Γιατί αυτοκτονούν οι Ευρωπαίοι;

Η βαριά σκιά που έχει αφήσει πάνω από την Ευρώπη και την Αμερική η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει από το 2008, με τρόπο δραστικό και συχνά μοιραίο, τις ζωές χιλιάδων ανθρώπων. Το πιο δυσάρεστο επακόλουθο και αναμφίβολα το πιο «σκοτεινό» είναι η αύξηση των αυτοκτονιών που φαίνεται ότι είναι σημαντική και σαφής σε σχεδόν όλα τα ευρωπαϊκά κράτη. Ανεξάρτητα όμως από τα ποσοστά ανεργίας η σκληρή απόφαση να βάλει κανείς τέλος στη ζωή του σχετίζεται κυρίως με τις δύσκολες εργασιακές συνθήκες που μεταβάλλονται από τη μια μέρα στην άλλη αλλά και από το κακό εργασιακό κλίμα που ίσως οδηγεί στην απόλυση τον εργαζόμενο.

Η μεγάλη μελέτη που ολοκληρώθηκε από τη διεθνή ομάδα επιστημόνων και δημοσιεύτηκε στην έγκριτη Βρετανική Επιθεώρηση Ψυχιατρικής έρχεται να δώσει οριστικές απαντήσεις για το εάν τελικά η ανεργία είναι η βασική αιτία που ευθύνεται για τον αυξανόμενο αριθμό των αυτοκτονιών και αν οι μεταβολές στους δείκτες ανεργίας σημαδεύουν καθοριστικά το ψυχισμό των ανθρώπων οδηγώντας τους στην επιλογή του να βάλουν «τίτλους τέλους» στη ζωή τους.

Η επιστημονική κοινότητα αν και γνωρίζει ότι οι οικονομικές κρίσεις αυξάνουν τις αυτοκτονίες, η νέα έρευνα στην οποία επικεφαλής είναι ο αναπληρωτής καθηγητής Ψυχιατρικής στο ΑΠΘ, Κωνσταντίνος Φουντουλάκης και στην οποία συμμετέχουν 49 ερευνητές από 29 χώρες έρχεται να αποδείξει τελικά, πως οι «σφικτές» οικονομικές πολιτικές είναι αυτές που καταρρακώνουν το εργατικό δυναμικό και το οδηγούν στο απονενοημένο διάβημα.

Ένα παράδοξο γεγονός που έχει καταγραφεί και πυροδότησε τη σχετική έρευνα ήταν πως στις ΗΠΑ παρατηρήθηκε πρώτα αύξηση των αυτοκτονιών και μετά ακολούθησε η αύξηση των ποσοστών ανεργίας, αποδεικνύοντας έτσι πως για κάθε πρόβλημα το οποίο σχετίζεται με το ψυχισμό των ανθρώπων δεν ακολουθείται πάντα το αναμενόμενο αίτιο- αποτέλεσμα.

Σύμφωνα με τους ερευνητές η χρονική αλληλουχία και η συσχέτιση των γεγονότων (οι αυτοκτονίες αυξάνονται πρώτα, η οικονομική ύφεση ακολουθεί) τους οδήγησαν στο συμπέρασμα πως οι εργαζόμενοι ψυχανεμίζονται μήνες πριν ή ακόμη ενημερώνονται ότι πρόκειται να χάσουν τη δουλειά τους. Στρεσάρονται υπερβολικά από την επαπειλούμενη απόλυση και αυτός είναι ένας κύριος λόγος για να οδηγηθούν στην αυτοκτονία , σύμφωνα με τους ερευνητές, οι οποίοι σημειώνουν πως ο φόβος της ανεργίας είναι πολύ διαφορετικός και συχνά πιο καταλυτικός για τις ζωές μας από ότι η ίδια η ανεργία.

 Επιπλέον, από τη στιγμή που η αύξηση του αριθμού των αυτοκτονιών συμβαίνει ακόμη και σε ευημερούσες χώρες με χαμηλά ποσοστά ανεργίας, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας και της Νορβηγίας, μια εναλλακτική πιθανή εξήγηση είναι ότι οι αλλαγές στο κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον και ειδικότερα στις εργασιακές συνθήκες π.χ. ευέλικτη εργασία, πιο αυστηροί εργασιακοί κανόνες, οι οποίες εφαρμόστηκαν σε κάθε χώρα ανεξάρτητα από την μακρο-οικονομική της κατάσταση, έχουν δυσανάλογα επιβαρύνει τους ευάλωτους πληθυσμούς όπως είναι οι ψυχικά ασθενείς.

Οι ερευνητές σημειώνουν στην πολυσέλιδη έρευνά τους ότι αν αυτό ισχύει, τότε η ευημερία και η ανάπτυξη γενικότερα, δεν θα φέρουν καμία μείωση του αριθμού των αυτοκτονιών, εκτός και αν συνοδεύονται από στοχευμένες παρεμβάσεις για την υποστήριξη αυτών των ευάλωτων ομάδων οι οποίες πιέζονται δυσανάλογα πολύ από την ύφεση. Και τελικά η αύξηση του αριθμού των αυτοκτονιών είναι πολύ πιθανό να είναι μια συνέπεια αυτής της δυσανάλογης επιβάρυνσης, αφού οι οικονομικά ασθενέστεροι με ψυχιατρικό νόσημα φαίνεται ότι επηρεάζονται πολύ περισσότερο από όλους τους άλλους ανθρώπους.

Τα στοιχεία που αναφέρονται στους πίνακες που ακολουθούν και συντάχτηκαν από την επιστημονική ομάδα καταδεικνύουν πως πράγματι η ανεργία δεν αύξησε τις αυτοκτονίες. Τις αυξάνουν όμως σε όλη την Ευρώπη τα μέτρα λιτότητας και οι σκληρές εργασιακές συνθήκες ή οι απειλές για τα σκληρά οικονομικά χρόνια που πιθανώς ακολουθήσουν.

 Ελλάδα

• Το έτος 2000 σημειώθηκαν 382 αυτοκτονίες .
• Το 2001, 334, το 2002, 323, το 2003, 375 ενώ το 2004 - χρονιά των Ολυμπιακών Αγώνων- καταγράφηκαν 353.
• Το 2005 και ενώ η Ελλάδα έτρεχε με ρυθμό ανάπτυξης 3,7% και η ανεργία κυμαινόταν μόλις στο 9,85% οι αυτοκτονίες έφθασαν τις 400. Το 2006 ενώ η ανεργία έπεσε στο 8,9% και ο ρυθμός ανάπτυξης αυξήθηκε στο 4,2% οι αυτοκτονίες έφθασαν τις 402.
• Χαρακτηριστική είναι και η τάση του 2008 όπου η ανεργία είναι μόλις 7,65% και παρ? όλα αυτά σημειώθηκαν 373 αυτοκτονίες. Ο 2009 – πρώτη χρονιά της ύφεσης- η ανεργία ανεβαίνει στο 9,5% και οι αυτοκτονίες φθάνουν τις 391.
• Το 2010 τις 377 ενώ το 2011 με ανεργία στο 17,5% οι αυτόχειρες έφθασαν τους 477 και το 2012 τους 508.
  

Χαρακτηριστικό είναι και το παράδειγμα της Νορβηγίας- μιας από τις πλέον πλούσιες χώρες της Ευρώπης και η οποία έχει το μισό πληθυσμό από την Ελλάδα.

• Το 2000 σημειώθηκαν 541 αυτοκτονίες, το 2007, 485- αριθμός διπλάσιος από αυτόν που σημειώθηκε στην Ελλάδα- ενώ σημειώνεται πως η ανεργία εκεί δεν ξεπερνούσε το 2,5%.
• Το 2008, 505
• Το 2009, 573
• Το 2010, 548 ενώ το 2011 άγγιξαν το ψηλότερο ποσοστό και έφθασαν τις 598.
  

Στην Ελβετία πάλι, μια χώρα που όλα δείχνουν να λειτουργούν με ακρίβεια ρολογιού και με 8 εκατομμύρια κατοίκους, το 2000 έγιναν 1290 αυτοκτονίες. Το 2011, 600 και μάλιστα τη στιγμή που δεν υπήρξε ούτε μια χρονιά ύφεσης.

Ιδιαίτερα αποκαλυπτικό είναι και το παράδειγμα της Γερμανίας των 82 εκατομμυρίων κατοίκων και με ανεργία που δεν ξεπέρασε το 8,3%.

Το 2000 αυτοκτόνησαν 11.000 άνθρωποι, αριθμός τετραπλάσιος από την Ελλάδα.

Το 2007, 9.402. Το 2011 έφθασε ο αριθμός των αυτοκτονιών έφθασε τους 10.144 με ανεργία 5,7% και με ρυθμό ανάπτυξης πάνω από 3%.

 Κωνσταντίνος Φουντουλάκης, αναπληρωτής καθηγητής Ψυχιατρικής ΑΠΘ

«Φαίνεται να είναι σημαντικός ο ρόλος της οικονομικής κρίσης αλλά είναι πολύ πιθανό να μην μπορούν να αποδοθούν οι αυτοκτονίες αποκλειστικά και μόνο στην αύξηση της ανεργίας. Η αλλαγή του κοινωνικού και οικονομικού μοντέλου που θέλει τους εργαζόμενους να είναι εγκλωβισμένοι σε δουλειές ιδιαίτερα σκληρές και απαιτητικές, με ωράρια αδιευκρίνιστα καθώς και η εργασιακή ανασφάλεια, είναι οι κύριοι ένοχοι που περιθωριοποιούν τις ευάλωτες ομάδες. Ευάλωτες ομάδες θα πρέπει να θεωρούνται οι μονογονεϊκές οικογένειες, τα άτομα με χαμηλή μόρφωση καθώς και οι ψυχικά ασθενεί στους οποίους πυροδοτείται η αυτοκτονικότητα. Πιο συχνά θύματα είναι οι άνδρες ηλικίας από 40-55 ετών, οι οποίοι αδυνατούν να ανταποκριθούν στις αυξανόμενες πιέσεις που ασκούν τα κοινωνικά και οικογενειακά στάτους αλλά και οι εργασιακές μεταβολές».

Βάσω Καλυβιώτη