Ανεπιθύμητες ενέργειες (4)

• Η κετοκοναζόλη είναι ένα συνθετικό παράγωγο της ιμιδαζολοδιοξαλόνης με μυκητοκτόνο και μυκητοστατική δράση κατά των δερματοφύτων, ζυμομυκήτων (π.χ. Candida), δίμορφων μυκήτων και άλλων παθογόνων μυκήτων. Δρα αναστέλλοντας τη βιοσύνθεση της εργοστερόλης, κάτι που προκαλεί μορφολογικές διαταραχές της κυτταρικής μεμβράνης, εμποδίζοντας την αύξηση και τη διαίρεση του κυττάρου.
• Η απλαστική αναιμία ή μυελική δυσπλασία είναι το αναιμικό σύνδρομο που χαρακτηρίζεται από ανεπαρκή παραγωγή όλων των τύπων των κυττάρων του αίματος και μείωση ή εξαφάνιση των κυτταρικών σειρών στο μυελό των οστών.
  

Κλινικό Περιστατικό
Γυναίκα 23 ετών εμφανίζει κολπική διαταραχή και της συνταγογραφείται κετοκοναζόλη (400mg/24h). Την 4η ημέρα της θεραπείας, η ασθενής διαπίστωσε εκτεταμένο πορφυρικό εξάνθημα στο πρόσωπο, στα χέρια και στα πόδια.
Γίνεται άμεση εισαγωγή της ασθενούς στο νοσοκομείο και ακολουθούν αιματολογικές εξετάσεις, που δίνουν τα εξής αποτελέσματα: αιμοσφαιρίνη 10,9g/dL, ερυθροκύτταρα 4,0x106/µL και λευκοκύτταρα 5,5x103/µL.
Αποφασίζεται η διακοπή της λήψης της κετοκοναζόλης και η πραγματοποίηση βιοψίας μυελού των οστών, η οποία αποκαλύπτει: μεγακαρυωτική απλασία και καταστολή της μυελοειδούς και της ερυθράς σειράς κυττάρων.
Την 11η ημέρα η ασθενής αναπτύσσει πανκυτταροπενία. Δεν υπάρχει καμία ένδειξη οποιασδήποτε αυτοάνοσης διαταραχής ή/και ιογενούς λοίμωξης. Το ήπαρ και τα νεφρά λειτουργούν φυσιολογικά. Της γίνεται διάγνωση για απλαστική αναιμία και αποφασίζεται η καθημερινή χορήγηση παραγόντων διέγερσης αποικιών των κοκκιοκυττάρων. Τελικά δύο μήνες μετά η ασθενής πεθαίνει από γενικευμένη καντιντίαση.

(Duman, D., Turhal, N.S. & Duman D.G. (2001). Fatal aplastic anemia during treatment with ketoconazole. Am J Med 111: 737)

Σχόλιο
Οι αιματολογικές παρενέργειες που σχετίζονται με την κετοκοναζόλη είναι σπάνιες (λευκοπενία, θρομβοπενία και αιμολυτική αναιμία).
Στην ανωτέρω περίπτωση, η ξαφνική εμφάνιση της πανκυτταροπενίας μετά τη λήψη κετοκοναζόλης και η έλλειψη οποιασδήποτε άλλης πιθανής γενεσιουργού αιτίας μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το φάρμακο ήταν η αιτία της βλάβης του νωτιαίου μυελού. Πρόκειται πιθανότατα περί ιδιοσυγκρασιακής αντίδρασης, που δεν σχετίζεται με τη δόση ή τη διάρκεια της θεραπείας.