Εμμηνόπαυση

Ορόσημο για τη ζωή των γυναικών αποτελεί η πενταετία 45 με 50, λόγω των ορμονικών αλλαγών που συντελούνται στον οργανισμό τους, οι οποίες επιφέρουν αναστάτωση και οδηγούν τελικά στην οριστική διακοπή της εμμήνου ρύσης.

Επώδυνα συμπτώματα, αλλά και έντονα ψυχολογικά προβλήματα, χαρακτηρίζουν τα δύσκολα αυτά χρόνια της κλιμακτηρίου (περιεμμηνόπαυσης) και της εμμηνόπαυσης, με αποτέλεσμα οι περισσότερες γυναίκες να πανικοβάλλονται, να θυμώνουν, να αγχώνονται, να απογοητεύονται και κάποιες από αυτές να οδηγούνται ακόμα και στην κατάθλιψη.

Η ορμονική θεραπεία αποτελεί τη λύση για κάποια από τα συμπτώματα κλιμακτηρίου και εμμηνόπαυσης που ταλαιπωρούν τις γυναίκες, οι γιατροί όμως εμφανίζονται πλέον επιφυλακτικοί για τη μακρά χορήγησή της, αφού μελέτες έχουν δείξει ότι συνδέεται με μικρή αύξηση της συχνότητας του καρκίνου του μαστού.

Καρδιαγγειακά νοσήματα, καρκίνος και οστεοπόρωση είναι τα σημαντικότερα προβλήματα που παρουσιάζονται στις γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση. Η σωστή ιατρική πρόληψη, η έγκαιρη διάγνωση, η κατάλληλη ενημέρωση, η συνεργασία με τους ειδικούς και η υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής (σωματική άσκηση, σωστή διατροφή, μείωση του στρες κ.ά.) αποτελούν τις ασπίδες προστασίας για την υγεία τους.

Κανένας λόγος ανησυχίας – η ζωή είναι ωραία και μετά την εμμηνόπαυση, υποστηρίζουν οι ειδικοί, αρκεί οι γυναίκες να το πιστέψουν.

Για την κλιμακτήριο (περιεμμηνόπαυση), την εμμηνόπαυση, τα προβλήματα, την πρόληψή τους, την αντιμετώπισή τους, τη φαρμακευτική αλλά και ψυχολογική υποστήριξη των γυναικών, μας μιλά ο μαιευτήρας-χειρουργός-γυναικολόγος, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών Γιάννης Σταθόπουλος.

Τι σημαίνουν οι όροι «εμμηνόπαυση» και «κλιμακτήριος»;

Όταν λέμε ότι μια γυναίκα «μπήκε στην εμμηνόπαυση», εννοούμε ότι δεν έχει εμμηνορρυσία (περίοδο) για 12 συνεχείς μήνες. Το χρονικό διάστημα που προηγείται της εμμηνόπαυσης και το οποίο χαρακτηρίζεται από διάφορα πρώιμα συμπτώματα, ονομάζεται κλιμακτήριος ή περιεμμηνόπαυση. Και οι δύο αυτές φάσεις στη ζωή της γυναίκας αφορούν την προοδευτική μείωση των οιστρογόνων στην κυκλοφορία του αίματός της. Όταν γεννιέται το θήλυ νεογνό, υπάρχουν στις ωοθήκες του 1-2 εκατομμύρια ωοθυλάκια που περιέχουν ωάρια. Με την πάροδο του χρόνου ο αριθμός τους μειώνεται. Όταν εξαντληθεί το απόθεμα των ωοθυλακίων, οι ωοθήκες σταματούν να παράγουν οιστρογόνα και προγεστερόνη, ορμόνες οι οποίες ρυθμίζουν την έμμηνο ρύση.

Η εμμηνόπαυση στις δυτικές κοινωνίες έχει ως μέσο όρο την ηλικία των 51 χρόνων, ενώ π.χ. στην Αφρική, στις χώρες του Τρίτου Κόσμου, τοποθετείται πολύ νωρίτερα. Την ηλικία όμως που ξεκινάει η κλιμακτηριακή περίοδος δεν μπορούμε να την ορίσουμε ακριβώς. Εκείνο που μπορούμε να πούμε είναι ότι γύρω στα 45 και λίγο μετά θα αρχίσουν να εμφανίζονται τα πρώτα συμπτώματα, μέχρι την οριστική διακοπή της εμμήνου ρύσης. Να σημειώσουμε εδώ ότι στις καπνίστριες η έμμηνος ρύση μπορεί να σταματήσει 1-2 χρόνια νωρίτερα.

Βεβαίως, και τότε μιλάμε για την πρόωρη εμμηνόπαυση, εκείνη που συμβαίνει πριν από τα 40. Δυστυχώς συναντάμε γυναίκες που από τα 35 τους εμφανίζουν τα συμπτώματα της περιεμμηνόπαυσης και οι οποίες οδηγούνται σε διακοπή της περιόδου πολύ νωρίτερα από τα 51 τους χρόνια. Πρόκειται για την «πρόωρη εμμηνόπαυση», η οποία συμβαίνει λόγω έκπτωσης της ωοθηκικής λειτουργίας ή μπορεί να είναι αποτέλεσμα χημειοθεραπείας ή ακτινοθεραπείας. Τέλος, υπάρχει βεβαίως και η χειρουργική εμμηνόπαυση, όταν για κάποιο λόγο χειρουργούμε και αφαιρούμε τις ωοθήκες. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις τίθεται το θέμα της γονιμότητας της γυναίκας, εάν δεν έχει προλάβει να αποκτήσει παιδιά. Γι’ αυτό η έγκαιρη διάγνωση του προβλήματος είναι σωτήρια. Μόνο τότε μπορούμε να προλάβουμε να πάρουμε ωάρια, να τα καταψύξουμε –όπως έχουμε τη δυνατότητα να κάνουμε σήμερα– και η γυναίκα να προχωρήσει σε εγκυμοσύνη σε μια επόμενη φάση της ζωής της.

Γνωρίζουμε ότι οι γυναίκες που μπαίνουν στην περιεμμηνόπαυση υποφέρουν από διάφορα συμπτώματα. Ποια είναι αυτά;

Από τη μείωση των οιστρογόνων, εκτός από το αναπαραγωγικό σύστημα της γυναίκας, επηρεάζονται πολλά άλλα όργανα, όπως το ήπαρ, το πεπτικό σύστημα, η ουροποιητική οδός, τα αιμοφόρα αγγεία, τα οστά, το δέρμα, το κεντρικό νευρικό σύστημα. Αυτό συμβαίνει γιατί τα οιστρογόνα διεγείρουν την παραγωγή πρωτεϊνών, οι οποίες βοηθούν στη διατήρηση της λειτουργικότητας ιστών και οργάνων. Έτσι, όταν αυτά αρχίζουν και ελαττώνονται, εμφανίζονται τα συμπτώματα της κλιμακτηρίου, τα οποία ποικίλλουν από γυναίκα σε γυναίκα και είναι: ακανόνιστη εμμηνορρυσία, ευερεθιστότητα, εξάψεις, εφιδρώσεις, ξηρότητα του κόλπου, αίσθημα παλμών, ξηρότητα δέρματος, αϋπνία και διαταραχές στον ύπνο, λέπτυνση των τριχών, μεταβολές στη διάθεση, μειωμένη διάθεση για σεξουαλική δραστηριότητα και προβλήματα μνήμης και συγκέντρωσης.

Ουσιαστικά δεν εξαφανίζονται ποτέ. Η γυναίκα μαθαίνει να ζει στο καινούργιο της ορμονικό περιβάλλον και κάποια από αυτά τα συμπτώματα αρχίζουν και ατονούν. Είναι όμως λιγότερο επώδυνα απ’ όσο ήταν στη διάρκεια της κλιμακτηρίου. Κάποια από αυτά εγκαθίστανται και μετά την εμμηνόπαυση, όπως είναι η ξηρότητα του κόλπου, η λέπτυνση των τριχών, η ακράτεια των ούρων, το αίσθημα των παλμών, η μειωμένη σεξουαλική διάθεση, η αϋπνία. Το μόνο σύμπτωμα που σταματά οριστικά είναι η εμμηνορρυσία και οι διαταραχές της.

Σ’ ένα μικρό ποσοστό γυναικών η υποχώρηση των οιστρογόνων γίνεται προοδευτικά και με χαμηλή καμπύλη πτώσης, με αποτέλεσμα να μη νιώσουν τα δυσάρεστα αυτά συμπτώματα και να καταλήξουν στην εμμηνόπαυση πολύ πιο ομαλά και ανώδυνα από άλλες γυναίκες. Υπάρχει όμως και ένα ποσοστό 15% στο οποίο τα συμπτώματα είναι πολύ έντονα.

Καταρχάς –και ίσως αυτό είναι το σημαντικότερο απ’ όλα– η γυναίκα πρέπει να ενημερωθεί γι’ αυτή τη μεταβατική περίοδο της ζωής της και να μάθει τι ακριβώς σημαίνει περιεμμηνόπαυση και τι εμμηνόπαυση. Στη συνέχεια, εάν τα συμπτώματα είναι θορυβώδη και η γυναίκα δεν μπορεί να τα αντέξει, προχωράμε σε φαρμακευτική αντιμετώπιση με θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης. Δηλαδή χορηγούμε ορμόνες ανάλογες με εκείνες που παράγει ο οργανισμός πριν από την εμμηνόπαυση, και αν χρειαστεί χορηγούμε και κάποιο αγχολυτικό. Επίσης συνιστούμε τη χρήση κολπικών υπόθετων ή λιπαντικού τζελ για την ατροφία (ξηρότητα) του κόλπου.

Οι γιατροί τηρούν πλέον μια πιο επιφυλακτική στάση στο θέμα της χορήγησης ορμονών, λόγω της μικρής αύξησης καρκίνου του μαστού που έχει παρουσιαστεί σε γυναίκες που πήραν για μεγάλο χρονικό διάστημα οιστρογόνα. Πρέπει όμως να ξεκαθαρίσουμε το εξής: Δεν υπάρχει κανένας φόβος για χορήγηση οιστρογόνων μικρότερη των 4-5 χρόνων, με την προϋπόθεση βεβαίως ότι πριν από τη λήψη τους οι γυναίκες ελέγχονται λεπτομερώς ιατρικά. Μια κατηγορία γυναικών που δεν μπορεί να λάβει για μεγάλο χρονικό διάστημα ορμονική υποκατάσταση είναι οι καπνίστριες. Για να μπορέσει να βοηθηθεί αυτή η γυναίκα, εάν έχει έντονα κλιμακτηριακά συμπτώματα, πρέπει να σταματήσει το κάπνισμα.

Τα φυτο-οιστρογόνα είναι ουσίες φυτικής προέλευσης με ασθενείς ορμονικές δράσεις και οι κυριότερες πηγές είναι τα φασόλια σόγιας και οι γλυκοπατάτες. Δεν μπορούμε όμως ακόμα να μιλήσουμε με σιγουριά για το πόσο μπορούν να βοηθήσουν, γιατί δεν έχουμε στα χέρια μας σοβαρές μελέτες που να αποδεικνύουν την επίσημη βοήθειά τους στα προβλήματα της εμμηνόπαυσης. Υπάρχουν γυναίκες πάντως που τα λαμβάνουν και διαπιστώνουν αποτελεσματικότητα.

Η οστεοπόρωση είναι μια προοδευτικά εξελισσόμενη πάθηση και αφορά το μεταβολισμό του ασβεστίου. Ελαττώνεται η οστική μάζα, με αποτέλεσμα τα οστά να γίνονται πιο αδύνατα, πιο εύθραυστα, και να αυξάνεται ο κίνδυνος κατάγματος. Πλήττει γυναίκες μετά την κλιμακτήριο, όταν δηλαδή εγκαθίσταται η εμμηνόπαυση, αφού λόγω της έλλειψης των οιστρογόνων η απώλεια της οστικής μάζας είναι μεγαλύτερη του φυσιολογικού.

Προκειμένου να βοηθήσουμε, σε περίπτωση οστεοπόρωσης, πρέπει να προλάβουμε την πάθηση στο αρχικό της στάδιο, που είναι το στάδιο της οστεοπενίας, όταν δηλαδή τα επίπεδα του ασβεστίου αρχίζουν να είναι χαμηλά. Σήμερα, ρευματολόγοι και ορθοπεδικοί έχουν στο οπλοστάσιό τους μια σειρά από φάρμακα και σύγχρονες θεραπευτικές μεθόδους για να βοηθήσουν τη γυναίκα, π.χ. τη χορήγηση συμπληρωμάτων ασβεστίου σε συνδυασμό με βιταμίνη D που παίζει μεγάλο ρόλο στην οστική σύνθεση.

Με τη μέτρηση της οστικής μάζας, μια ανώδυνη και απλή εξέταση.

Οι βασικοί κίνδυνοι για την εμμηνοπαυσιακή γυναίκα είναι οι καρδιοπάθειες και ο καρκίνος. Η εμμηνόπαυση προκαλεί αύξηση των επιπέδων χοληστερόλης και γι’ αυτό –όπως έχουν δείξει οι μελέτες– οι γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση έχουν τις ίδιες περίπου πιθανότητες με τους άντρες στις καρδιοπάθειες, καθώς η λήψη των οιστρογόνων δεν βοηθά, όπως πιστεύαμε παλαιότερα. Όσο για τον καρκίνο, στατιστικά έχει βρεθεί ότι η πιθανότητα εμφάνισης αυξάνεται με την ηλικία. Στις εμμηνοπαυσιακές γυναίκες μάς αφορά περισσότερο ο καρκίνος του μαστού, του παχέος εντέρου, του δέρματος και των γυναικολογικών οργάνων. Για όλες αυτές τις περιπτώσεις επιβάλλεται η προληπτική ιατρική. Όσον αφορά τη δική μας ειδικότητα, η σύσταση είναι: πρώτη μαστογραφία στα 35, η επόμενη στα 40 και μετά κάθε χρόνο, ΠΑΠ τεστ κάθε 1-2 χρόνια μετά την εμμηνόπαυση και κολπικό υπερηχογράφημα κάθε χρόνο.

Η περιεμμηνόπαυση στην ηλικία των 45 με 50 χρονών είναι μια μεταβατική δύσκολη περίοδος για τη γυναίκα που συνοδεύεται με πλήθος συναισθηματικών και σωματικών αλλαγών. Σε αυτή τη χρονική περίοδο η γυναίκα έρχεται συνήθως αντιμέτωπη και με άλλα δυσάρεστα περιστατικά, όπως το θάνατο των γονιών, την απομάκρυνση των παιδιών από το σπίτι, τη συνταξιοδότηση, το συναίσθημα ότι πλησιάζει η γήρανση κ.ά. Επιβάλλεται λοιπόν να βοηθηθεί από ειδικούς, ώστε να περάσει ομαλά από το ένα στάδιο της ζωής της στο άλλο και να αντιμετωπίσει τη σοβαρή ψυχολογική επιβάρυνση που καμιά φορά φτάνει και στα όρια της κατάθλιψης. Ταυτόχρονα πρέπει να μάθει και σε έναν πιο υγιεινό τρόπο ζωής, ο οποίος να περιέχει σωματική άσκηση, σωστή διατροφή, ελάττωση του στρες, επαρκή ανάπαυση, σωστό ύπνο, διακοπή του καπνίσματος.

Δεν είναι έτσι. Αντίθετα υπάρχουν ζευγάρια που χαίρονται τον έρωτα πιο ελεύθερα και καλύτερα από πριν (όχι βέβαια με την ίδια συχνότητα). Δεν υπάρχει ο φόβος της σύλληψης, έχουν φύγει τα παιδιά από το σπίτι, το ζευγάρι είναι πιο ελεύθερο και αφιερώνει περισσότερες ώρες στον εαυτό του, με αποτέλεσμα να ζουν μια απόλυτα φυσιολογική σεξουαλική ζωή. Προϋπόθεση είναι βέβαια η γυναίκα να συνειδητοποιήσει ότι η διακοπή της εμμήνου ρύσης δεν σημαίνει ουσιαστικά τίποτα το τραγικό για την ίδια.

Ναι, είναι αλήθεια. Στην κλιμακτήριο παρατηρείται αύξηση της περιμέτρου των γοφών, ενώ στην εμμηνόπαυση τα περιττά κιλά εμφανίζονται στην κοιλιά (επειδή το υποδόριο λίπος έχει οιστρογόνα). Αυτό οι γυναίκες πρέπει να το γνωρίζουν και να προσέξουν τη διατροφή τους, δίνοντας έμφαση στα φρέσκα φρούτα και στα λαχανικά και στα τρόφιμα που είναι πλούσια σε ασβέστιο. Καλό είναι να προτιμούν τα φυτικά έλαια, λιπαρά ψάρια, καρύδια, ψωμί, ζυμαρικά και ρύζι ολικής αλέσεως. Επίσης πρέπει να καταναλώνουν μεγάλη ποσότητα νερού (6-8 ποτήρια την ημέρα) και να λαμβάνουν συμπληρώματα ασβεστίου. Τέλος, πρέπει να περιορίσουν τα λιπαρά.

Ζούμε στον 21ο αιώνα. Ο άντρας και η γυναίκα των 50 χρόνων είναι δραστήριοι, ολοζώντανοι και, εάν δεν τους ταλαιπωρούν κάποιες χρόνιες ενοχλητικές παθήσεις, βιώνουν τη ζωή τους θα έλεγα «σαν» πολύ νεότεροι. Οφείλουμε να υπερασπιστούμε τη γυναίκα και εκείνη να υπερασπιστεί τη ζωή της, την καθημερινότητά της μετά τα 50 με σοφία, μέθοδο και μικρή ιατρική βοήθεια. Ας μην ξεχνάμε ότι η βελτίωση των συνθηκών ζωής και η επιστήμη έχουν οδηγήσει σε αύξηση του μέσου όρου ζωής και των γυναικών και των αντρών, άρα ζητούμενο είναι να κάνουμε τη ζωή μας πιο ποιοτική. Αρκεί και εμείς οι ίδιοι –και αναφερόμαστε βέβαια ιδιαίτερα στις γυναίκες– να το πιστέψουμε.