Ανεπιθύμητες ενέργειες φαρμάκων και εμβολίων: Τι πρέπει να κάνουμε ως πολίτες και ως επαγγελματίες υγείας;

Τα νέα εμβόλια για την Covid-19 παρακολουθούνται από την παγκόσμια κοινότητα πολύ στενά όσον αφορά την εμφάνιση τυχόν ανεπιθύμητων ενεργειών μετά τον εμβολιασμό, κάτι που είναι πολύ θετικό για την εγγύηση της ασφάλειάς τους. Όλες σχεδόν τις φορές μέχρι τώρα αποδείχθηκε ότι πιθανά ανεπιθύμητα συμβάντα ήταν αποτέλεσμα χρονικής σύμπτωσης με τον εμβολιασμό και όχι αιτιότητας.

Το παραπάνω γεγονός αποτελεί ένα φωτεινό παράδειγμα της φαρμακοεπαγρύπνησης που ορίζεται ως το πεδίο της Φαρμακολογίας που έχει στόχο τη συνεχή επιτήρηση της ασφάλειας των φαρμάκων μέσω της παρακολούθησης, αξιολόγησης, καταγραφής και αποτροπής ανεπιθύμητων ενεργειών από αυτά.

Γενικότερα όμως τα τελευταία χρόνια παρατηρείται δυστυχώς το φαινόμενο της υποαναφοράς των ανεπιθύμητων ενεργειών εμβολίων και φαρμάκων, αφού λιγότερο από το 10% αυτών δηλώνονται παγκοσμίως! Αυτό λοιπόν δυσχεραίνει τη φαρμακοεπαγρύπνηση, με αποτέλεσμα να μην αποτρέπονται εγκαίρως οι ανεπιθύμητες ενέργειες.

Πρέπει να γνωρίζουν οι πολίτες και να θυμόμαστε οι επαγγελματίες υγείας ότι ένα φάρμακο δεν σταματάει να ελέγχεται από τη στιγμή που πάρει την άδεια κυκλοφορίας του. Πέρα από τις κλινικές μελέτες που λαμβάνουν χώρα πριν εγκριθεί ένα φάρμακο (ελέγχεται η αποτελεσματικότητα και η ασφάλειά του στους εθελοντές), με την κυκλοφορία του νεοεισερχόμενου στην αγορά φαρμάκου ξεκινούν οι μελέτες φαρμακοεπαγρύπνησης, όπου εκεί περιφρουρείται κυρίως η ασφάλεια. Μόνο τότε μπορούν να εντοπιστούν οι σπάνιες ανεπιθύμητες ενέργειες (από 1 στις 1.000 έως 1 στις 10.000) και οι πολύ σπάνιες (πάνω από 1 στις 10.000). Και αυτό γιατί στις κλινικές δοκιμές των υποψήφιων φαρμάκων συμμετέχουν το πολύ 3.000-5.000 άνθρωποι, επομένως πριν από την έγκριση μπορούν να εντοπιστούν οι ανεπιθύμητες ενέργειες με συχνότητα έως 1/1.000.

Φωτεινή εξαίρεση σε αυτό και πάλι αποτέλεσαν οι δοκιμές για τα εμβόλια της Covid-19, όπου συμμετείχαν -ανάλογα με την εταιρεία παραγωγής- περίπου 30.000-40.000 εθελοντές. Αυτό που είναι δύσκολο έως ακατόρθωτο να συμβεί σε κλινικές μελέτες ενός φαρμάκου σε κανονικές συνθήκες (ήτοι όχι εν μέσω πανδημίας), έδωσε ένα πλεονέκτημα ασφάλειας στα νέα εμβόλια, αντισταθμίζοντας σε μεγάλο βαθμό το φόβο σχετικά με το γεγονός ότι αναπτύχθηκαν ιδιαίτερα γρήγορα.

Ακόμα όμως και στα εμβόλια αυτά που δοκιμάστηκαν σε μεγάλο πληθυσμό, όπως και σε όλα τα φάρμακα, οφείλουμε ο καθένας από εμάς, μόλις εντοπίσουμε μια πιθανή ανεπιθύμητη ενέργεια, να τη δηλώσουμε στον Εθνικό Οργανισμό Φαρμάκων συμπληρώνοντας τη λεγόμενη «Κίτρινη Κάρτα». Η συμπλήρωση της Κίτρινης Κάρτας μπορεί να γίνει πλέον και ηλεκτρονικά στη διεύθυνση kitrinikarta.eof.gr. Κανένα προσωπικό στοιχείο, είτε του ασθενή είτε του αναφέροντα, δεν κοινοποιείται σε τρίτους, εκτός του Τμήματος Ανεπιθύμητων Ενεργειών του ΕΟΦ. Την αναφορά μπορεί εύκολα και γρήγορα να την πραγματοποιήσει ο ιατρός, ο φαρμακοποιός, άλλος επαγγελματίας υγείας, ο ίδιος ο ασθενής ή ακόμα και ένα συγγενικό του πρόσωπο. Κατά τη συμπλήρωση δεν είναι απαραίτητο να δοθούν αναλυτικές εξηγήσεις, αν και συμπληρώνοντας περισσότερα πεδία, διευκολύνεται το έργο του ΕΟΦ.

Μπορεί τελικά τη δεδομένη στιγμή η πιθανή ανεπιθύμητη ενέργεια ενός φαρμάκου να αποδειχθεί «λάθος συναγερμός» και να μην ευθύνεται το φάρμακοβ για αυτή. Αν όμως τελικά ευθύνεται, θα είναι πολύ χρήσιμη η καταγραφή του για την προστασία όλων των ασθενών και πολιτών. Πρέπει να συνδράμουμε όλοι, ο καθένας από τη δική του θέση, ώστε να μην υπάρχει πια το φαινόμενο της υποαναφοράς των ανεπιθύμητων ενεργειών που δυσχεραίνει την προστασία της δημόσιας υγείας.