Εμπλουτισμός τροφίμων: Ανάγκη ή υπερβολή;

Της Δήμητρας Σκλαβενίτη, διαιτολόγου

Ο εμπλουτισμός τροφίμων ξεκίνησε πριν από περίπου έναν αιώνα, με την προσθήκη ιωδίου στο αλάτι, όταν βρέθηκε ότι το ιώδιο είναι ένας καλός σύμμαχος για την πρόληψη εμφάνισης βρογχοκήλης. Στη συνέχεια, προστέθηκε βιταμίνη D στο γάλα, για να αποφευχθεί η ραχίτιδα στα παιδιά και με την πάροδο του χρόνου όλο και περισσότερα τρόφιμα άρχισαν να εμπλουτίζονται, με σκοπό να μειωθεί η εμφάνιση ορισμένων ασθενειών. Έτσι σήμερα μπορούμε να βρούμε μια πληθώρα εμπλουτισμένων τροφίμων, όπως σιτηρά εμπλουτισμένα με θειαμίνη, νιασίνη, ριβοφλαβίνη, φυλλικό οξύ και σίδηρο, γάλα εμπλουτισμένο με βιταμίνη A και D, αλάτι εμπλουτισμένο με ιώδιο, χυμό πορτοκάλι εμπλουτισμένο με ασβέστιο ακόμη και καραμέλες εμπλουτισμένες με βιταμίνη Α. Όμως ο εμπλουτισμός των τροφίμων είναι κάτι αναγκαίο και επωφελές για την υγεία μας ή μήπως μια υπερβολή;

Είναι δεδομένο, ότι ο καλύτερος τρόπος για να καλύψουμε τις ανάγκες μας σε μακροθρεπτικά συστατικά, δηλαδή σε πρωτεΐνες, υδατάνθρακες και λίπος, αλλά και σε μικροθρεπτικά συστατικά, δηλαδή σε βιταμίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία, είναι μια ισορροπημένη διατροφή με πολύ μεγάλη ποικιλία τροφίμων. Τι γίνεται όμως όταν κάποια άτομα έχουν αποκλείσει από την διατροφή τους ορισμένα τρόφιμα; Όταν για παράδειγμα δεν καταναλώνουν γαλακτοκομικά προϊόντα ή έχουν αποκλείσει από την ζωή τους τα λαχανικά ή είναι αυστηρά χορτοφάγοι; Ή όταν κάποιοι άνθρωποι έχουν αυξημένες ανάγκες σε ορισμένα θρεπτικά συστατικά, λόγω της μη ομαλής απορρόφησής τους, λόγω αυξημένων αναγκών, αυξημένων απωλειών ή άλλων «ανωμαλιών»; Για αυτούς τους ανθρώπους, η κατανάλωση συμπληρωμάτων διατροφής ή/και εμπλουτισμένων τροφίμων είναι απαραίτητη, ώστε να καλύπτουν τις ανάγκες τους σε ορισμένα θρεπτικά συστατικά. Έτσι, η χρήση εμπλουτισμένων τροφίμων, αλλά και συμπληρωμάτων, είναι καθαρά ατομική υπόθεση.

Κάποιος μπορεί να σκεφτεί όμως ότι αφού τα διάφορα μικροθρεπτικά συστατικά μας κάνουν καλό, τότε τι πειράζει να καταναλώνουμε όλοι εμπλουτισμένα τρόφιμα; Αφού ακόμη και αν πάρουμε μεγαλύτερες ποσότητες των συστατικών αυτών δεν θα έχουμε κάποιο πρόβλημα, ίσα ίσα που μεγαλύτερη ποσότητα μικροθρεπτικών συστατικών σημαίνει περισσότερη υγεία. Μπορεί η μεγαλύτερη ποσότητα να εξασφαλίζει την επάρκεια, το αν αυτό όμως μεταφράζεται σε περισσότερη υγεία, δεν είναι απόλυτο! Πρέπει να ληφθούν υπ? όψιν θέματα όπως το γεγονός ότι η υπερπρόσληψη ενός συστατικού μπορεί να επηρεάσει δυσμενώς την απορρόφηση ενός άλλου εξίσου σημαντικού θρεπτικού συστατικού.

Γενικά, ο ανθρώπινος οργανισμός έχει μοναδικές αυτο-ρυθμιστικές ικανότητες και μπορεί να αποβάλλει ό,τι συστατικό δεν χρειάζεται – αλλά και έτσι, μπορεί να επιβαρυνθούν κάποια λειτουργικά όργανα ή ακόμη να μην αποφύγουμε την τοξικότητα. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε σε αυτό το σημείο ότι στον εμπλουτισμό των τροφίμων οι πρακτικές που ακολουθούνται από σοβαρές εταιρείες σέβονται και απέχουν πολύ από τα ανώτερα όρια ασφαλείας. Μπορούμε και οι ίδιοι όμως να ελέγξουμε την συνιστώμενη ημερήσια δόση κάθε συστατικού να μην είναι πολύ υψηλή.

Βλέπουμε λοιπόν, ότι ο εμπλουτισμός τροφίμων ξεκίνησε ως ένα εργαλείο αποφυγής ορισμένων ασθενειών, αρχίζει όμως και γίνεται μια υπερβολή, αφού όλο και περισσότερα τρόφιμα εμπλουτίζονται με συστατικά που εύκολα μπορούμε να βρούμε σε φυσικά προϊόντα. Γιατί να καταναλώσουμε ένα τρόφιμο εμπλουτισμένο σε βιταμίνη C, ενώ μπορούμε εύκολα να πάρουμε βιταμίνη C καταναλώνοντας ένα ακτινίδιο;

Μιλάμε λοιπόν για μια υπερβολή, που χρησιμοποιείται από κάποιες εταιρείες και για λόγους marketing. Εκμεταλλευόμενες την ανησυχία του κόσμου για μια σωστή διατροφή που θα καλύπτει όλες τις ανάγκες τους σε μικροθρεπτικά συστατικά, εμπλουτίζουν τα προϊόντα τους κάνοντας τα έτσι πιο ελκυστικά στους καταναλωτές. Ορισμένες «εταιρείες» μάλιστα, προβαίνουν σε εμπλουτισμό με δική τους πρωτοβουλία και χωρίς να ακολουθούν κάποιες σχετικές οδηγίες, κάτι που μπορεί να έχει αρνητικό αντίκτυπο στην υγεία του καταναλωτή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι κάποιες μπάρες αντικατάστασης γευμάτων που περιέχουν πάνω από το 100% της συνιστώμενης ημερήσιας πρόσληψης σε βιταμίνη Α ή κάποιες καραμέλες που απευθύνονται σε παιδιά και περιέχουν 380% της συνιστώμενης ημερήσιας πρόσληψης σε βιταμίνη Α για παιδιά 4-8 ετών.

Πώς όμως μπορούμε να προστατευτούμε από την υπερβολική πρόσληψη θρεπτικών συστατικών που μπορούν να οδηγήσουν σε τοξικότητα, αλλά ταυτόχρονα να καλύπτουμε και τις ανάγκες μας σε όλα τα θρεπτικά συστατικά; Να καταναλώνουμε εμπλουτισμένα τρόφιμα ή όχι; Πού βρίσκεται η ισορροπία;

Το καλό είναι ότι στην Ελλάδα σε σχέση με άλλες χώρες όπως στην Αμερική για παράδειγμα, δεν είναι εκτενής η χρήση εμπλουτισμένων τροφίμων και προς το παρόν τα συστατικά που εμπλουτίζονται είναι τις περισσότερες φορές ωφέλιμα. Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, ο πιο ασφαλής και σωστός τρόπος για να καλύπτουμε τις ανάγκες μας σε θρεπτικά συστατικά, είναι να ακολουθούμε μια ισορροπημένη διατροφή (π.χ. Μεσογειακή Διατροφή) και να καταναλώνουμε μεγάλη ποικιλία φυσικών και ακατέργαστων προϊόντων. Ωστόσο, αν αυτό δεν είναι εφικτό θα ήταν καλό να συμβουλευτούμε κάποιον ειδικό σε θέματα διατροφής, ο οποίος μέσω διατροφικών και υπολογιστικών εργαλείων θα μπορέσει να αξιολογήσει την πρόσληψή μας σε κάθε μικροθρεπτικό συστατικό. Επίσης, το πιο πιθανό είναι να χρειάζεστε εμπλουτισμένα τρόφιμα αν ακολουθείτε μία συγκεκριμένη διατροφή ή τρόπο ζωής όπως η φυτοφαγική διατροφή που προαναφέρθηκε. Γενικά, όμως καλό είναι να γνωρίζουμε ότι:

• ’τομα που δεν καταναλώνουν γαλακτοκομικά προϊόντα καλό είναι να προτιμούν τρόφιμα εμπλουτισμένα με ασβέστιο και βιταμίνη D.
• ’τομα που ακολουθούν αυστηρά φυτοφαγική δίαιτα καλό θα είναι να προτιμήσουν προϊόντα εμπλουτισμένα με Βιταμίνη B12, ασβέστιο, βιταμίνη D αλλά και να προσέξουν συστατικά όπως ο σίδηρος που απορροφάται σε λιγότερο ποσοστό από τρόφιμα φυτικής προέλευσης.
• Ένας πολύ καλός οδηγός είναι οι ετικέτες τροφίμων! Διαβάζοντας τις ετικέτες μπορούμε να αποφεύγουμε τρόφιμα που περιέχουν μεγάλες ποσότητες, που μπορεί ακόμη και να ξεπερνούν το 100% την συνιστώμενης ημερήσιας πρόσληψης, κάποιου θρεπτικού συστατικού.
• Να αποφεύγουμε όσο γίνεται τα σκευάσματα αντικατάστασης γευμάτων.
• Είναι σημαντικό να διερευνούμε το επιστημονικό υπόβαθρο άρθρων και πηγών που υποστηρίζουν τη χρήση κάποιων ειδικών προϊόντων διατροφής και όπου είναι δυνατόν ζητάμε τη γνώμη των ειδικών.