«Αγγελιαφόροι» καλών ειδήσεων για σοβαρές ασθένειες

Οι «αγγελιαφόροι» του RNA (mRNA), μόρια που μεταφέρουν τη γενετική πληροφορία από το DNA στα ριβοσώματα για την πρωτεϊνοσύνθεση των κυττάρων, μπορεί να αποτελέσουν το νέο θαυματουργό φάρμακο για σοβαρές παθήσεις.

Αυτά τα μόρια κάποτε θεωρούνταν άχρηστα ως φάρμακα, επειδή ήταν ιδιαίτερα εύθραυστα και μπορούσαν να προκαλέσουν φλεγμονώδεις ανοσολογικές αντιδράσεις. Ωστόσο χάρη σε σειρά πρόσφατων επιστημονικών ανακαλύψεων ελκύουν ξανά το ενδιαφέρον των φαρμακευτικών εταιρειών.

Πρόσφατα, ο φαρμακευτικός κολοσσός AstraZeneca ανακοίνωσε πως θα δώσει στη Moderna Therapeutics 240 εκατ. δολ. για να αγοράσει τα δικαιώματα της τεχνολογίας θεραπειών mRNA που έχει αναπτύξει. Την τεχνολογία αυτή σκοπεύει να χρησιμοποιήσει για την ανάπτυξη διαφόρων σκευασμάτων που θα αντιμετωπίσουν ασθένειες του καρδιαγγειακού συστήματος, του μεταβολικού συστήματος αλλά και είδη καρκίνου.

Τι είναι το mRNA

Μέσα σε ένα κύτταρο, το mRNA λειτουργεί ως διαμεσολαβητής μεταξύ των γονιδίων κωδικοποίησης DNA και των πρωτεϊνών που παράγουν. Ως φάρμακο το mRNA παρέχει τις βιολογικές οδηγίες για την παραγωγή μιας πρωτεΐνης μέσα στα κύτταρα, για παράδειγμα μιας πρωτεΐνης που διορθώνει μια κληρονομική γενετική διαταραχή. Η θεραπεία mRNA μπορεί να αποδειχθεί πιο αποδοτική από τη γονιδιακή θεραπεία που βασίζεται στο DNA (στην οποία τα κύτταρα πρέπει να κατασκευάσουν το δικό τους διαμεσολαβητή mRNA, πριν παραγάγουν πρωτεΐνη) και πιο αποδοτική από τη θεραπεία ανασυνδυασμένων πρωτεϊνών.

Ενώ πολλές εταιρείες παράγουν θεραπευτικό RNA, το οποίο αναστέλλει τη δράση βλαβερών πρωτεϊνών, λίγοι έχουν προσπαθήσει να κάνουν ειδική προσαρμογή mRNA για τη δημιουργία ευεργετικών φαρμάκων αντικατάστασης γονιδίων. Ένας βασικός λόγος είναι πως το φυσικό mRNA προκαλεί προβλήματα στον οργανισμό. «Εάν εισαγάγεις κανονικό mRNA στο σώμα, αυτό νομίζει πως έχει προσβληθεί από ιό και έτσι έχουμε μια έντονη ανοσολογική αντίδραση», εξηγεί ο Στέφαν Μπάνσελ, διευθύνων σύμβουλος της Moderna που εδρεύει στο Κέιμπριτζ της Μασαχουσέτης.

Για την αποφυγή μιας τέτοιας αντίδρασης, η Moderna παραλλάσσει τα νουκλεοτίδια, τα δομικά στοιχεία του mRNA, ώστε το ανοσολογικό σύστημα να μη θεωρεί επικίνδυνο το μόριο που εισάγεται στον οργανισμό. Από τα τέσσερα πιθανά νουκλεοτίδια του mRNA, η εταιρεία χρησιμοποιεί μία ή δύο ποικιλίες τους (τα λεγόμενα νουκλεοτιδιακά «ανάλογα»), όταν συνθέτει το mRNA της. Τα ανάλογα αυτά υπάρχουν φυσικά στα κύτταρα, όμως η ανακάλυψη πως η τεχνητή εισαγωγή τους σε αλληλουχίες mRNA μπορεί να εμποδίσει μια ανοσολογική αντίδραση αποτελεί ένα νέα ιατρικό εύρημα, που εξετάστηκε πρώτη φορά από ερευνητές της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια το 2005.

Σταθερότητα

Αυτές οι παρεμβάσεις διορθώνουν άλλο ένα ελάττωμα του mRNA, την αστάθειά του. «Όλοι γνωρίζουν πως το mRNA είναι το πιο ασταθές μόριο», τονίζει ο Κρίστιαν Πλανκ, ιδρυτής της Ethris, μιας γερμανικής εταιρείας που αναπτύσσει και αυτή τροποποιημένο mRNA για φαρμακευτικούς σκοπούς. «Αυτή η άποψη υπάρχει ακόμα στο μυαλό των περισσότερων ανθρώπων και αποτελεί το βασικό λόγο που ελάχιστοι έχουν σκεφτεί να το χρησιμοποιήσουν», εξηγεί ο Πλανκ. Τα «ανάλογα» κάνουν το mRNA πιο σταθερό και δοκιμές της εταιρείας έχουν δείξει πως τα μόρια μπορούν να αντέξουν έως και 72 ώρες μέσα στο σώμα, λέει ο Μπάνσελ. «Συγκριτικά, κάποιες θεραπείες πρωτεΐνης αντέχουν μόλις μερικές ώρες», προσθέτει.

Μόλις εισαχθεί στον οργανισμό μέσω εμβολιασμού, το mRNA καταλαμβάνεται από κύτταρα. Έπειτα, ο μηχανισμός των κυττάρων επεξεργάζεται το mRNA και παράγει όποια πρωτεΐνη αυτό κωδικοποιεί. «Δηλαδή τα ίδια τα κύτταρα του ασθενούς είναι αυτά που παράγουν το φάρμακο», λέει ο Κάρστεν Ρούντολφ, διευθύνων σύμβουλος της Ethris. Αυτό σημαίνει πως οι πρωτεΐνες που έχουν παραχθεί από το mRNA αυτό έχουν λιγότερες πιθανότητες ανοσολογικής αντίδρασης, απ' ό,τι θα είχαν αν προπαρασκευάζονταν από βακτήρια ή ένζυμα και μετά εμβολιάζονταν στον ασθενή», εξηγεί ο Ρούντολφ. Με αυτόν τον τρόπο, θα είναι διαθέσιμες για τους ασθενείς περισσότερες πρωτεΐνες, αφού δεν υπάρχει η δυνατότητα να παραχθούν όλες μαζικά.

Ασφάλεια

Τέλος, το mRNA δεν μπορεί να ενσωματωθεί στο γονιδίωμα και έτσι δεν υπάρχει ο κίνδυνος να διαταραχθούν τα κανονικά γονίδια -ένας σημαντικός κίνδυνος των γονιδιακών θεραπειών με βάση το DNA. «Σε γενικές γραμμές, η γονιδιακή θεραπεία αποτελεί μια καλή προσέγγιση και τα τελευταία χρόνια σημειώνονται θετικές εξελίξεις στον τομέα αυτό. Όμως για ασθένειες, των οποίων η ζωή δεν απειλείται άμεσα, είναι σημαντικό να αποφεύγουμε τους κινδύνους που υπάρχουν», λέει ο Πλανκ.

Η Ethris συνεργάστηκε πρόσφατα με τη φαρμακευτική Shire για την ανάπτυξη θεραπειών για ασθενείς με σπάνιες ασθένειες, με βάση αυτή την τεχνολογία. Η επιτυχία τους θα εξαρτηθεί από τις πρώτες δοκιμές του φαρμάκου σε ασθενείς, κάτι που δεν έχει γίνει ακόμα.

Πηγή: enet.gr