται με το κάπνισμα και να καταλήξουν από αυτές, σε σύγκριση με ενήλικες που κατοικούν σε σπίτι όπου δεν υπάρχουν καπνιστές. Όσον αφορά τον καρκίνο του πνεύμονα αυξάνεται ο κίνδυνος ανάπτυξής του κατά 20-30%.

Δεν υπάρχει απόδειξη ότι το κάπνισμα με οποιαδήποτε μορφή, π.χ. ελαφριών τσιγάρων ή χρήση φίλτρου ή το κάπνισμα πίπας, μειώνει τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του πνεύμονα. Εκείνο όμως που γνωρίζουμε είναι ότι όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των τσιγάρων που καταναλώνονται ημερησίως και η χρονική διάρκεια του καπνίσματος, τόσο περισσότερο αυξάνονται οι πιθανότητες ανάπτυξης καρκίνου του πνεύμονα, ανεξάρτητα από το είδος του τσιγάρου.

Τα οφέλη είναι πολλαπλά. Καταρχήν βελτιώνεται η αποτελεσματικότητα της χημειοθεραπείας, επειδή ο καπνός παρεμβαίνει στο μηχανισμό δράσης των κυτταροστατικών φαρμάκων. Από την άλλη, ο ασθενής που εξακολουθεί να καπνίζει εμφανίζει συχνότερα λοιμώξεις αναπνευστικού απ’ ό,τι ο μη καπνιστής και έτσι δυσχεραίνεται η σωστή και προγραμματισμένη θεραπεία του.

Η διακοπή του καπνίσματος βελτιώνει την ποιότητα ζωής των ασθενών, δηλαδή μειώνει το βήχα, την απόχρεμψη (παραγωγή πτυέλων). Βοηθάει στη γρήγορη επούλωση της μετεγχειρητικής τομής, καθώς και στη μείωση των ενδεχόμενων πνευμονικών μετεγχειρητικών επιπλοκών έπειτα από πνευμονεκτομή.

Για να καταλάβετε την έκταση της βλάβης που προκαλεί ο καπνός, εάν κάποιος διακόψει το κάπνισμα, ο πνεύμονας θα επανέλθει στη φυσιολογική του κατάσταση εάν δεν έχουν επέλθει μόνιμες βλάβες 11 με 13 χρόνια μετά τη διακοπή του καπνίσματος.

Δυστυχώς πλέον συναντάμε καρκίνους και σε μικρές ηλικίες. Τελευταία διέγνωσα καρκίνο πνεύμονα σε κοπέλα 17 χρονών. Παλαιότερα τον συναντούσαμε σε μεγαλύτερες ηλικίες. Η δεκαετία πάντως που «προτιμά» είναι αυτή από τα 50 μέχρι τα 60 χρόνια.

Καπνιστές και μη κάθε χρόνο πρέπει να κάνουν οπωσδήποτε μια ακτινογραφία θώρακος. Από κει και μετά θα πρέπει να αξιολογούν οποιοδήποτε σύμπτωμα, έστω και αν δεν είναι ενοχλητικό, και να επισκέπτονται το γιατρό τους. Ακόμα και μια απλή βραχνάδα, η οποία όμως επιμένει, θα πρέπει να τους ανησυχήσει και να απευθυνθούν στο γιατρό τους. Και βεβαίως οι καπνιστές να κόψουν το κάπνισμα.

Βεβαίως. Δυστυχώς έρχονται σε μας ασθενείς με τη συγκεκριμένη ασθένεια όταν έχει ήδη κάνει μεταστάσεις σε κατάσταση πλέον μη αναστρέψιμη, είτε γιατί δεν έδωσαν σημασία στα συμπτώματα που είχαν, είτε γιατί οι ίδιοι ή οι συγγενείς τους δεν άκουσαν τη συμβουλή του γιατρού όταν αυτός είδε κάτι ανησυχητικό στην ακτινογραφία και τους συμβούλευσε να κάνουν αξονική ή να επισκεφτούν πνευμονολόγο. Ο ασθενής όμως τη συγκεκριμένη εκείνη εποχή αισθανόταν καλά και το αμέλησε, με αποτέλεσμα τις δυσάρεστες εξελίξεις που αναφέραμε πιο πάνω.